«Денсаулықты нығайту негіздері» пәні бойынша «ҚДС» факультетінің 2 курс студенттеріне арналған емтихан сұрақтары 2021-2022 оқу жылы
Салауатты өмір салтын насихаттаудағы дәрігердің рөлі
жүктеу/скачать 7,82 Mb.
|
ДНН СЕССИЯ (копия)
| 47. Салауатты өмір салтын насихаттаудағы дәрігердің рөлі
МЫНА СҰРАҚҚА ОТВЕТТІ ОЙДАН ҚҰРАСТЫРАСЫҢДАР!!!! 48. Медициналық белсенділік – бұл(Тож 2варианты бар. Қарарсыңдар)) Медициналық белсенділік - бұл белгілі бір тарихи кезеңге тән адамдардың, өзінің және басқа да адамдардың (қоғамның) денсаулығына деген іс-әрекеті (белсенділігі). Оған мыналар кіреді: медициналық мекемелерге барып тұру, медициналық кеңестерді орындау; емдеу, алдын-алу, реабилитация, өздігінен емделу, басқа да медициналық шаралар барысындағы мінез-құлық, халықтың денсаулығын сақтап және оны жақстартуға қатысу, басқалар денсаулығына қарау (емделу, алдын алу шаралары, медициналық орындардың жұмыс істеуі және т.б.). жаман әдет-ғұрыпты жеңу, адамның СӨС қалыптастыруға мақсатты іс-әрекеті. 49. Медициналық тексерулердің түрлері Өздеріңіз білетіндей, медициналық тексерудің үш түрі бар: алдын ала, мерзімді және жоспардан тыс, оларды кезектен тыс деп те атайды. Түріне қарамастан, физикалық емтиханның мақсаты мыналарды анықтау болып табылады: Төменде біз әрқайсысының сипаттамаларын зерттей отырып, медициналық тексерудің әрбір түрін толығырақ қарастыруды ұсынамыз. Алдын ала медициналық тексеру. Әдетте, алдын ала медициналық тексеру ұйымдарда жұмысқа қабылдау кезінде міндетті түрде жүргізіледі, егер: Мерзімді физикалық тексеру. Мерзімді медициналық тексерулер, әдетте, бірдей қызметкерлерге (жұмысшыларға) алдын ала, бірақ орындалатын жұмыстың сипатына және белгілі бір қызметкердің (қызметкердің) еңбек жағдайларына байланысты әр түрлі жиілікте жүргізілетінін атап өткен жөн. ). Мысалы, оргтехникамен және дербес компьютерлермен жұмыста тұрақты жұмыс істейтін бухгалтерлік қызметкерлер үшін мерзімді медициналық тексеру екі жылда бір реттен жиі емес, жұмыс істеп тұрған өндірісте жабдыққа техникалық қызмет көрсету және жөндеуді жүзеге асыратын электрик үшін жүргізілуі мүмкін. Қоршаған орта, бірінші және екінші қауіптілік класындағы заттармен байланыста – жыл сайын. Мерзімді медициналық тексерулер кезінде келесілер қосымша анықталады: Әдетте, мерзімді және алдын ала медициналық тексерулер келесі жұмыстарды орындау кезінде жүргізіледі: Жоспардан тыс (кезектен тыс) медициналық тексеру. Жоспардан тыс (жоспардан тыс) емтихандар, әдетте, алдын ала және кезеңдік тексеруге жататын жеке қызметкерлер үшін мынадай жағдайларда жүргізіледі: Нақты санитарлық-гигиеналық және эпидемиологиялық жағдайды ескере отырып, Роспотребнадзордың аумақтық органы қызметкерлердің жекелеген санаттарын ертерек тексеруден өткізу туралы шешім қабылдауға құқылы. Роспотребнадзордың медициналық тексеруге жолдамасы кезектен тыс (ерте) сараптама туралы шешімнің себебін қамтуы және тиісті негіздемесі болуы керек. Мысалы, белгілі бір аурудың жеткілікті көп жағдайларын тіркеген кезде аурудың ықтимал тасымалдаушылары мен себептерін анықтау үшін (мысалы, жаппай тамақтан улану жағдайында) ертерек сараптама жүргізу туралы шешім қабылдануы мүмкін. Тәуекел тобына кіретін белгілі бір кәсіптердің өкілдері. 50. Алдын ала медициналық тексерулер «Зиянды өндірістік факторлардың, міндетті медициналық тексеріп-қараулар жүргізілетін кәсіптердің тізбесін, Міндетті медициналық тексерулер жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 қаңтардағы No 166 қаулысының 1-тармағына сәйкес медициналық тексерулер», міндетті медициналық тексерулер алдын ала және мерзімді болып бөлінеді. Алдын ала міндетті медициналық тексеріп-қарау жұмысқа немесе оқуға жіберілген кезде кәсіп немесе оқу бойынша міндеттерді орындауға жарамдылығын анықтау, сондай-ақ жалпы, кәсіптік және жұқпалы және паразиттік аурулардың таралмауының алдын алу мақсатында жүргізіледі. Алдын ала медициналық тексеріп-қарауды білікті мамандары, функционалдық диагностикалық және зертханалық зерттеулер жүргізуге арналған қажетті аспаптары, жабдықтары, химиялық реагенттері және тексерілетіндердің жұмысқа жарамдылығын бағалау үшін медициналық қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар материалдық-техникалық ресурстары бар медициналық ұйымдар жүргізеді. (өндірістік практика), денсаулық жағдайы бойынша кәсіби жарамдылығын бағалау бойынша. Аталған қаулыға сәйкес, міндетті алдын ала медициналық тексеріп-қарау деректері денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган бекіткен нысан бойынша амбулаторлық науқастың медициналық картасына сәйкестігі немесе сәйкес еместігі туралы қорытынды ресімделеді. Орындалған жұмыспен қызметкердің денсаулық жағдайы. Алдын ала тексеру куәландырылатын тұлғаның қаражаты есебінен жүргізіледі. 51. Мерзімді медициналық тексерулер Мерзімдік міндетті медициналық тексерулер қызметкерлердің денсаулығын динамикалық бақылауды қамтамасыз ету, аурулардың алғашқы белгілерін уақтылы анықтау, жалпы, кәсіптік және жұқпалы және паразиттік аурулардың таралмауының алдын алу мақсатында жүргізіледі. МІНДЕТТІ КЕЗЕМДІ ТЕКСЕРУ КҮНІ Қаулының 11-тармағында міндетті мерзімдік медициналық тексеруден өту кезеңділігі белгіленген: Жыл сайынғы медициналық тексеру – жылына бір рет; Ауысым алдындағы медициналық тексеру – жұмыс ауысымы басталғанға дейін 1 сағат 30 минут бұрын. Сапар алдындағы және сапардан кейінгі медициналық тексеру – рейс басталғанға дейін 30 минут бұрын және ұшу аяқталғаннан кейін 30 минут ішінде. 52. Мақсатты медициналық тексерулер Мақсатты медициналық тексерулер ұйымдасқан бригадаларда бір реттік тексерулер кезінде немесе барлық адамдарды тексеру кезінде бірқатар ауруларды (туберкулез, қатерлі ісіктер, қан айналымы жүйесі аурулары, тыныс алу, гинекологиялық аурулар және т.