136
орындарының студенттері «Кеңестік студент» деген танк колоннасын жабдықтауға 600 мың
сом ақша жинады. Танк колонналары мен ұшақ бөлімдерін жасақтауға Республикада 480
млн. жуық ақша жиналып, Қорғаныс Комитетіне тапсырылды. 1943 жылы Алматы
қаласында С.Луганскиймен кездесу ұйымдастырылып, бұл кездесуден кейін Алматы
жастары 400 мың ақша жинап, батырға жаңа ұшақ сыйлады. Сондай-ақ, соғыс жылдары
жинаған қаржыға И. Павловқа, Н. Добровольскийге, Р. Бекетовке арнайы ұшақтар, Кеңес
Одағының батыры Қ.Сыпатав атындағы су асты қайығы жасалынды.
Республика тұрғындары
өздерінің жеке жинағынан майдан қорына 4,7 млн. сом ақша беріп, 20-дан астам құрамалар
мен әскер бөлімдерін шефке алып жауынгерлерге 2 млн.
астам жылы киім, 1600 мың сомның
сыйлығын жөнелтті.
Сонымен қатар қазақстандықтар қоршауда қалған қалаларға қамқорлық көмек көрсетті.
Қазақстан жаудан азат етілген Орал облысының 10 қаласын, 35 ауданын, Лениград
облысының 12 қаласын, Калинин облысының аудандарын қалпына келтіруге көмектесті. Сол
сияқты Москва, Курск облыстары, Солтүстік Кавказ, Белоруссия, Украина және т.б.
республика тұрғындарына көмектесті. Қазақстан комсомолдары қамқорлыққа алған
Сталинградта трактор зауыты мен «Красный октябрь» зауытын қалпына келтіру
жұмыстарына 1943 жылы 1439 қазақстандық комсомол аттанды. Түрксіб теміржолшылары
батыстағы темір жолдарды қалпына келтіру үшін 20000-нан астам мамандарды жіберді.
Соғыс жылдары Қазақстанға 20 ірі ғылым институттары көшіп келді. Олардың ішінде
КСРО Ғылым Академиясының физиология институты, Украина Ғылым Академиясының
физика-механика институты, Москва, Ленинград, Киев институттары болды. Осы жылдары
Қазақстанда И.П. Вернадский, В.А. Обручев, И.И. Мешанинов, А.И. Бах, Л.С. Берг, А.Е.
Фаворский, Б.Д. Греков, С.Н. Бернштейн және т.б. атақты ғалымдар жұмыс істеді.
Қазақстанға Ресей, Украина, Белоруссиядан 100-ден аса жазушылар уақытша көшіп келді.
Олардың ішінде А. Толстой, С.Маршак, С.Михалков, К. Паустовский, М. Зощенко, О. Форш,
С. Сергеев-Ценский, Л. Квитко сияқты атақты жазушылар болды. Соғыс жылдары партизан-
ақын Ж.Саинның топтамасы, Қ.Аманжоловтың «Ақын өлімі туралы аңызы», М. Әуезовтың
«Абай жолы» эпопеясының
бірінші кітабы, С. Мұқановтың «Өмір мектебі», Ғ. Мүсіреповтың
«Қазақ солдаты», Ғ. Мұстафиннің «Шығанақ» повесі, Ж. Жабаевтың «Ленинградтық
өренімі» дүниеге келді.
Сонымен бірге Қазақстанға 20-дан аса театрлар мен музыкалық мекемелер, өнер
қайраткерлері
көшірілді.
1941-1945
жылдары
Алматының
біріккен
орталық
киностудиясында кеңес киноматографиясының алтын қорына енген мына фильмдер
түсірілді: «Секретарь райкома», «Они защищает Родину», «Воздушный извозчик», «Два
бойца», «Фронт», «Жди меня», «Парень из нашего городка» т.б.
Соғыс жылдары Қазақстанда
500-ге тарта кино қызметкерлері мен әртістер еңбектенді. Мысалға, С. Эйзенштейн, Ф.
Эрмлер, Г. Рошаль, Э. Тиссе, Н. Черкасов, Г. Александров, С. Васильев, И. Пырьев, Л.
Орлова, Н. Крючков, В, Марецкая және т.б. Орталық киностудия қызметкерлерімен бірігіп,
М. Әуезов, Ғ. Мүсірепов, А. Тәжібаевтің қатысуымен «8 - ші гвардиялық», «Абай өлеңдері»,
«Жауынгер ұлы», «Саған, майдан» фильмдері түсірілді.
Соғыс
жылдары
КСРО
Ғылым
Академиясының
Қазақстандық
бөлімінде
астрономиялық обсерватория, тіл, әдебиет пен тарих, химия-металлургия, топырақтану мен
ботаника, зоология және өлкетану институттары ашылды. Қ.И.Сәтпаев бастаған
қазақстандық ғалымдар қара, түсті және жиі кездесетін металдарды, тау пайдалы
қазбаларын, су және гидроэнергетикалық ресурстарды соғыс қажетіне қолдану бағытындағы
ғылыми жұмыстар жүргізді.
Соғыс жылдары Қазақстанға жоғарғы оқу орындары көшіріліп, көптеген орыс-қазақ,
қазақ-украина мектептері, балалар үйі мен интернаттар ашылды. Олардың ішінде – Москва
авиация институты, Москва түсті металл және алтын институты, біріккен Украина
мемлекеттік университеті болды. Сонымен бірге соғыс жылдары Алматы мемлекеттік шет
тілдер институты, Шымкент технологиялық институты, Қазақ мемлекеттік консерваториясы,
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық институты ашылды.
137
Соғыстың алғашқы күндерінен бастап «Барлығы майдан үшін, барлығы жеңіс үшін!»
деген ұранмен соғысқа аттанған ерлердің орнын әйелдер, қариялар мен балалар алмастырды.
Тыл еңбеккерлерінің де жауды жеңудегі патриотизм үлгісін көрсетті.
Бақылау сұрақтары:
1.
Москва түбіндегі шайқаста қазақстандықтардың қандай үлесі болды?
2.
Кеңес Одағында мекендеген немістерге әкімшіл-әміршіл жүйе фашистерден Отан
қорғауға рұқсат етті ме?
3.
Екінші дүние жүзілік соғыста Қазақстанға Ресейден
қандай мәдениет мекемелері
көшірілді?
4.
Қазақстандықтар қоршауда қалған қалаларға қандай көмек көрсетті?
5.
Қ.И.Сәтпаев бастаған қазақстандық ғалымдар қандай ғылыми жұмыстар жүргізді?
Достарыңызбен бөлісу: