Даму психологиясы
жүктеу/скачать 1,04 Mb.
|
Бақылау сұрақтары 1. Қартаюдың биологиялық және әлеуметтік өлшемдері мен факторлары. 2. Қартаю және психологиялық жас. Әдебиеттер [3, 4, 5, 6, 7, 8] Терминдік сөздер Даму психологиясы – адам психикасының жас ерекшелік динамикасы, даму үстіндегі адамның психикалық процестері мен психологиялық қасиеттерінің онтогенезін зерттейтін психологияның бір саласы болып табылады. Психология – (грек тілінен енген «псюхе»-жан, «логос»-ілім деген мағына білдіреді) психикалық құбылыстардың пайда болу, даму және қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым саласы болып табылады. Рефлекс – (латын тілінен енген «бейнелеу» деген мағынаны білдіреді) сырттан немесе іштен келетін тітіркендіргіштерге ағзаның қайтаратын жауап реакциясы. Импульс – (латын тілінен енген «күш» деген мағынаны білдіреді). Динамикалық стереотип – (грек сөзінен енген «қозғалыс жағдайында» және «қатты таңба» деген мағынаны білдіреді) үнемі қайталанып отыратын тітіркендіргіштерге ағзаның төселуін, соның нәтижесінде ми қабығында қозу мен тежелу жүйесін айтамыз. Инстинкт – (латын сөзінен енген «санасыз ұмтылу» деген мағынаны білдіреді ) дамудың төменгі сатысында тұрған жануарларда кездесетін мінез-құлықтың қарапайым нәсілдік формасы. Интеллект – (латын сөзінен енген «ақыл» деген мағына білдіреді ) жануарлар психикасының ең икемді түрі. Эволюция – (латын тілінен енген «біртіндеп даму» деген мағынаны білдіреді) бүкіл тіршіліктің тарихи тұрғыдан біртіндеп дамуы. Детерминизм – (латын сөзінен енген «белгілеу, анықтау» деген мағынаны білдіреді) тек сана құбылыстарының пайда болу, даму жолдарын ғана емес, табиғаттағы заттардың барлығының шығу тегі заңдылықтарына бағынуы. Фрустрация – (латын сөзінен енген «босқа әлек болу» деген мағынаны білдіреді) тұрақты жағымсыз эмоциялық күйге душар ететін шектен асқан қанағаттанбаушылық, сананың бұзылуын айтамыз. Антиципация – (латын тілінен енген «күні бұрын» деген мағынаны білдіреді ) адам тексттің мағынасын түсінумен қатар алдағы сөздердің мағынасын да аңғара алуы. Плато – « француз тілінен енген «үстірт жердегі тегістік» деген мағынаны білдіреді) дағдыға қажетті білімнің уақытша орнығып бекуінің белгісі. Автоматизм – (грек тілінен алынған «өздігінен қозғалатын» деген мағынаны білдіреді) дамудың ең жоғары шегіне көтерілген дағдыларды айтамыз. Доминанта – (латын тілінен енген «үстемдік» деген мағынаны білдіреді) сыртқы дүниенің көптеген тітіркендіргіштерінің ішінде біреуі миға көбірек әсер етеді де, мидың бір алабын қаттырақ, күштірек қоздыратын алапты айтамыз. Адаптация – (латын тілінен енген «икемделу» деген мағынаны білдіреді ) сезім мүшелерінің сезгіштігі әсер етуші тітіркендіргіштерге біртіндеп бейімделуге байланысты өзгеріп отыруын айтамыз. Сенсибилизация – (латын тілінен енген «сезгіш» деген мағынаны білдіреді) сезгіштіктің тек артуын ғана көрсететін құбылыс. Синестезия – (грек тілінен енген «қосарласқан түйсік» деген мағынаны білдіреді) пайда болған бір модальды түйсіктің басқа модальды түйсікті қоздыруы. Спектр – (латын тілінен енген «көріну» деген мағынаны білдіреді ). Пигмент – (латын тілінен енген «бояу» деген мағынаны білдіреді). Диссонанс – (француз тілінен енген «үйлесімсіз» деген мағынаны білдіреді) құлаққа жағымсыз дыбыстарды диссонанс дыбыстар деп атаймыз. Консонанс – (француз тілінен енген «үйлесімді» деген мағынаны білдіреді ) құлаққа жағымды естілетін дабыстарды айтамыз. Резонанс – (латын тілінен енген «жаңғыық» деген мағынаны білдіреді). Кинестезия – (грек тілінен алынған «қозғалыс түйсігі» деген мағынаны білдіреді) дененің жеке мүшелерінің бір күйдегі қалпын, қозғалысын білдіреді. Статика – (грек тілінен енген «тіке тұратын» деген мағынаны білдіреді ) денеміздің кеңістікте орналасу қалпын бейнелендіретін түйсіктерді айтамыз. Вестибулярлық аппарат – (латын тілінен енген «кіре беріс» деген мағынаны білдіреді). Вибрация – (латын тілінен енген «діріл» деген мағынаны білдіреді ) қозғалған дененің ауаны толқытуын бүкіл өн бойымызбен сезінген кезде пайда болған түйсіктерді айтамыз. Иллюзия – (латын тілінен енген «алдану» деген мағынаны білдіреді) түрлі себептерге байланысты шындықтағы объектілерді қате қабылдауды айтамыз. Галлюцинация – (латын тілінен енген «қиялдану, шатасу» деген мағынаны білдіреді). Апперцепция – (латын тілінен енген «қабылдауға қосымша» деген мағынаны білдіреді ) қабылдаудың адамның жалпы психикалық тұрмысы мен. өткен тәжірибесінің мазмұнына байланыстылығын айтамыз. Конвергенция – (латын тілінен енген «жақындату» деген мағынаны білдіреді) қашықтық пен заттардың көлемін қабылдауда көздің конвергенциясы, яғни екі көздің көрілетін затқа бір көздей болып әрекет етуі болып табылады. Аккомадация – (латын тілінен енген «көз үйрету» деген мағынаны білдіреді) көздің затты түрлі қашықтықтан көруге бейімделуі. Пластика – (грек сөззінен енген «мәнер қалдыру» деген білдіреді). Ассоциация – (латын тілінен енген «байланыс» деген мағынаны білдіреді) ес процесінің негізі болып табылатын байланыстарды психологияда ассоциация деп атайды. Операция – (латын тілінен енген «амал» деген мағынаны білдіреді) қысқа уақыттық естің әрекеттің нақтылы міндеттерін орындауға байланысты көрінетін түрін оперативтік ес деп атаймыз. Мнемоника – (грек тілінен енген «жаттау өнері» деген мағынаны білдіреді) жасанды жаттау тәсілдері. Реминисценция – (латын тілінен енген «еске түсіру» деген мағынаны білдіреді) құбылыстарды не заттарды кешігіп еске түсіруді психологияда реминисценция құбылысы деп атайды. Ретроактивтік – (латын тілінен енген «кері әсер етуші» деген мағынаны білдіреді) өткен материалға ұқсас екінші бір материал оқылса, бұл қайта жаңғыртудың сапасының төмендеуіне әсер етеді, мұндай құбылыс ретроактивтік тежелу деп аталады. Проактивтік – (латын тілінен енген «ілгері» деген мағынаны білдіреді) бұрын есте сақталған материалдың екіншісіне бөгет жасауды проактивтік тежелу деп атаймыз. Абстракция – шындықтағы заттар мен құбылыстарды жалпылау арқылы оның елеулі қасиеттерін басқа қасиеттерінен ойша бөліп алуды абстракция деп атаймыз. Эвристика – (грек тілінен енген «табамын» деген мағынаны білдіреді). Диалог – (грек тілінен енген «әңгімелесу» деген мағынаны білдіреді) екі немесе бірнеше адамның тілдесуі. Монолог – (грек тілінен енген «бір сөз» деген мағынаны білдіреді) бір адамның сөзі, баяндамашының, лектордың сөздері. Агглютинация – (латын тілінен енген «желімдеу» деген мағынаны білдіреді) қиялдағы елестерді топтастырудың қарапайым түрін айтамыз. Гипербола – (грек тілінен енген «күшейту» деген мағынаны білдіреді) заттың жеке сипаттары, белгілері үлкейтіліп көрсетілуін айтамыз. Стен – (грек тілінен енген «күшті» деген мағынаны білдіреді) адамға күш беріп, әрекетке ұмтылдыратын, көтеріңкі сезім мен эмоцияларды стеникалық деп айтамыз. Астения – (грек тілінен енген «әлсіз» деген мағынаны білдіреді) сезім мен эмоцияның баяу, солғын түрін астеникалық деп атаймыз. Стресс – (ағылшын тілінен енген «тыс зорлану» деген мағынаны білдіреді) қауіп-қатер жағдайдағы әрекеттер, шапшаң шешімге келу қажеттілігі, қауіп төнген сәттегі реакция, күрт өзгерген жағдадағы мінез-құлықты айтамыз. Аффект – (латын тілінен енген «жан ұшыру, күйіп-пісу» деген мағынаны білдіреді) қысқа уақытқа созылса да, бұрқ етіп қатты көрінетін эмоцияның түрі. Негавитизм – (латын тілінен енген «теріс» деген мағынаны білдіреді) Аксон – (грек тілінен енген) жүйке келеткаларының ұзын талшығы. Альтруизм – (француз тілінен енген) басқа адамның бағыт-бағдарына аңсары кетуі. Амнезия – (грек тілінен енген) ес процесінің бұзылуын айтамыз. Анализатор – түйсікті тудыратын анатомиялық – физиологиялық аппарат. Антропоморфизм – адамға ғана тән жан қуаттарын жануарлар дүниесінен іздестіретін ілім. Аттракция – адамның басқа адамға ұнамдылығы, тартымдылығы. Афазия – сөйлеу процесінің бұзылуы. Генотип – жүйке қызметінің туа берілетін типі. Гипнопедия – ұйқы кезінде оқытудың мәселесін зерттейтін ілім. Гипоталамус – ас қорыту, зат алмасу, қан айналысы, дем алу процестерін реттестіріп тұратын ми орталығы. Диссоциация – психикалық құбылыстардың өзара байланысының бұзылуы. Инициация – жеткіншекті ересек адамдар қатарына қосу кезінде жасалатын жол-жора мен рәсімдер. Интенция – ақыл-ой мен сананың белгілі бір затқа бағытталуы. Инфантилизм – ересек адамдардың жан дүниесінен балалық қылықтардың байқалуын айтамыз. Кумуляция – сан рет қайталанған әрекетті түйіндеу. Макроция – заттың көзге үлкен болып көрінуі. Медитация – объектіге ерекше шүйлігудің нәтижесінде ойдың тереңдей түсуі. Микрония – заттың көзге кішкентай болып көрінуі. Мотив – адамдардың қажетін қанағаттандыру үшін іс-әрекетке итермелейтін түрткі. Персеверация – көпке дейін естен кетпей қоятын бейне. Парадигма – негізгі ғылыми нәтитже жүйесінің үлгісі. Онтогенез – ағзаның ұрықтанудан есейгенге дейінгі даму жолы. Сенсорика – таным процестерінің жалпылама атауы. Синкретизм – бір нәрсенің дамымаған, біріккен, ажырамаған күйі. Социограмма – топтағы адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасын көрсететін карта. Тест – белгілі тапсырма беру арқылы оның ақыл-ой сапаларын сынап көрсететін әдіс. Тропизм – өсімдіктің сыртқы ортаның әсер етуіне қарай білгілі бір бағытқа еріксіз бұрылуы. Фенотип – өмір сүру барысында қалыптасқан жүйке жүйесінің типі. Филогенез – тіршіліктің алғаш пайда болуынан бастап адамзатқа дейінгі даму жолы. Шизофрения – адамның өмірге қызығуының төмендеуіне жұрттан оқшаулануына алып келетін психикалық сырқат. Эвристика – күрелі ақыл-ой жұмыстары мен шығармашылық әрекетті ұйымдастыру тәсілі. Эгоизм – адамның жеке басы мүддесін жоғары қоюшылық. Эгоцентризм – өзімшілдік пен менменсудің шектен шыққан формалары. Эйдитизм – бейнелерді еске өте дәл әрі айқын түсіру. Мимика – адамның бет-әлпетінің мәнерлі қимыл-қозғалыстары. Пантомимика – адамның дене қимылдары арқылы ойын жеткізуі. Телепатия – ағзаның психикалық жағдайын қашықтықтан сезінуге болады дейтін ілім. Фоббия – шындыққа сәйкес келмейтін қорқынышты көріністермен аласұруды айтамыз. Эйфория - шындыққа сәйкес келмейтін көңіл-күйдің шамадан тыс көтеріліп, шаттану. Тесттер 1.«Екінші мен» қалыптасатын кезең: А) бастауыш мектеп оқушылары; В) жасөспірімдік; С) ересектік шақ; Д) жеткіншектік шақ; Е) барлық жауап дұрыс. 2. Психоаналитикалық теориялар қай кезді психосексуалды дамудың белгілі-бір кезеңі деп біледі: А) жеткіншектік; В) ересектік; С) жасөспірімдік; Д) қарттық; Е) барлық жауап дұрыс. 3. Қай жаста төлқұжат алу құқығына ие: А) 15;
В) 18; С) 20;
Д) 16; Е) 21.
А) 14-16; В) 18-20; С) 15-15; Д) 14-15; Е) 16-17.