б.) ерте анықтау мақсатында жүргізіледі. Медициналық мекемелерге (денсаулық сақтау мекемелеріне) медициналық көмекке жүгіну. Медициналық тексерулердің нәтижелері денсаулық сақтау ұйымының келесі құжаттарында ресімделеді: 1) Міндетті мерзімдік тексеруден өтетін тұлғалар үшін «Мерзімдік тексерілуге жататын карточка» (046/у нысаны); 2) «Амбулаториялық науқастың медициналық картасы» (ф.025/ж); 3) «Бала дамуының хикаялары» (ф.112 / ж); 4) «Баланың медициналық картасы» (ф.026/ж) мектептерге, мектеп-интернаттарға, балалар үйлеріне, балабақшаларға, күндізгі бөбекжайға; 5) «ЖОО студентінің, орта арнаулы оқу орны студентінің медициналық картасы» (ф.025-3/ж); 6) «Дәрігерлік куәландыруды тіркеу картасы» (131/у нысаны) емхана жұмыс істейтін аумақтағы мектепке дейінгі мекемелерде тұратын, кәсіпорындарда жұмыс істейтін және жыл сайынғы медициналық тексеруден өтетін барлық адамдарға, білім алушыларға; 53. Отбасы анықтамасы, функциялары және міндеттері Отбасы құрылымы отбасының құрамы мен санынан, сонымен қатар оның мүшелері арасындағы өзара қарым-қатынастарының жиынтығынан тұрады. Отбасы құрылымын талдау отбасы қызметінің қандай жағдайда жүзеге асуы жөніндегі сұрақтарына жауап беруге мүмкіндік туғызады: отбасында кім басшылық етеді және кім – орындаушы, отбасы мүшелерінің арасындағы құқықтары мен міндеттері қалай бөлінген деген сияқты. Отбасы құрылымының бұзылуы – бұл оның қызметінің отбасымен орындалуына қиындық тудыратын және кедергі келтіретін құрылымдарының ерекшеліктері болып табылады. Мысалы, ері мен зайыбының арасындағы шаруашылық-тұрмыстық міндеттерінің тең бөлінбеуі өзара қарым-қатынас құрылымының бұзылу негізінде ілгері басады, яғни маңызды міндеткерлікті алған сол ерлі-зайыптылардың қажеттілік қатарының қанағаттануына кедергі жасайды: жеке күшті бұрынғы қалпына келтіру, рухани қажеттілікпен қанағаттандыру. Осы себептен, отбасындағы қарым-қатынас құрылымының бұзылуы оның түрлі қызметінің отбасымен орындалуына кедергі келтіретін отбасылық қақтығыстар екенін мойындау керек. Отбасының тәрбиелік қызметі ана және әке болуда, балалармен қатым-қатынаста, оларды тәрбиелеуде, балалардың өз бетімен өсуі кезіндегі жеке қажеттіліктің қанағаттануынан тұрады. Отбасы қоғаммен байланысы бойынша өсіп келе жатқан ұрпақтардың әлеуметтенуін, қоғамның жаңа мүшелерін дайындауды қамтамасыз етеді. Сексуалды-эротикалық қызметі – отбасы мүшелерінің сексуалды-эротикалық қажеттілігін қанағаттандыру. Қоғамның көзқарасымен қарағанда маңызды болып, отбасы, сонымен қатар, отбасы мүшелерінің сексуалды-эротикалық мінез-құлығын реттеуді қоғамның биологиялық ұдайы өсуін қамтумен іске асырады. Отбасы қызметінің бұзылуы – бұл қиындық туғызатын немесе оның қызметін отбасымен бірге орындауға кедергі келтіретін тіршілік қарекетінің осындай ерекшелігі болып табылады. Өте кең шеңбердегі факторлар бұзылушылыққа мүмкіндік туғызады: оның мүшелерінің жеке ерекшеліктері, олардың арасындағы өзара қарым-қатынас, отбасы тіршілігінің анықталған жағдайы. Мысалы, отбасының тәрбиелік қызметінің бұзылу себебінен, оның ілгері басуы және ата-аналарының сәйкес білімі мен дағдысының болмауы, олармен қарым-қатынастың бұзылуы мүмкін (тәрбиелеу жөніндегі қақтығыстар, отбасының басқа мүшелері мен басқалар жағынан кедергі келтіруі). 54. Отбасының өмірлік циклі Отбасылық циклдің көптеген әртүрлі кезеңдері бар. Әртүрлі авторлар кезеңдерді анықтау критерийлері ретінде әртүрлі көрсеткіштерді пайдаланады: балалардың болуы немесе болмауы және олардың жасы; ерлі-зайыптылардың жасы; неке дамуының кезеңдері ; отбасының жеке функцияларының өзгеруі ; отбасы құрылымындағы өзгерістер; жанұя ішілік қарым-қатынас әдістерінің өзгеруі және т.б.Отбасының өміріндегі маңызды оқиғалар да отбасы жүйесінің дамуының кезеңділігінің критерийі бола алады: мысалы, отбасы мүшелерінің өзара әрекеттесуінің кейбір сәттері, отбасылық сюжетті құрайды. Дегенмен, қолданыстағы кезеңділіктерді қарастыра отырып, олардың негізгі критерийі отбасы құрылымындағы балалардың орнын өзгерту және ерлі-зайыптылардың тәрбиелік функцияны орындауы болып табылады деп қорытынды жасауға болады. Э.Дювалл [3] (1957) отбасында балалардың болуы немесе болмауы және олардың жасы критерийлеріне сүйене отырып, отбасының өмірлік циклінің келесі кезеңдерін қарастырады: Отбасын құру (0-5 жас), балалары жоқ. Бала туатын отбасы, ең үлкен баланың жасы 3 жасқа дейін. Мектеп жасына дейінгі балалары бар отбасы, үлкен баласы 3-6 жаста. Мектеп оқушылары бар отбасы, үлкен баласы 6-13 жаста. Жасөспірім балалары бар отбасы, үлкен баласы 13-21 жаста. Балаларды өмірге «жіберетін» отбасы. Кәмелетке толған жұбайлар. Қартайған отбасы. Е.К.Васильева [4] (1975) отбасылық циклдің бес кезеңін анықтайды, олардың әрқайсысы оның дамуының өзіндік нақты міндеттерін шешеді [2] . Васильева отбасылық циклдің кезеңдерін анықтау критерийлеріне балалар үшін өз отбасыларының болуы, балалардың еңбек әрекетінің басталуы, балалардың ата-аналарымен бірге тұруы сияқты критерийлерді қосты: Отбасын құру: некеге тұрған сәттен бастап бірінші бала туғанға дейін. Балалардың тууы мен тәрбиесі: кем дегенде бір баланың еңбек әрекеті басталғанға дейін созылады . Отбасының тәрбиелік қызметінің аяқталуы : ол бірде-бір бала ата-анасының қамқорлығында қалмағанға дейін жалғасады. Ата-аналардың кем дегенде біреуінің жеке отбасы жоқ балаларымен бірге тұруы. Ерлі-зайыптылар жалғыз тұрады немесе өз отбасылары бар балаларымен бірге тұрады. 55. Отбасылық қолдау, отбасы типтері Маңызды рөл ойнайды денсаулық сақтау процесінде әлеуметтік қолдау, денсаулықты нығайту, аурудың алдын алу және қалпына келтіру кезінде де. Әлеуметтік қолдау отбасылар күнделікті өмірде және әсіресе бе Отбасыларға төрт қолдау түрі зерттелді, алдымен эмоционалды, содан кейін рухани, аз дәрежеде ақпараттық және аспаптық. Эмоционалды қолдау сүйіспеншілікке байланысты бұл отбасыға беріледі, бұл оны басқалардың сүйетінін, жақсы көретінін, құрметтейтінін сезіндіреді. Отбасына сәйкес келетін рухани қолдау мүшелердің рухани әл-ауқатын көтеру үшін алынады, бұл муниципалитеттегі діндарлықтың жоғары индексіне сәйкес келеді. Зерттелген отбасыларға ақпараттық қолдау жетіспеді, оларға ақпарат пен нұсқаулық жетіспеді. Ең үлкен жетіспеушілік аспаптық қолдау болды, ол қайшылықты түрде отбасының күнделікті өмірде ең көп қажет ететіні болып табылады және қаржылық көмекке, балаларға, науқастарға және науқастарға күтім жасау арқылы үйде қызмет көрсетуге көмектеседі. Қарттар. Маңызды рөл ойнайды денсаулық сақтау процесінде әлеуметтік қолдау, денсаулықты нығайту, аурудың алдын алу және қалпына келтіру кезінде де. Әлеуметтік қолдау отбасылар күнделікті өмірде және әсіресе белгілі бір жағдайларда сене алатын әр түрлі табиғат ресурстарының жиынтығын құрайды. Өмір талабына қарсы тұру үшін өте қажет аспаптық, материалдық немесе материалдық, ақпараттық және рухани эмоционалды қолдаудың түрін ажыратады. Желідегі психологияның бұл зерттеуінде біз ашатын боламыз отбасын қолдау отбасылық өмірдің маңызды оқиғаларында. Бүгінде отбасының дәстүрлі отбасыларынан басқа көптеген түрлері бар. Осы жылдар ішінде, жоғарыда аталған дәстүрлі отбасынан басқа, мүлдем өзгеше және басқалары пайда болды. Бұл қалыпты жағдай, өйткені жағдай өзгеріп отырады және отбасылық орта оны құратын адамдардың мақсатына сәйкес өзгереді. Онда біз сіздермен қазіргі кездегі және ең кең таралған отбасы түрлері туралы сөйлесетін боламыз оның маңызды сипаттамалары. Қазіргі кездегі отбасы типтері Бірнеше жыл бұрын испандықтардың көпшілігінде үлкен отбасы деп аталатын отбасы болды. Отбасының бұл түрі ата-анадан, балалардан, ата-әжелерден немесе нағашылардан тұрады. Ертеде бұл өте кең таралған және қалыпты жағдай, олардың көпшілігі бір кеңістікте өмір сүреді. Бүгінгі таңда отбасы тобының бірі – ядролық топ. Ол ата-аналар мен балалардан тұрады және мәліметтер бойынша, қазіргі отбасылардың төрттен бірін құрайды. Соңғы жылдары ата-аналары бөлек отбасылар көбейді. Ажырасуға байланысты отбасы бөлек, олар әкесі мен шешесінің рөлдерін қиындықсыз орындап келеді. Балалар бір үйде тұрмаса да, әкесі мен шешесінің кейпіне ие бола береді. Отбасының тағы бір түрі композит деп аталады. Бір үйде тұратын балалары бар екі бөлек адамға қатысты. Осылайша өгей бауырлар, өгей әкелер мен шешелер болады. Отбасының бұл түрінде басқа отбасыларға қарағанда рөлдерді анықтау қиынырақ. Толық емес отбасы - бұл өсіп келе жатқан отбасының тағы бір түрі. Бұл түрдегі Familia Ата-аналардың біреуінің фигурасы жоқ, көбінесе бұл әкенікі. Мұндай жағдайда екі рөлді де анасы немесе әкесі өз мойнына алып, балалардың білім алуын толық басқаруы керек. 56. Әлеуметтік маңызды аурулар – бұл Әлеуметтік аурулар — қоғам құрылысына, экономикалық жағдайға байланысты болатын аурулар. Әлеуметтік ауруларға қандай сырқаттар жататынын дәлелдеп айту қиын. Өйткені адамда болатын көптеген басқа аурулар да белгілі дәрежеде тұрмыс жағдайына байланысты. Әлеуметтік аурулар деп мыналарды атап көрсетуге болады: кәсіптік аурулар, өндіріс орнында кездесетін жарақаттану, силикоз, токсикоз, тұрмыс салтына, әдет-ғұрыпқа байланысты таралатын: туберкулез, мешел, мерез, соз және арақ пен апиын салдарынан болатын аурулар. Үстем таптың қанауында жүрген бұқараның тұрмыс жағдайы өте ауыр. Осыған орай, олар Әлеуметтік ауруға жиі ұшырайды. ҚР Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 23 қыркүйектегі бұйрығымен әлеуметтік маңызы бар аурулардың тізімі бекітілді, деп хабарлайды «Хабар 24». Бұл тізімге туберкулез, адамның иммун тапшылығы вирусынан (АИТВ) туындаған ауру, созылмалы вирустық гепатиттер және бауыр циррозы, қатерлі ісіктер, қант диабеті, психикалық, мінез-құлық ауытқушылықтары (аурулар), балалардың церебральді сал ауруы, жедел миокард инфаркті (алғашқы 6 ай), ревматизм, дәнекер тіндердің жүйелі зақымдануы, жүйке жүйесінің дегенеративті аурулары, орталық жүйке жүйесінің демиелинизациялаушы аурулары, орфандық аурулар енген. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін (28 қыркүйек) күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. 57. Қанайналым жүйесінің ауруларының қауіп факторлары Тіл
Өңдеу Жүрек-қан тамыры аурулары әлемнің көптеген дамыған елдерінде денсаулық сақтаудың басты проблемаларының біріне айналып отыр. Ол көбіне ересек адамдарды не мүгедектікке шалдықтырады, немесе өлімге әкеліп соқтырады. Жалпы өлім-жітімнің 52 пайызын жүрек-қан тамыры аурулары құрайды. Еуропада жыл сайын осы ауру салдарынан шамамен 3 миллион адам қайтыс болса, Ресейде 1 миллион адам, ал Қазақстанда 80 мың кісі осы аурудан көз жұмады. Жүрек-қан тамыры ауруларына әкеліп соқтыратын басты себептер қандай? Басты себеп адамдардың өз денсаулығына көңіл бөлмеуінен десек, сонымен қатар жағымсыз экологияның да салдары жетерлік. Әсіресе, соңғы жылдары инфаркт пен инсульттен болатын өлім тым жиілеп барады. Оның негізінде, атеросклероздан басқа, адамдардың жүйке жүйесінің шаршауы, олардың дәрменсіздікке ұшырап, депрессияға түсуі жатыр. Жүрек-қан тамыры ауруларының пайда болуына әкеліп соқтыратын тағы бір фактор ол - темекі шегу. Орта есеппен алғанда темекі шегу адам өмірін 7-10 жылға қысқартады екен. Темекі шекпейтіндерге қарағанда темекі шегетін адамдар миокард инфарктісіне шалдығуы екі есе көп, ал, осы аурудан қайтыс болатындар саны темекі шегетіндер арасында шекпейтіндермен салыстырғанда 4 есеге артық. Бүгінгі таңда жүрек- қан тамыры ауруларының алдын- алу үшін мынадай маңызды нәрселерді есте сақтау керек: Ең алдымен темекіден толықтай бас тарту қажет; Тиімді тамақтану ережелерін сақтау; Майлы тамақтардан бас тарту, тұзды пайдалану мөлшерін азайту - тәулігіне 4 грамм, құрамында калийі мол (бұршақ, өрік, құрма, теңіз қырыққабаты) тамақтарды көп пайдалану, сарыуызды барынша аз пайдалану; Көкеніс пен жеміс-жидектерді барынша мол пайдалану; Алкогольді ішімдікті белгіленген мөлшерде ғана пайдалану; Дене белсенділігін арттыру, семіздіктен сақтану; Қандағы холестерин құрамын үнемі тексеріп, бақылап отыру; Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе айтарым- дәрігер ауру адамды емдейді, ал, аурудың алдын алу әрбір адамның өз тірлігі. 58. Қатерлі ісік ауруларының қауіп факторлары Қатерлі ісік ауруы шешілмеген мәселе болып қала береді. Жекелендірілген емдеудің қол жетімділігі және қан мен сілекей арқылы онкологиялық ауруларды бақылау нәтижелерді жақсартудың маңызды факторлары болды. Ерте араласу - нәтижеге әсер ету соғұрлым жақсы болады. Генетикалық тесттің қатерлі ісік қаупін және сезімталдығын ерте бағалауға мүмкіндігі бар. Бірақ үнемі бақылаудан басқа көптеген жағдайларда терапевтік араласудың нұсқалары жоқ. Миелопролиферативті неоплазмалар немесе Меркель клеткалық карцинома сияқты қатерлі ісік диагнозынан кейін емдеу ісік геномикасына және ауруды, жас пен жынысты қою сияқты факторларға бейімделеді. Қатерлі ісік ремиссиясы кезінде (емдеу циклі аяқталғаннан кейін) - кез-келген рецидивті бағалау үшін бақылау қолданылады және сәйкесінше келесі әрекеттерді шешеді. Қатерлі ісікке шалдыққандардың көпшілігі Milk Thistle сияқты тағамдық қоспаларды пайдаланады. Сонымен, мәселе - бұл генетикалық мутацияның қаупі және қатерлі ісік түрлері Milk Thistle-ді қолдануды шешкен кезде біртектес болып саналады ма? MRE11 генінің мутациясына байланысты қатерлі ісікке генетикалық қауіптің биохимиялық әсер салдары CDKN2A генінің мутациясына байланысты ма? Миелопролиферативті неоплазмалардың салдары Меркел жасушалық карциномамен бірдей ме? Егер сіз Decitabine немесе Hydroxyurea-да емделсеңіз, бәрі бірдей ме? 59. Жыныстық жолмен берілетін аурулар Жыныс жолдары арқылы жұқтырылатын инфекциялар (ЖЖЖИ) – бұл жұқпалы аурулар, оның себебі құрамында вирустар, бактериялар немесе қарапайым қоздырғыштар болуы мүмкін микробтар (қоздырғыштар) болып табылады. Бұл микробтар (қынаптық, көтен немесе ауыз арқылы) жыныстық қатынас жасау барысында ауру адамнан сау адамға жұғады. Оның үстіне кейбір инфекциялар (АИТВ, В,С,Д гепатиті) қан арқылы да жұғады. Жыныс жолдары арқылы жұқтырылатын инфекцияларға жататындар: Соз, Хламидиоз, Мерез, Трихомониаз, Гениталдық