Дайындық бөлім тыңдаушыларына Жамбыл Жабаев шығармашылығын оқыту Мәтбек Нұрсұлу Құрманбекқызы

Мәтбек Нұрсұлу Құрманбекқызы, ф.ғ.к.,

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

ЖОО-ға дейінгі білім беру

факультетінің аға оқытушысы

Қазақ әдебиеті пәні бірыңғай ұлттық немесе кешенді тестілеу сынағын тапсыратын талапкерлердің таңдау пәндерінің бірі болып табылады. Тест мазмұнында орта мектептің 5-11-сыныптарына арналған қазақ әдебиеті оқулығының материалдары қамтылған. Жыр алыбы, ХХ ғасырдың Гомері атанған Жамбыл Жабаев шығармашылығы орта мектеп бағдарламасында төмендегідей мазмұнда қарастырылып келеді: 5-сыныпта ақынның «Өтеген батыр» дастанынан үзінді берілген; 7-сыныпта «Аттандыру», «Алғадай туралы әрбір ой», «Атаның әлдиі» өлеңдері; 8-сыныпта «Жаныс ақынға», «Патша әмірі тарылды» өлеңдері мен «Сұраншы батыр» дастанынан үзінді; 9-сыныпта «Кәдірбайдың төбеті», «Шағым», «Ата жаумен айқастық», «Жайлау», «Ленинградтық өренім» өлеңдері оқытылады. 10-11-сыныптарда ақынның шығармашылық өмірбаяны кеңірек қамтылып талдау жасалынады.

Ақынның дүниеге келуі, өскен ортасы, ақын болып қалыптасуы, айтыстағы шеберлігі, жыршылығы, шығармаларының тақырыптық аясы, заман шындығын жырлауына назар аударылады. Дайындық бөлімдерінде орта мектеп түлегімен қатар, шетелдік қазақ диаспорасы өкілдері де білім алады. Мектеп бағдарламасындағы материалдарды қайталай отырып, Ұлттық тестілеу орталығы дайындаған қазақ әдебиеті пәні бойынша оқу-әдістемелік құралдардағы тапсырмалар бойынша да жұмыстар жүргізіледі.

Оқулықта берілген негізгі мәселелерге назар аударылады. Хронологиялық кесте жасалынады.

Тест тапсырмаларының мазмұнында Жамбыл Жабаевқа қатысты пікірлер мен дәйексөздер де біршама беріліп жүр. Атап айтқанда, «Сүйінбай туралы естелігінде:«Өлеңді тыңдаушының көкейінен кетпестей етіп айт. Сенің өлеңдерің жеке адамдардың емес, бүкіл халқымыздың игілігіне арналатын болсын. Әділ сөйле, адал бол!» – деп айтқан адам – Ж.Жабаев; Жамбыл қай кезде айтып еді: «Наградталған мен емес, қазақтың халық поэзиясы» (Еңбек Қызыл Ту ордені берілгенде); «Сіздің жүрегіңіз ешбір қартаймайды, жігіттің жүрегіндей болып келеді», – деп Жамбыл туралы айтқан – А. Нексе; «Жазық кең дала менің Отаным болды. Мен киіз үйде өстім. Сол кездегі барлық қазақ балаларындай мені де көшкенде бесігіммен алып жүрді» (Жамбыл); «Жұрт біздің екей руын мазақтап: «Екейде елу бақсы, сексен ақын» деген ат аз ба? Сексен бірінші болып қайтесің?» – деп Жамбылға айтқан – әкесі; Ж.Жабаев туралы: «Жетісу ақындарының алтын діңгегі»деп айтқан – М.Әуезов; Әдебиеттегі Жамбыл Жабаев туралы айтылған пікір – «ХХ ғасырдың Гомері»; «Халық поэзиясының алыбы, XX ғасырдың Гомері» деп бағаланған ақын – Жамбыл; Жүз жыл жырлаған жүректің иесі – Жамбыл; «Жүз жыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен», – деген пікірді айтқан – М. Әуезов.

Ақынның өмірі мен шығармашылығының кейбір қырлары жөнінде де сұрақтар қамтылған: «Кедей отбасында дүниеге келіп, жоқшылық тұрмысты көп көрген ақын»; «Жасында оқудан бас тартқан суырыпсалма ақын, майталман айтыскер, жырау әрі жыршы»; Жамбылдың сүйікті ұлының есімі (Алғадай); Жамбылдың шәкірті (Кенен); Жамбылдың ұстазы, Жамбыл өзінің пірі ретінде санаған ақын (Сүйінбай); Жамбыл бастаған халық поэзиясының көрнекті өкілдері (Н. Байғанин, К. Әзірбаев, Н.Бекежанов); Жамбыл өлең арнаған украин ақыны (Т. Шевченко); Қазақстан жазушыларының І құрылтайында Жазушылар одағына мүшелікке қабылданған халық ақындары (Жамбыл, Нартай, Кенен); Жамбыл: «Жата алмаймын төсекте, жаным қалай жайланат?» деген жолдарды айту себебі (соғыстың зардабын уайымдағандықтан); Жазушылардың бүкілодақтық ІІ сьезіндегі баяндамасында А.Сурков атап көрсеткен Жамбылдың қай поэзиясының тақырыптары (соғыс кезіндегі өлеңдері) т.б.

Тыңдаушыларға Жамбыл Жабаев шығармаларын оқып, негізгі мазмұнын, идеялық-тақырыптық мәнін түсіну, қосымша әдебиеттермен жұмыс тапсырылады.

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті-Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың: «Егер біз Жамбыл даналығын тәу етіп, ұлылығын ұлағат тұтып жатсақ, оның басты себебі – Жамбыл арманының адамзаттық арман аңсарымен ұласып жатқандығында. Сондықтан да қазақтың Жамбылына адамзаттың Жамбылы ретінде құрмет көрсетіп, өлмес рухының алдында басымызды иеміз», – [3] дегеніндей Жамбыл Жабаев шығармашылық ғұмырнамасының білім алушылар үшін тағылымдық мәні зор.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қабдолов З. Қирабаев С., Әдібаев Х. Қазақ әдебиеті: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық. – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. – 368 б.

2. Қазақ әдебиеті пәні бойынша оқу-әдістемелік құрал. – Астана: «Ұлттық тестілеу орталығы» РМҚМ, 2010. – 112 б.

3. bilimdiler.kz > kazakh_tili > 6351

В статье рассматриваются проблемы преподования слушателям подготовительного отделения творчества народного поэта Жамбыла Жабаева. Анализируется содержания заданий по творчеству поэта.