А) балалық; В) жастық; С) жеткіншектік; Д) басатауыш мектеп жасында; Е) кіші мектеп жасы. 6. Жеке адам толысуын қалыптастырудың аяқталған кезеңі: А) жеткіншектік; В) ересектік; С) жасөспірімдік; Д) қарттық; Е) бастауыш мектеп кезеңі. 7. «Өзіндік сана- күрделі психологиялық құрылым» деп санайтын кім: А) Мерлин; В) Демокрит; С) Аристотель; Д) Лукреций; Е )Аристофан. 8. Қай жастағылардың жан дүниесі қалыптасқан және өзіндік болады: А) 16;
В) 15; С) 18;
Д) 13; Е) 14.
А) 17-18; В) 20-25; С) 15-16; Д) 19-21; Е) 21-23.
А) қуаттамайды; С) зерттелген тұжырым; Д) қуаттайды; Е) қарама-қарсы. 11. «Жыныстық емес сүйіспеншілік неғұрлым ауқымды болса, жыныстық махаббат та соғұрлым ізгі махаббат болады» деген сөздердің авторы кім: А) Макаренко; В) Толстой; С) Мерлин; Д) Крупская; Е) Кан-Камек. 12. Қандай ер адамдар әйелдерді тек сексуалды объект ретінде қарайды: А) өзін барынша сыйлайтын ер адамдар; В) өзін-өзі сыйлау деңгейі төмен ер адамдар; С) жоғары лауазымды ер адамдар; Д) достықты 1-ші коятын ер адамдар; Е) барлық жауабы дұрыс. 13. Психологиялық қиыншылық жағдайлары сезілетін жас аралығы: А) 18-20; В) 14-15; С) 13-15; Д) 16-17; Е) 15-18. 14. Дүниетанымның қалыптасуындағы шешеуші кезең: А) балалық кезең; В) барлық жауап дұрыс; С) ересектік; Д) бастауыш мектеп жасында; Е) мектепке дейінгі кезең. 15. Жеке адам үшін «айна» қызметін не атқарады: А) өзіндік ісі; В) қоғам; С) өзге адамдар; Д) барлық жауап дұрыс; Е) ата-анасы. 16. «1-ші мен» мен «2-ші меннің» арасындағы дау: А) ұрыс;
В) психикалық құбылыс; С) әңгіме; Д) үнсіз айтыс; Е) барлық жауап дұрыс. 17. Көңіл білдіру деген не: А) индукция; В) меланхолик; С) эмпатия; Д) барлық жауап дұрыс; Е) рефлексия. 18. Жеткіншекте ерлік қасиеті не арқылы тәрбиеленеді: А) спортпен шұғылдану; В) өнермен шұғылдану; С) кітап оқу; Д) төбелесу; Е) ойын. 19. Жеткіншектік есеюде ерекше қызмет көрсетеді: А) тамақ пен кино; В) кітап пен кино; С) күлкі мен кітап; Д) ойын мен кино; Е) ұйқы мен жаттығу. 20. Ересек пен жеткіншек арасында қандай жағдайда қарама-қарсылық туады: А) жеткіншекті досындай көрсе; В) ата-анамен қатынаста; С) үлкен адам қатарына жатқызса; Д) ересек пен жеткіншек арасында кикілжің туса; Е) әлі бала деп қарайтын көзқарас сақталса. Әдебиеттер 1 Абрамова Г. С. Сборник задач по социальной психологии и психологии развития : учеб. пособие для вузов / Абрамова Г. С. – М. : Академия,1999. – 144 с. 2 Алферов А. Д. Психология развития школьников : учеб. пособие для студ. / Алферов А. Д. – Ростов н /Д. : Феникс, 2000. – 34 с. 3 Волков Б. С. Психология развития человека : учеб. пособие для вузов / Б. С. Волков., Н. В. Волкова. – М. : Академический проект, 2004. – 223 с. 4 Глушко В. П. Школа гениальности : учеб. пособие по эвристике / В. П. Глушко., А. В. Старцев. – Алматы : Дәуiр, 2005. – 92 с. 5 Крайг Г. Психология развития. – 7-е изд. междунар. – СПб. : Питер, 2000. – 988 с. 6 Крайг Г. Психология развития / Грэйс Крайг, Дон Бокум : науч. ред. Т. В. Прохоренко – 9-е изд. – СПб. : Питер, 2006. – 939 с. 7 Немов Р. С. Общая психология. Возрастная психология (Психология развития). Педагогическая психология : учеб. планы и программы курсов. – М. : Моск. психолого-соц. ин-т; Изд-во "Флинта". 