ұшық, ВИЧ/СПИД, Гарднереллез, Микоплазмоз, Гениталдық кандидоз, Гениталдық үшкір кандиломдар В, С, Д гепатиттері Басқалары (барлығы 20-дан асатын ауру түрі). ЖЖЖИ несімен қауіпті ЖЖЖИ қоздырғыштарының көбісі бала көтеру органдарын зақымдайды, соның салдарынан бедеулік, импотенция, жатырдан тыс жүктілік, түсік сияқты аурулар туындауы мүмкін. Мысалы, егер мерезді емдемесе ішкі органдардың қатты бұзылуын, орталық жүйке жүйесінің бұзылуын туындатады, және де ұрпақтарына беріледі. Кейбір ЖЖЖИ қатерлі ісіктердің (обырдың) себепкері болуы да мүмкін. ЖЖЖИ жұқтырған адамдарда АИТВ-ны (адамның иммундық тапшылығының вирусын) жыныс жолдары арқылы жұқтыру қаупі он есеге көбееді. Естеріңізде болсын, адам ұзақ уақыт бойы өзіне инфекция жұқтырылғандығынан бейхабар болуы мүмкін. Өйткені қоздырғыш, адам ағзасына түскеннен соң сол жерде көбее бастайды. Бірақ, ауруды білдіртетін бастапқы белгілер пайда болғанға дейін біршама уақыт өтеді. Ол әр ауру түріне қарай әртүрлі болады. Бұл – аурудың жасырын (инкубациялық) кезеңі болып табылады. Оның үстіне, ауру жұқтырылғаннан кейінгі біршама мерзім ішінде тіпті арнайы зертханалық анализдер де адамның ауру жұқтырғанын анықтай алмауы мүмкін. Аурудың мұндай кезеңі «терезе кезеңі» деп аталады (әдетте бұл ЖИТС туралы сөз қозғалған жағдайда). Алайда ауру жұқтырылған адам инфекцияны өзіне ауру жұқтырылған сәттен бастап сау адамға жұқтыра алады. ЖЖЖИ жиі кездесетін белгілері ((ерлер үшін де, әйелдер үшін де)) Егер сен жыныстық қатынас жасауды бастасаң, онда өзіңе және өз денсаулығыңа абай бол, және де келесі белгілердің ең болмаса біреуі пайда болса дәрігерге тексерілуге бар: Жыныс органдарының терісі мен шырышты қабығында өзгерістер (қызару, бөрту, тығыздалу, ауырсыну, жыныс органдарының ісінуі) болса; Зәр шығару кезінде ауырсыну пайда болса (ашыту, түйілу және т.б.); (ерлердің) зәр шығару жолдары мен (әйелдердің) қынабынан жағымсыз бөлінділер, тікішектен іріңді бөлінділер (соз болып аурған кезде) шықса, кейде жағымсыз иісі болуы да мүмкін ЖЖЖИ жұқтырудан қалай сақтануға болады Некелескенге дейін жыныстық қатынас жасама. Бір адаммен ғана жыныстық қатынас жаса; Мүшеқап қолдану арқылы өзіңнің жыныстық қатынасыңдағы қауіптілікті азайт. 60. Жарақат медициналық-әлеуметтік мәселе ретінде Травматизм әлемнің көптеген елдері үшін қазіргі заманның маңызды медициналық-әлеуметтік проблемаларының бірі болып табылады. Мәселенің өзектілігі Ресейдегі жарақаттардың жоғары деңгейімен, әсіресе балалық және жасөспірімдік кезеңдерімен анықталады, олардың өсу қарқыны соңғы бес жылда сәйкесінше 15,1% және 6,7% құрады. Бұл ретте жарақаттардың негізгі көрсеткіштерін талдау жақын арада зардап шеккендер санының да, қайтыс болғандар санының да төмендеуін болжауға мүмкіндік бермейді. Емдеудің жоғары құнына байланысты жарақаттардың ресурстық сыйымдылығының жоғары деңгейі, мүгедектікке немесе мезгілсіз өлімге байланысты еңбек өмірінің ұзақтығының қысқаруына байланысты орасан зор әлеуметтік және экономикалық шығындар жарақаттардың өзін де, олардың асқынуларын да алдын алуға мүмкіндік береді. Бірінші орын. Ресей Федерациясының аймақтарында қарастырылып жатқан құбылыстардың сандық және сапалық сипаттамаларын терең, жан-жақты талдаусыз жарақаттану, жарақаттану және жарақаттану салдарынан болатын мүгедектікті азайту жөніндегі шараларды әзірлеу мүмкін емес. Бұл зерттеудің мақсаты еңбекке қабілетті халықтың мүгедектігінің, уақытша еңбекке жарамсыздықтың және өлім-жітімінің негізгі себебі болып табылатын Амур облысының тұрғындарының жарақаттану жиілігін бағалау болды. Әдістері: статистикалық және сауалнамалық әдіс. Бүгінгі таңда дүние жүзінің экономикалық дамыған елдерінде жарақаттану халық өлімінің себептері арасында, негізінен еңбекке қабілетті жастағы адамдар арасында үшінші орында тұр. Ресейде жыл сайын 12 миллионнан астам жарақаттар мен улану жағдайлары тіркеледі, оның 93% - жарақаттар, 1% - улану, 6% - басқа жазатайым оқиғалар. Орташа жарақаттану деңгейі 1000 тұрғынға шаққанда 120-130 жағдайды құрайды. Благовещенск қалалық клиникалық ауруханасының травматология бөлімінің мәліметі бойынша, 2015 жылы әртүрлі жарақат алған 729 адам ауруханаға жатқызуды қажет еткен. Жарақаттар еңбекке қабілетті жастағы ерлерде (орташа жас 44,4 жас) және зейнеткерлік жастағы әйелдерде (орташа жас 56,8 жас) жиі кездеседі, бұл сәйкесінше әлеуметтік және физиологиялық факторлармен байланысты. Жарақат бөліміне жатқызылғандардың 40,3 пайызы әртүрлі мамандық иелері, 33,1 пайызы зейнеткерлер, 23,7 пайызы жұмыссыздар, 2,9 пайызы студенттер. Зардап шеккендердің 8,9%-ы алкогольдік масаңдық салдарынан жарақат алған. Қысқы (26,7%) және жазғы (27,4%) маусымдарда жарақат алу жиілігі артады, бұл ауа райы жағдайларына және халықтың белсенді өмір салтына байланысты. Сонымен қатар, жарақаттардың шыңы кешкі уақытта (39,2%) және таңертең (32,3%) болады. Науқастардың басым бөлігі Благовещенск қаласында жарақат алған – зардап шеккендердің 84,4%, қалғаны қала сыртында. Барлық жарақаттар тұрмыстық (үйде (39,1%)), көшеде (34,6%), спорттық (7,3%), өндірістік (3,4%), қылмыстық (3%), кататравмалық (6,2%) және жол (жолда) болып бөлінді. 5,8%). Зардап шеккендердің көпшілігі жабық сынықтар (67,6%), көгеру (9,1%), шығу (5,3%), жабық бассүйек-ми жарақаты (5,3%), байламдардың, сіңірлердің, бұлшықеттердің үзілуі (3,2%), кесілген жаралар ( 2,9%, ашық сынықтар (2,7%) және жарақаттың басқа түрлері (4,5%). Бөлімшеде жыл ішінде 2,6% адам қайтыс болды, оның 63,2% ерлер (орта жасы 60,6 жас) және 36,8% әйелдер (орта жасы 75,1 жас). Өлім себебі жарақаттанудың асқынуы: жедел коронарлық жеткіліксіздік және ПЭ (тиісінше 26,3%); 21,1% - жүрек және тыныс алу жеткіліксіздігі; 15,8% - ОНМК; 10,5% - мидың дислокациясы. 61. Инфекциялық емес аурулардың қауіп факторлары Инфекциялық емес аурулар - денені жайлап алатын микробтардан, бактериялардан немесе басқа да тірі организмдерден пайда болмайтын, бір адамнан екінші адамға берілмейтін белгілі бір аурулар тобын айтамыз. Эпидемиологиялық зерттеу тәсілдерін пайдалану арқылы инфекциялық емес ауруларды зерттеу үдей түсті. Мысалы, жүрек, қан тамырларының тарылуы, ми қан айналысының өзгеруі, артерия қан қысымының жоғарылауы және т.б. қауіпті аурулардың пайда болуы себептерін және даму заңдылықтарын анықтауға ықпалын тигізді, олардың түрлі аумақтарда таралу ерекшеліктерін айқындады, оның ішінде қала немесе ауыл тұрғындарының жиі науқастануы, олардың жас және жыныс айырмашылықтары көрсетілді.Инфекциялық емес аурулардың негізгі факторлары Жүрек қантамырлары аурулары (мыс: инфаркт, инсульт) Онкологиялық аурулар Созылмалы тыныс жолдарының аурулары (өкпенің созылмалы обструктиті аурулары, астма) Диабет.