Дәріс литосферның химиялық экологиясы литосфераның құрылысы және химиялық құрамы
жүктеу/скачать 263 Kb.
|
лекция 5
- Бұл бет үшін навигация:
- Заттар ШРК Шектеуші көрсеткіштер
- Пестицидтің аты ШРК мг/кг топырақта Шектеуші көздер
- Қауіптілік класы Химиялық заттар
- Топырақ сапасын бағалау Көрсеткіштердің аты 0,25 м
- Көрсеткіш Топырақтың қасиеті
- Санитарлық –энтомологиялық
- Санитарлық –гельминтологиялық
- Санитарлық –бактериологиялық
- Үшіншіден
- Бақылауға арналған сұрақтар Литосфера қабатының ерекшелігі қандай Жердің ішкі құрылысы қандай қабаттардан тұрады
- Кларк көрсеткішіне анықтама беріңіз.
Қала маңындағы, қара және түсті металлургия кәсіпорындарының маңындағы, химиялық және мұнай-химиялық өнеркәсіптері, машина жөндеу жерлеріндегі топырақ ауыр металдармен, мұнай өнімдерімен, фтор және басқа да уытты заттардың қосылыстарымен ластануына байланысты заттарды нормалау 14 кестеде көрсетілген. Кесте 14 – топырақтағы кейбір заттардың шекті рауалы концентрациясы, мг/кг
* Жуықты мөлшер Топырақ құрамындағы пестицидтерді нормалау 15 кестеде берілген. Кесте 15– Топырақтағы пестицидтердің шекті рауалы концентрациясы
Топыраққа әртүрлі көздерден (металлургия, машина жасау, өндірістік кәсіпорындардың қалдықтары мен төгінділері) түсетін көптеген химиялық заттарды бірнеше қауіптілік кластары бойынша жіктейді (16 кесте). Кесте 16 – Топыраққа түсетін әртүрлі химиялық заттардың қауіптілік кластары
Топырақтың санитарлық жағдайы бірқатар гигиеналық көрсеткіштер (санитарлық сан, ішек таяқшаларының (коли-титр), гельминттердің жұмыртқасы, шыбын дернәсілінің болуы) бойынша бағаланады, олар 17 кестеде берілген. Кесте 17– Топырақтың санитарлық жағдайының кешенді гигиеналық көрсеткіштері
Берілген көрсеткіштер жиынтығы бойынша топырақ таза және ластанған деп бағаланады. Топырақтың санитарлық жағдайын сипаттайтын тағы да бірнеше қосымша көрсеткіштер бар, олар өндірістік кәсіпорындардың және де елді мекендердің жерінде анықталады (18 кесте). Кесте18 – Топырақтың санитарлық жағдайының көрсеткіштерінің номенклатурасы
Санитарлық-химиялық бағалау жасауға негізінде топырақтық фильтратты зерттеп, санитарлық санды, қышқылдықты, тотықтырғыштықты, сульфаттар мен хлоридтер иондарын және басқа да компоненттерді анықтайды. Санитарлық –энтомологиялық бағалауда синантропты (тұрмыс және үй-жаймен байланысты) құрт-құмырсқалардың санын, бірінші кезекте –балапан құрттарынан бастап есейген түріне дейін шыбыннның барлық өсу фазасындағы сандарын анықтайды. Санитарлық –гельминтологиялық бағалауда адам қолданылатын жерлердегі гельминттердің – адам организмінде, жануарлар мен өсімдіктерде тірішілік ететін құрттардың барлығы сипатталады. Санитарлық –бактериологиялықбағалауда адамдар мен үй жануарларын ауыртатын ішек тобына жататын бактериялардың, сонымен қатарбасқа микроорганизмдердің қарастырылып отырған жүйеде бар екендігі белгіленеді. Ауаның, судың, топырақтың ластанғанына байланысты ағаш, бұтақ және шөп өсімдіктерінің өнімділігі төмендейді өсуі тежеліп тоқтайды. Сондықтан, өсімдіктерге қатысты етіп ксенобиотиктерді нормалау қиын болады. Бұл мәселенің қиындығы – біріншіден, бір заттың өзіне әртүрлі дәрежеде өсетін бір түрлі өсімдіктердің төзімділігі біркелкі болып келмейді. Екіншіден, өсімдіктер төзімділігі оның өсетін жерінің жағдайына, яғни экологиялық факторлар режиміне байланысты, мысалы сулылығына, жарықтығына, минералдық қоректенуіне және т.б. Үшіншіден әр өсімдіктің өзі өсу кезеңіне қарай (жапырақ жайылуы, гүлдің түйнектенуі және т.с.) бір затқа қарсы әртүрлі төзімділікті көрсетеді. Төртіншіден, әртүрлі физиологиялық процестер ластаушы заттарға қарсы бірдей осалдық көрсете алмайды, сондықтан тест ретінде өте төзімділік қасиетке ие таңдалады. Осындай тосқауылға өте сезімтал болып саналатын экожүйенің өнімін анықтайтын фотосинтез процесі. Қазіргі кезде максималды біржолдық ШРК және орта тәуліктік ШРК өсімдіктер үшін ауадағы бірнеше заттарға ғана бекітілген. Топырақтарды ластанудан қорғау тәсілдері: - тыңайтқыштардың негізделген түрлері, дозалары, мезгілі және енгізу әдісін бұзбау – бұл қоректік заттардың шығындарын азайтады, олардың топырақтан грунттық және жер үстіндегі су қоймаларына түсуін кемітеді, топырақта және өсімдіктерде заттар қалдықтарының жиналуын азайтады; - минералды және органикалық тыңайтқыштарды үйлестіру –минералдық және органикалық тыңайтқыштарды бірге енгізгенде азоттың шығыны азаяды; - эрозиялық процесстерді болдырмау; - өсімдіктерді қорғаудың химикаттарды шектеулі пайдаланатын ұтымды жүйесін қолдану; - өсімдіктерді қорғаудың биологиялық түрлерін және альтернативті егіншілікті толық пайдалану; - топырақта жиналған ауыр металлдарды қол жетпейтін немесе қолайсыз түрлерге айналдыру; ауыр гранулометриялық құрамды органикалық заты жоғарғы деңгейдегі топырақтарда ауыр металлдар қолайсыз жағдайларда, сондықтан олармен жыртылатын жерлер ластанғанда, органикалық заттар мөлшерін жоғары дозада органикалық тыңайтқыштарды енгізу; - тамақтық және мал азықтық мақсатқа пайдалануға болмайтын өте күшті ластанған топырақтарды орман өсіру, декаративті өсімдіктерді өсіру және көп жылдық шөптермен шалғындандыру үшін пайдалану керек. Бақылауға арналған сұрақтар Литосфера қабатының ерекшелігі қандай? Жердің ішкі құрылысы қандай қабаттардан тұрады? Жер қыртысын құрайтын қандай негізгі жыныстарды білесіздер? Жер қыртысындағы элементтер геохимиялық классификация бойынша неше топқа бөлінеді? Кларк көрсеткішіне анықтама беріңіз. Тау жыныстарындағы химиялық элементтер Кларк үлестеріне байланысты неше топқа бөлінеді? Топырақтың биосферадағы және адам өміріндегі орны мен рөлі қандай? Топырақ неше фазадан тұрады? Топырақтағы ылғалдың қандай түрлерін білесіңдер? Топырақтың басты физикалық қасиеттерін айтыңыз. Топырақтың минералдық құрамын айтыңыз. Топырақтың химиялық құрамын құрайтын негізгі элементтер қандай? Химиялық қосылыстардың топыраққа түсу жолдарын айтыңыздар. Топырақтағы заттардың айналымы қалай жүреді? Топырақта тау жыныстарының өзгеруімен жүретін реакцияларды атаңыз. Топырақтағы азот қосылыстарының трансформациялануына қандай процесстер жатады? Топырақтағы күкірт қосылыстарының қатысында жүретін реакциялар қалай жүреді? Топырақта жүретін биологиялық процестердегі калий мен магнийдің рөлі қандай? Гумификация дегеніміз не? Топырақтың ластану көздерін атаңдар. Топырақ ластаушы компоненттеріне байланысты неше топқа бөлінеді? Топырақтарды ластайтын негізгі ластағыштарды атаңыздар. Топырақтың деградациясы дегеніміз не? Эрозия дегеніміз не? Эрозияның қандай түрлерін білесіңдер? Топырақтың сортаңдануы немесе тұздануы дегеніміз не? Топырақтың құрамында қандай тұздар болады? Тұздылығына байланысты топырақты неше топқа жіктейді? Шөлдену дегеніміз не? Топырақты қалпына келтіру (рекультивация) дегеніміз не? Топырақтың ластану дәрежесін қалай анықтайды? Топырақтағы ластағыш заттарды нормалау түрлерін айтыңыз. Топыраққа түсетін әртүрлі химиялық заттардың қауіптілік кластарын айтыңыз. жүктеу/скачать 263 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||