1998. – 71 с. 8 Поляков В. А. Психология развития личности в системных отношениях: методы психологической диагностики, акмеологический релятивизм / В. А. Поляков. – Минск, 1999. – 128 с. 9 Сильва Х. Управление разумом по методу Сильва для физического совершенствования. – Минск : Попурри, 1997. – 383 с. 10 Солдатова Г. Н. Лаврова – Ростов н/Д. : Феникс, 2004. – 383 с. 11 Эльконин Б. Д. Психология развития : учеб. пособие для вузов / Б. Д. Эльконин. – М. : Академия, 2001. – 143 с. 12 Яковлева Е. Л. Психология развития творческого потенциала личности/ Е. Л. Яковлева. – М., Флинта, 1997. – 224 с. 13 Вахрущев Д. Б. Принципы японского управления. – М., 2001. – 45 с. 14 Возрастная и педагогическая психология // под. ред. М. В. Гамезо, М. В. Матюхиной, И. С. Михальник. – М., 2000. – 155 с. 15 Возрастная и педагогическая психология // под. ред. А. В. Петровского. – М., 2001. – 71 с. 16 Волкова К. А., Казакова Ф. К., Симонов А. С. Государственное предприятие структура, положения об отделах и службах, должнонстные инструкции : справочное пособие. – М., 2001. – 56 с. 17 Волков Б. С., Волкова Н. В. Балалар психологиясынан жаттығулар жинағы / Аударма: Бұсұрманова С. Т., Бердібаева С. К. – Алматы, 2002. – 13 с. 18 Вудкок М., Френсис Д. Раскрепощенный менеджер – М., 2005. – 56 с. 19 Гальперин П. Я., Запарожец А. В. Актуальные проблемы возрастьной психологи – М., 2005. – 23 с. 20 Гастев А. К. Как надо работать. – М., 2006. – 41 с. 21 Гастев А. К. Трудовые установки. – М., 2007. – 75 с. 22 Гвишиани Д. М. организация и управления. – М., 2002. – 92 с. 23 Грызунова Г. В. Межличностный конфликт в сфере управленческой деятельности : автореф. – М., 2001. – 90 с. 24 Добрынин В. В. Основы научного управления предприятиями и учреждениями. – М., 2002. – 25 с. 25 Дорошенко Е. А. Социально- психологические факторы повышения эффективности коллективного труда в аппарате управления. В кн. Эффективность управленческгого труда. – Киев, 2003. – 60 с. 26 Кон И. С. Психология юношеского возраста. – М., 2005. – 7 с. 27 Кроник А. А. Психологический возраст личности. – М., 2000. – 51 с. 28 Кон И. С. Открытие “ Я”. – М., 2006. – 85 с. 29 Край Г. Психология развития. – Питер, 2000. – 69 с. 30 Крутецкий Р. А. Психолог и обучения и воспитание школьников. – М., 2006. – 63 с. 31 Лейтес Н. С. Умственные способности и возраст. – М., 2007. – 26 с. 32 Леонтьев А. Н. Проблемы развития психики. – М., 2002. – 85 с. 33 Люблинская А. А. Детская психология. – М., 2001. – 180 с. 34 Муканов М. М. К вопросу о генезисе внутренней речи в связи с трактовкой механизмов мышления и общении. – М., 2002. – 89 с. 35 Лейтес Н. С. Проблема общих способностей в возрастном аспекте “ Вопросы псхологии”. – М., 2009. – 170 с. 36 Обухова Л. Ф. Детская психология. – М., 2005. – 160 с. 37 Овчарова Р. В. Практическая психология в начальной школе. – М., 2007. – 151 с. 38 Петровский А. В., Шпалинский В. В. Социальная психология коллектива. – М., 2008. – 113 с. 39 Практикум по возрастной психологии. // под. ред. Д. И. Фельдштейна. – М., 2004. – 52 б. 40 Райс Ф. Психология подростков и юношеского возраста. – М., 2000. – 56 б. 41 Смирнова Е. О. Психология ребенка. – М., 2007. – 23 б. 42 Уайт Б. Первые три года жизни: пер. с англ. – М., 2002. – 47 б. 43 Урунтаева Г. А. Практикум по возрастной психологии. – М., 2005. – 89 б. 44 Хрестоматия по детской психологиии. // под. ред. Г. В. Бурменской. – М., 2006. – 55 б. 45 Хрестоматия по психологии // под. ред. А. В. Петровского – М., 2007. – 78 б. 46 Шахова И. П. Практику м по лабораторным работам курса “Возрастная психология”. – М., 2008. – 56 б. 47 Якокка Л. Карьера менеджера. – М., 2001. – 101 б.
жүктеу/скачать 1,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|