Қауіп факторлары Өзгермелі Метаболикалық, физиологиялық.ӨЗГЕРМЕЛІ ҚАУІП ФАКТОРЫ ЖЕТКІЛІКСІЗ ФИЗИКАЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІК, ДҰРЫС ТАМАҚТАНБАУ, АЛКОГОЛЬДІ ҚОЛДАНУ, ТЕМЕКІ ШЕГУ ИНФЕКЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АУРУЛАРҒА АЛЫП КЕЛЕДІ. Әр жыл сайын темекі қолдану 6 млн.өлімге алып келеді және 2030ж қарай 8 млн өсетіні туралы болжам бар; 3,2 млн өлім жағдайдың физикалық белсенділіктен аздығынан немесе төмендігінен болуы мүмкін; 3,3 млн жаңғайдың жартысы алкогольді қолданғаннан болуы мүмкін; 2010ж 1,7млн жағдайдың жүрек қан-тамыр ауруларына әкеп соқтырды және оның бірден бір себебі тұзды, натрийды мөлшерінен көп қолданғаннан болған;МЕТАБОЛИКАЛЫҚ НЕМЕСЕ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІП ФАКТОРЫ МЫНА ЖАҒДАЙЛАРҒА ӘКЕЛЕДІ: Қан қысымының жоғарылауы; Артық салмақ, семіздік; Гипергликемия (қанда глюкозаның жоғары деңгейде болуы); Гиперлипедемия (қанда майдың жоғары болуы); 62. Алкоголизмнің себептері мен қауіп факторлары Алкоголизм – психоактивті заттарға тәуелділіктің түрі. Алкоголизмнің себептері: Физиологиялық факторлар Психологиялық факторлар Әлеуметтік факторлар Ең маңызды себептердің бірі- адамның генетикалық тұрғыда ішімдікке бейімділігі. Бірақ мұндай себеп алкоголизмнің дамуына міндетті емес, өйткені тәрбие мен әлеуметтік мәртебе үлкен маңызға ие. Генетикалық бейімділіктен бөлек, физиологиялық фактор да бар. Бұған адамның денсаулығының жағдайын жатқызуға болады. Жүйке жүйесіне, заттың алмасуына және бауырға қатысты кейбір ауруларда алкоголизм тезірек дамиды. Ішімдік ішкен адам өте жиі депрессияға ұшырайды, үрейлік, мазасыздық мазалайды. Алкоголизмнің салдары психологиялық тұрғыдан қарағанда өте нашар көрініс береді, адам қатты деградацияға ұшырайды. Біреулер ішімдікті шарасыздықтан ішсе, енді біреулер жұмыстан соң демалу деп ішеді, солай ішімдікке құмарлық пайда болады. Әлеуметтік-экономикалық фактор. Бұл адамның қоршаған ортасына байланысты ішімдікке құмарлығын не жоқтығын айқындайды. Тәрбие, дәстүр және отбасылық құндылықтар адамның өз проблемаларын қалай шешуге үйретеді. Егер отбасыда алкоголизмнің көрінісі орын алса, онда ішімдікке құмарлық арта бастайды. Бұл ішімдік пентемекі шегу алдындағы қорқынышты жояды. Солай бала тәрбиесінде әке-шешеме болады, маған да рұқсат деген түсінік қалыптасады. Алкоголизмнің даму кезеңдері Ішімдікке тәуелділіктің екі түрі бар- психологиялық және физикалық. Біріншісі алкогольдің жүйкеге әсер етуінен туындайды, ал екіншісі этанолдың зат алмасу процесіне қосылуынан туындайды. Патологиялық тәуелдіклікті дәрігер келесі төрт белгі арқылы анықтайды: Ішімдікке құмарлығының деңгейін Алкогольге деген шыдамдылықтың өзгерісін Алкогольді абстинетті синдром (барлық нашақорларда есірткіні тоқтатқан соң пайда болатын синдром) Ішкі органдардық алкогольді бұзылуы Сонымен қатар алкоголизмнің үш даму деңгейі бар: Бірінші кезең. Ішімдікке құмарту басталады. Аптасына бір рет болсын ішімдік ішкісі келу- қорқатын симптом. Бұл кезеңде адам алкоголизммен емделуді ойламайды. Қатты масайғанша іше береді. Адам бұл кезеңде агрессивті және мазасыз. Келесі күні мастықтың салдары (похмелье) байқалады. Құсу жоқ. Екінші кезең. Ішімдікке деген шыдамдылық пайда болады. Енді адам мас болғанша іше бастайды. Тәуелділік күшейеді. Бірінші кезең мен екінші кезеңнің айырмасы – адамда абстинетті синдром пайда болады. Құмарды ішімдікпен баспаса адамның психологиялық және физиологиялық жағдайды нашарлайды. Осылайша ағза ішімдіктің келесі порциясын сұрайды. Адамда ашушаңдық, жоғары артериалды қысым, қол-аяқтың қалтырауы, жүрек соғысының жиілеуі, ұйқысыздық, тамақ, судан кейін құсу байқалады. Физикалық белгілерден бөлек галлюцинациялы психоз пайда болады. Соларды болдырмас үщін адам одан сайын ішімдік іше береді, бұл ішімдікті салынып ішуге әкеліп соғады. Бұл кезеңде адам ұзақ жүреді, тіпті кейде өмірінің соңына дейін. Үшінші кезең. Алкогольге деген төзімділік бітеді. Ішімдіктің аз ғана ұрттамы масайтады. Абстинетті синдром өте анық, алкогольді күнделікті ішуге әкеліп соғады. Адамның тұлғалық қасиеті жаман жаққа өзгереді, ойлау қабылеті мен интелектісі толықтай жоғалады. 63. Алкогольдің зиянды әсер ету қаупі алкогольдің зияны денсаулыққа, оның ішінде дене мүшелерінің жұмысына өте маңызды. Олардың кейбіреулері: Бауырға зиянды Бауыр - адам ағзасының жүздеген маңызды функциялары бар мүшесі. Оның негізгі қызметі - денеге енетін улы заттарды бейтараптандыру. Яғни, бауырда үнемі алкоголь болған жағдайда қиындықтар туындауы әбден мүмкін.Мысал ретінде бауыр жасушаларында майдың жиналуы. Біртіндеп тәулігіне 15 мл-ден астам алкоголь ішуге дағдыланған адамдардың 90% -ы осындай жағдайға тап болады. Симптомдар тіпті анықталмайды және алдын-алу мүмкін емес.Алкоголизм бауырдың қабынуын да тудырады. Ең нашар сценарийде бауыр жасушалары өліп, орнына циррозға әкелетін тыртық тіндері келеді. Циррозы бар бауыр өз қызметін жоғалтады және организмдегі зат алмасуды бұзады. Мұндай жағдайда бауырды трансплантациялау жалғыз жол болуы мүмкін. Миға әсері Алкогольді шамадан тыс тұтынудың қаупі миға да әсер етеді. Қысқа мерзімде алкоголь құрамындағы этанол ми жасушалары арасындағы байланысты тежейді. Адам мас бола бастағанда осындай болады.Сонымен қатар, болашақта, шамадан тыс алкогольдің зияны адамның есін немесе амнезиясын жоғалтуы мүмкін. Шынында да, бұл әсер уақытша ғана, бірақ егер адам алкогольге тәуелді болса, онда мидың қызметі де төмендейді, сонымен қатар ми зақымдануға өте сезімтал екенін ұмытпаңыз. Алкогольді шамадан тыс пайдалану қартайған кезде ақыл-ес кемістігінің, тіпті мидың кішіреюінің қаупін арттырады. Депрессия Шамадан тыс алкогольдің зияны тек физикалық қана емес, психикалық денсаулыққа да әсер етеді. Өкінішке орай, алкоголь мен депрессия көбінесе тұйық шеңбер тәрізді болып келеді. Адамдар көбінесе алкогольді ішімдікті ішу арқылы ағзаны біраз уақыт тыныштандыратын әсерінен шығарады, дегенмен, болашақта шамадан тыс алкогольдің қаупі психикалық денсаулықты нашарлатады. Сонымен қатар, бұл цикл қайталана береді. Кейбір адамдарда алкогольдің зияны депрессияны тудырады. Мұны жеңу үшін алдымен адамның өзінің күйзелісін алкогольге итермелейтін нәрсені білуі керек. Семіздік Алкоголь - бұл калория мөлшері бойынша майдан кейінгі екінші, оның құрамы грамына шамамен 7 калория болатын қоректік зат. Сұйық қант қосылған тәтті сусындар сияқты, алкогольдік сусындар да салмақ қосуға бейім.Алайда, алкогольге тәуелділік адамды семіздікке ұшыратады. Егер бұл болған болса, онда басқа аурулардың асқынуы да осал болып табылады. Жүректің денсаулығына қауіп төндіреді Егер темекі шегуден басқа жаман әдеттер жүректің денсаулығына қауіп төндіретін болса, алкогольге тәуелділік олардың бірі болып табылады. Егер алкоголь шамадан тыс тұтынылса, қан қысымын жоғарылатып, стрессті арттырады. Қант диабеті Алкогольді жеткілікті мөлшерде пайдалану денеде қандағы қант деңгейінің төмендеуіне инсулинге төзімділікті төмендететіні рас. Екінші жағынан, алкогольді шамадан тыс тұтынудың қаупі адамның екінші типтегі қант диабетіне шалдығу қаупін арттырады. Қатерлі ісік Алкогольдің көп мөлшерде қолданылу қаупі ауыз қуысында, тамақта, емшекте, ішекте және бауырда қатерлі ісік қаупін арттыруы мүмкін. Негізінен ауыз және тамақ айналасындағы жасушалар. Күніне бір стакан алкогольді ішудің өзі ауыз қуысы және тамақ ауруы қатерін 20% -ға дейін арттыруы мүмкін.Адамның алкогольді қаншалықты ішкеніне байланысты денсаулыққа қауіп төнеді. Жоғарыда аталған проблемалардың кейбіреулері ғана емес, алкогольдің қаупі жүкті әйелдер ішкен жағдайда ұрыққа да қауіп төндіреді. Адам алкогольге тәуелді болған кезде өлім немесе мерзімінен бұрын босану қаупі де сақталады.Бүкіл әлемде алкогольге тәуелділік әр түрлі аурулардың пайда болу қаупін тудыратын теріс пайдаланушылыққа әкелді. Егер алкоголь қазірдің өзінде адамның өмір сапасына кедергі келтірсе, бұл алкоголизмнің айқын көрсеткіші болып табылады. 64. Мүгедектік – бұл Мүгедектік – науқастану, жарақат, апатқа ұшырау, кемтар болып туу салдарынан адамның мүлдем не уақытша еңбек ету қабілетінен айырылуы. Мүгедектік медицина, әлеуметтік және құқықтық болып ажыратылады. Аурудың жағдайына, органдардың қызметінің бұзылу деңгейіне, клиника болжамға және еңбекке жарамсыздығына байланысты мүгедектік үш топқа бөлінеді. І-топқа мүлде немесе ұзақ уақыт еңбекке жарамсыз, үнемі басқа біреудің күтімін, көмегін немесе бақылауын қажет ететін адамдар жатады; ІІ-топқа басқа адамның көмегін қажет етпейтін, жұмыстың кейбір түрлерін атқара алатын адамдар жатады; ІІІ-топқа еңбек ету қабілеті төмен болғанымен жеңіл-желпі жұмыстарды істей алатын, бірақ денсаулығына байланысты жұмыс жағдайын оңтайлы өзгертуді қажет ететін адамдар жатады. Мүгедектік – өзгеріп тұратын категория. Мысалы, аурудың түріне қарай және оның дұрыс емделуіне байланысты мүгедек адамның денсаулығы жақсарып, еңбек ету қабілеттілігі жоғарылауы, ал кейде, керісінше жағдайдың да көрініс беріп, адам мүлдем кемтар болып қалуы мүмкін. Тұрақты еңбекке жарамсыздықты сараптау және мүгедектік тобын әлеуметтік қорғау мекемелерінің жанынан ұйымдастырылған медициналық-әлеуметтік сараптама комиссиясы белгілейді. Еңбек ету қабілетін жоғалтқан тұлғаларды әлеуметтік қамсыздандыру негізінен 2 бағытта жүргізіледі: зейнетақымен қамтамасыз ету және еңбек ете алатындарды жұмысқа орналастыру. [1] Қазақстан Республикасының «мүгедекетерді әлеуметтік қорғау туралы» Заңында Мүгедек – ол ағза функцияларының бұзылуы салдарынан олардың өмір сүру мүмкіндіктерін шектеуге әкеп тірейтін түрлі жарақаттар, аурулар, кемістердің салдарынан денсаулығы нашар тұлға делінген. (Косымша керек болса типо зан ) Мүгедек – бұл өмірлік қызметіне шек келтіріп, оның әлеуметтік қорғалуын қажет ететін ағза қызметінің бұзылуы, аурулар, жарақаттар, олардың зардабынан болған дефектілері бар денсаулығы бұзылған тұлға. Қазастан Республикасындағы мүгедектерді әлеуметтік қорғау Қазақстан Республикасының Конституциясымен, Қазақстан Республикасының «ҚР мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» Заңымен және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілерімен реттеледі. Мүгедектің мынадай құқықтары бар: Әлеуметтік қорғалу, соның ішінде сауықтыру, қоғамға бейімделу Әлеуметтік инфрақұрылым нысандарына кірумен қамтамасыз етілу Ақпаратты алуға мүмкіндік берумен қамтамасыз етілу Білім беру, қызмет түрін еркін таңдау, соның ішінде еңбекке байланысты Қазақстан Республикасының заңнамасымен анықталатын тәртіппен көрсетілетін тегін медициналық көмектің кепілденген көлеміне ие болу Кәсіби дайындық және қайта дайындау, еңбекке жарамдылығын қалпына келтіру және жұмысқа орналасу Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес үй алу Мемлекеттік және басқа да ұйымдарда, соның ішінде денсаулық сақтау, мәдениет, байланыс, көлік, қызмет саласында бірінші кезекте қызмет көрсетіледі Мүгедектердің шығармашылық мүмкіндіктерін қолдау. Мүгедектерге көрсетілетін әлеуметтік көмектердің түрлері: Мемлекеттік жәрдемақы, өтемақы және басқа да төлемдер Жергілікті атқарушы органдармен көрсетілетін қосымша әлеуметтік төлемдер Жұмыс берушілердің көрсететін қосымша әлеуметтік көмек түрлері және өзге де ұйымдармен. Мүгедектерді тұрғын үймен қамтамасыз ету Жергілікті атқарушы органдар: Есепке алып, баспанасыз мүгедектерге үй береді Мүгедектер мен отбасылық құрамында мүгедек бер жанұяға баспана кеңістігі жабдықтары мен арнайы құралдар мен жабдықтармен қамтамасыз етеді Мүгедектерді жұмыспен қамту Жергілікті атқарушы органдар мүгедектерді жұмыспен қамтуды мына жолмен қамтамасыз етеді: Қызмет орындарының жалпы санының үш пайызы мөлшерінде мүгедектерге жұмыс орындарынан квота бекіту Жеке кәсіпкерлікті, шағын және орта бизнесті дамыту арқылы мүгедектер үшін қосымша жұмыс орындарын құру Арнайы, сонымен қатар мүгедектерді жұмысқа орналастыру үшін арнайы жұмыс орындарын құру Мүгедектерді кәсіби оқыту ұйымдары Бiрiншi және екiншi топтардағы мүгедектер үшiн аптасына отыз алты сағаттан аспайтын жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы белгiленедi, ұзақтығы кемінде күнтізбелік алты күн болатын жыл сайынғы ақы төленетін қосымша еңбек демалысы берiледi. Түнгі уақыттағы жұмысқа тек мүгедектік келісімімен, егер оның денсаулығына мұндай режим тйым салынбаса жіберіледі. Еңбек келісім-шартын жасаудан, қызметте өсіруден бас тарту, басқа жұмысқа ауыстыру тек мүгедектің келісімен жүзеге асуы тиіс, егер халықты әлеуметтік қорғау саласындағы облыстағы өкілетті органның аймақтық бөлімшелерінің қорытындысы бойынша оның денсаулығы кәсіби міндеттерді атқаруға келмесе, денсаулығына қауіп келсе және өзге тұлғалардың еңбек қауіпсіздігіне қайша келсе жоғарыда аталған шаралар керісінше іске асады. 65. Мүгедектік топтары Мүгедектік – науқастану, жарақат, апатқа ұшырау, кемтар болып туу салдарынан адамның мүлдем не уақытша еңбек ету қабілетінен айырылуы. Мүгедектік медицина, әлеуметтік және құқықтық болып ажыратылады. Аурудың жағдайына, органдардың қызметінің бұзылу деңгейіне, клиника болжамға және еңбекке жарамсыздығына байланысты мүгедектік үш топқа бөлінеді. І-топқа мүлде немесе ұзақ уақыт еңбекке жарамсыз, үнемі басқа біреудің күтімін, көмегін немесе бақылауын қажет ететін адамдар жатады; ІІ-топқа басқа адамның көмегін қажет етпейтін, жұмыстың кейбір түрлерін атқара алатын адамдар жатады; ІІІ-топқа еңбек ету қабілеті төмен болғанымен жеңіл-желпі жұмыстарды істей алатын, бірақ денсаулығына байланысты жұмыс жағдайын оңтайлы өзгертуді қажет ететін адамдар жатады. Мүгедектік – өзгеріп тұратын категория. Мысалы, аурудың түріне қарай және оның дұрыс емделуіне байланысты мүгедек адамның денсаулығы жақсарып, еңбек ету қабілеттілігі жоғарылауы, ал кейде, керісінше жағдайдың да көрініс беріп, адам мүлдем кемтар болып қалуы мүмкін. Тұрақты еңбекке жарамсыздықты сараптау және мүгедектік тобын әлеуметтік қорғау мекемелерінің жанынан ұйымдастырылған медициналық-әлеуметтік сараптама комиссиясы белгілейді. Еңбек ету қабілетін жоғалтқан тұлғаларды әлеуметтік қамсыздандыру негізінен 2 бағытта жүргізіледі: зейнетақымен қамтамасыз ету және еңбек ете алатындарды жұмысқа орналастыру. 66. Мүгедектерді оңалту және оның түрлері Мүгедекті оңалтудың жеке бағдарламасы (әрі қарай – ОЖБ) – оңалту шараларын жүргізудің нақты көлемін, түрлері мен мерзімдерін, сондай-ақ әлеуметтік көмектің түрлерін анықтайтын құжат, ол меншік нысаны мен шаруашылық тәсілдеріне қарамастан тиісті мемлекеттік органдардың, кәсіпорындардың, мекемелердің және ұйымдардың орындауы үшін міндетті болып табылады .ОЖБ қалай әзірленеді? ОЖБ Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Бақылау және әлеуметтік қорғау комитетінің аумақтық органымен медициналық ұйымдардың, жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар органдары мен оңалту іс-шараларын жүзеге асыратын басқа да ұйымдардың қызметкерлерін тарта отырып (қажет болған жағдайда) мүгедекті куәландырған күннен бастап бір айдың ішінде әзірленеді. Қалай алуға болады? ОЖБ Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдараламалар басқармасына ұсынылған келесі құжаттардың негізінде мүгедектікті белгілеу мерзімінде әзірленеді: ОЖБ алуға арналған өтініш (мүгедектің немесе оның заңды өкілінің); Жеке басын куәландыратын құжат; Тұрғылықты жері бойынша тіркелгенін растайтын құжат (азаматтарды тіркеу кітабының көшірмесі, село немесе ауыл әкімдерінің анықтамасы); Медициналық ұйымның дәрігерлік-консультациялық комиссиясының қорытындысы (мүгедектік қайта куәландыру мерзімінсіз белгіленген жағдайларда); Мүгедектікті растайтын анықтаманың көшірмесі (мүгедектік қайта куәландыру мерзімінсіз белгіленген жағдайларда); Амбулаторлық аурудың медициналық картасы. Медициналық оңалту нені қамтиды? Оңалтудың медициналық бөлігін медициналық ұйымдар мен басқа да мамандандырылған ұйымдар жүргізеді. Қалпына келтіру терапиясын (дәрi-дәрмекпен, физикалық, санаторий-курорттық және ағзаның бұзылған немесе жоғалған функциялары мен денсаулықты қалпына келтiруге бағытталған басқа да емдеу әдiстерiн); Қайта жасау хирургиясын; 3) Протездік-ортопедиялық көмекті. 2. Медициналық оңалту жөнiндегi iс-шараларды денсаулық сақтау ұйымдары мен меншiк нысанына қарамастан басқа да мамандандырылған ұйымдар жүргiзедi. 3. Санаторий-курорттық емдеу халықты әлеуметтік қорғау саласындағы уәкілетті орган анықтайтын тәртiпте, жеке оңалту бағдарламарына сәйкес мүгедектер мен мүгедек балаларға ұсынылады. 4. Жұмыс берушiнiң кiнәсiнен жұмыста мертiгуге ұшыраған немесе кәсiптiк ауруға шалдыққан мүгедекке санаторий-курорттық емделуге жолдама Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жұмыс берушiнiң есебiнен берiледi. 5. Жұмыс берушi – жеке кәсiпкердiң қызметi тоқтатылған немесе заңды тұлға таратылған жағдайда, жұмыс берушiнiң кiнәсiнен жұмыста мертiгуге ұшыраған немесе кәсiптiк ауруға шалдыққан мүгедекті санаторий-курорттық емдеу осы баптың 3-тармағына сәйкес ұсынылады. Оңалтудың әлеуметтік бөлігін халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің ұйымдары, арнайы білім беру ұйымдары (психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялар, оңалту орталықтары, психологиялық-педагогикалық түзеу кабинеттері) және басқа да мамандандырылған ұйымдар жүргізеді.
Мүгедектердi жеке бас гигиенасының, өзiн-өзi қарап-күтудiң, жүріп-тұрудың, қарым-қатынастың негiзгі әлеуметтік машықтарына үйрету; Мүгедектердi техникалық көмекшi (орнын толтырушы) және арнаулы жүрiп-тұру құралдарымен қамтамасыз ету; Бөгде адамның күтiмi мен көмегiне мұқтаж мүгедектерге, соның iшiнде мүгедек балаларға үйде арнайы әлеуметтiк қызметтер ұсыну; Оңалтудың жеке бағдарламасына сәйкес әлеуметтік қызметтер ұсыну: Жүрiп-тұруы қиын бiрiншi топтағы мүгедектер үшін жеке көмекшi; Есту кемістігі бар мүгедектерге ымдау тiлi маманын – жылына алпыс сағатқа. 5. медициналық-әлеуметтiк мекемелерде (ұйымдарда) арнайы әлеуметтiк қызметтер ұсыну; 6. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құқықтық көмек көрсету; 7. оңалтудың жеке бағдарламасына сәйкес әлеуметтік оңалтудың өзге түрлері. Оңалтудың кәсіптік бөлігін халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің ұйымдары, сондай-ақ, Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіпте алынған лицензияның негізінде білім беру қызметін атқаратын ұйымдар жүргізеді. Мүгедектерді кәсіптік оңалту келесілерді қамтиды: Кәсіптік бағдарлауды; Кәсіптік оқытуды (қайта оқытуды); Жұмысқа орналастыруды. Кәсiптiк бағдарлауды білім беру, халықты әлеуметтік қорғау ұйымдары жүзеге асырады. Мүгедектердің жұмысқа орналасуы үшін арнайы жұмыс орындарын ашатын жұмыс берушілер мүгедектерді кәсіптік бағдарлауға қатысады. Мүгедектердi кәсiптiк оқытуды (қайта оқытуды) Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгiленген тәртiпте алынған лицензия негiзiнде бiлiм беру қызметiн жүргiзетiн ұйымдар жүзеге асырады. Оңалтудың медициналық, әлеуметтік және кәсіптік бөліктері бойынша өткізілген іс-шаралардың тиімділігін бағалауды, мүгедекті кезекті қайта куәландыру кезінде немесе оны динамикалық бақылау тәртібінде аумақтық бөлімше жүзеге асырады. ОЖБ-ны уақытында түзету және одан арғы оңалту шараларын әзірлеу үшін аумақтық бөлімше динамикалық қадағалауды ұйымдастырады, ол үшін мүгедектің аумақтық бөлімшеде болуының бақылау мерзімдерін анықтайды. Мүгедектердi оңалту ағза функцияларының тұрақты бұзылуы бар денсаулықтың нашарлауынан туындаған тiршiлiк әрекетінің шектелуiн жоюға немесе оның орнын мүмкiндiгiнше толықтай толтыруға бағытталған медициналық, әлеуметтiк және кәсiптiк iс-шаралар кешенiн қамтиды. 67. Дұрыс тамақтану – бұл Қазіргі жағдайларда тамақтану мәселесі бірқатар себептерге байланысты бірінші орынға шықты, атап айтсақ: экологиялық ортаның бұзылуы, организмге қажет компоненттердің жеткіліксіз түсуі, дұрыс тамақтанбау, сапасы төмен азықтар және т.б. Экология нашарлайды, ал соның нәтижесінде біздің денсаулығымыз бен күшіміз толық жойылады. Организмнің көбінесе, ондағы пайда болатын және оған тамақпен, сумен, ауамен және дәрі-дәрмек заттарымен баратын зиянды заттарды шығаруды қамтамасыз етуге күші жеткіліксіз. Сау адам жейтін асына жиі зейінсіз қарайды. Ал, ауырып, күнделікті жарнама беттерінен түспейтін ең жаңа препараттарды іздей бастайды, сонымен, тамақ сияқты сенімді және тұрақты емдеу құралы туралы ұмытады. Күн сайын, белгілі бір көлемде және ара қатынаста организмге 70-ке жуық қоспа түсуі керек, олардың басым бөлігі организмде синтезделмейді және өмірлік қажетті болып табылады. Организмді осы азық-түлік заттарымен қолайлы жабдықтау түрлі тамақтану кезінде ғана мүмкін. Тамақтану режимі дегеніміз тамақ ішудің жиілігі, еселілігі және алмасуы. Тамақтану режимі азық-түлік заттарына және энергияны қажет ету сияқты жасқа, өндіріс ерекшеліктеріне байланысты түрін өзгертеді. Дұрыс тамақтанудың көрсетілген негізгі принциптерін сақтау оны құнды етеді. Тамақтанудың белгілі бір ережелері бар: 1) ұстамды жеу керек; 2) тамақ құнды болуы керек: онда жеткілікті көлемде белоктар, майлар, көмірсулар, минералды заттар, витаминдер бар болуы керек; 3) тамақтану режимін сақтау қажет. Тамақтану режимінде төрт негізгі принципті ажыратқан дұрыс: 1. Жиілік, яғни, тамақты үнемі бір тәулік уақытында қабылдау. 2. Тәулік барысында тамақтанудың бөлшектілігі. Сау адамға үш немесе төрт фазалық тамақтану ұсынылады, атап айтсақ: таңғы ас, түскі ас, кешкі ас және ұйқы алдында бір стакан айран. 3. Әрбір тамақтанған кезде дұрыс тамақтануды барынша сақтау қажет. Бұл, тамақты әрбір қабылдаған кезде азық-түліктер жинағы организмге белоктарды, майларды, көмірсуларды, сонымен қатар витаминдер мен минералды заттарды қолайлы ара қатынаста жеткізу тұрғысынан ойланып істелінуі керек. 4. Бір күнде тамақ ішу бойынша физиологиялық негізделіп бөлінуі. Төрт мезгіл тамақтану едәуір жағымды: жұмысқа дейін тоқ тамақ (күндіз дұрыс тамақтанудың жалпы калориялылығының 25-30 %), жұмыс арасындағы үзілісте жеңіл екінші таңғы ас (жалпы калориялылықтың 10-15 % ), құнарлы түскі ас (калориялылықтың 35-40 %), салыстырмалы жеңіл кешкі ас (жалпы калориялылықтың 15-20 %). Таңғы ас, түскі ас және кешкі ас үшін тәуліктік уақыт еңбек және демалыс режиміне байланысты жеткілікті кең шеңберде өзгеруі мүмкін. Алайда, тамақ ішу арасындағы аралық 4-5 сағат болуы маңызды. Жүргізілген зерттеулер негізінде, кешкі ас пен ұйқының алдындағы аралықта 2-3 сағат өтуі керек. Тамақтану режимімен қатар, кейбір психологиялық ережелерді сақтау артық болмайды. 1. Үстелге шаршаған күйде отырмаңыз. Қанша аш болсаңыз да, ең болмағанда 10 минут демала тұрыңыз. 2. Ашулы, шошынған күйде, қайғылы сезімдерге берілгенде тамақ ішпеңіз. 3. Өзіңізге қатты ұнамайтын адаммен бірге үстел басына бірге отырмаңыз. 4. Егер сізге қандай да бір тағам ұнамаған болса, пайдалы болса да оны татып көруге болмайды. Сізге ол бәрібір пайдасын тигізбейді. 5. Қарныңыз ашқанша үстелге отырмаңыз. Дұрыс тамақтану – бұл, ең алдымен, дұрыс ұйымдастырылған және организмді дер кезінде жақсы әзірленген және тәтті тағаммен жабдықтау. Дұрыс тамақтану денсаулықтың және ұзақ өмір сүрудің басты факторы болып табылады. Адамның физикалық жағдайы, оның қалай және қандай көлемде тамақ жейтініне байланысты . Дұрыс және тиімді тамақтану – денсаулық негізі 68. Тамақтанудың негізгі принциптері Дұрыс тамақтану принципі халықты әртүрлі топтарға , соның ішінде маңыздысы – мамандыққа және жасқа бөлуге негізделген . Жеке балалардағы ( пайдалы заттардың мол қорымен ) және қарттардағы ( калориясы төмен ) тамақтану ережелері бөлінген . Дұрыс тамақтану әртүрлі мақсаттарға бағытталған принциптерге негізделеді : физиологиялық функцияларды ( өсу және даму ) қамтамасыз ету , адам денсаулығын және жұмысқа қабілетін қолдау . Дұрыс тамақтанудың негізгі принциптері : » Энергиялык шығынды адекватты компенсациясы үшін жетерлік тағам мөлшері » Тағамның құрамы толық сапалы , ағзамен синтезделмейтін , ауыстырылмайтын компоненттердің болуы » Теңестірілген ( тағам компоненттері ферменттік жүйе мүмкіндіктеріне сәйкес болуы керек ) » Тағамның оптимальды пропорцияда әртүрлі болуы » Тағам сапасы ( санитарлық және гигиеналык қауіпсіздік стандарттарына сәйкес) » Тағамның дәмі , түсі , иісі тәбет шакыру керек . Жоғары сіңімділік және тағамның тойымдылығы Тамақтану тәртібі Мамандығына байланысты тәуліктік рацион калориялығы : » Дұрыс тамақтану жүйесінде халық 5 негізгі топқа бөлінеді . 1 – ші сан әйелдер , 2 – ші сан ерлер нормасына жақын; » Ойлау еңбегі жұмыскерлері 2200-2800 ккал ; » Жеңіл физикалық еңбек қызметкерлері – 2350 3000 ккал ; » Орташа ауырлықтағы физикалық еңбек қызметкерлері – 2500 – 3200 ккал ; » Ауыр физикалық еңбек қызметкерлері – 2900 3700 ккал ; » Ерекше ауыр физикалык еңбек кызметкерлері 3900-4300 ккал . Жасқа байланысты тәуліктік рацион калориялығы : Жоғарыда айтылған 5 топ жас бойында да дифференцияланады , себебі жас ұлгая энергиялык шығын азаяды : » 18-29 жас ( нормативті калорияның жоғарғы шекарасы ) ; » 30-39 жас ( нормативті Дұрыс баланс калорияның орташа көрсеткіштері ) ; » 40-59 жас ( нормативті калорияның орташа және төменгі шекарасы ) . Тағамдық заттардың тәуліктік калориясының 13-15 % белок , 30-33 % май , 50-55 % көмірсу болуы керек . Жануар белогы жартысынан аз болмау керек , майдың 40 % -дан азы өсімдік текті болуы керек . Рацион калориясының жеткіліксіздігі бұлшықет дистрофиясына шақырады , ол өз кезегінде тез шаршағыштыкка және инфекциялық аурулармен науқастану қаупіне әкеледі . Артык калория семіздік себебі болады . Тамақ ішу ережелері :
Тамақ негізінен үш мәнді қызмет атқарады. 1. Тамақ адамды тіршілік үшін өте қажет күш – қуатпен немесе энергиямен қамтамасыз етеді. Қуат адам ағзалары мен адам денесін қозғалысқа түсіретін бұлшық еттердің дұрыс қызмет атқаруы үшін және алмасу процестері үзіліссіз бір қалыпта жүруі үшін қажет. 2. Тамақ адамның тіршілігінде өсуі, есеюі үшін аса қажетті пластикалық заттар ретінде қажет болып табылады. Бұл заттардың құрамында акуыздар мен көмірсулар бар. 3. Тамақ адам тәнін биологиялық белсенді заттармен қамтамасыз етеді. Ферменттер, гормондар, витаминдер адам организмінде тамақтың әсерінен синтезделіп, қажетті мөлшерде пайда болып, адам тіршілігін қамтамасыз етеді. Тағам рационында адам организмі үшін қажетті белок, көмірсу, май, минералды заттар, витаминдер, су болуы керек. жүктеу/скачать 7,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|