Тромбоциттердің гемостазға қатысудағы негізгі қызметтері :
Ангиотрофикалық және эндотелиді сақтаушы – тромбоциттердің микротамырлардың қалыпты құрылымы мен қызметін, олардың зақымдаушы әсерлерге төзімділігін және өткізгіштігін тұрақтандыруды сақтау қабілеті;
Вазоактивті заттарды (адреналин, норадреналин, серотонин) және т.б заттарды бөлу арқылы зақымдалған тамырлардың тарылуын қамтамасыз ету;
Адгезия және агрегация үдерістерінде пайда болатын біріншілік тромбоциттердің тығынын (тромб) қалыптастыру кезінде зақымдалған тамырларды бітеу мүмкіндігі.
4. Жинақтап-тасымалдау қызметтері, яғни өзінің сыртқы бетіне жапсырып алып қан ұюының плазмалық факторларын тасымалдау қабілеті.
Қан ұю үдерісіне плазмалық және тромбоцитттік факторлар қатысады. Тромбоцитттік факторлар, олар 12. Ең белсенділері 3 және 6 факторлар.
қан ұюының тромбоциттік факторлары арабша сандармен белгіленді.
Аты
Құрылымы және қызметі
Фактор 1 – Тромбоцитарлық
Тромбоциттердің мембранасында сіңген қан плазмасындағы глобулин, химиялық табиғатынан және V плазманың қызметін еске салатын, аз мөлшерде белсенді, бірақ тұрақты. Тромбоциттердің 1 факторы белсенді емес жағдайда. Белсенді жағдайға көшуге тромбиннің іздері керек. Протромбиннен тромбинге айналуын тездетеді. Ол протромбиназаға айналуына қатысады. Сондықтан тромбоциттердің 1 факторы, X факторымен, фосфолипид және Са2+ мен бірігіп әрекеттесуіне кіреді.
Фактор 2 –Тромбоцитарлық тромбиннің акцелераторы
Тромбоциттерде синтезделетін белок, ерімейтін фибриннің құрылымының кеңістігінде түзілуіне қатысады. Фибриннің фибринге айналуын тездетеді. Тромбоциттердің 2 факторы фибринннің түзілуіне тосқауыл болады.
Фактор 3 –Тромбоцитарлық тромбопластин
Фосфолипид, тромбоциттерде синтезделеді, протромбиннің тромбинге айналуына қатысатын протромбиназаның эндогенді жолымен түзілуі. Тромбоциттердің 3 факторы протромбиназаның түзілу процесі айтарлықтай күрделі. Бұл реакцияға қажет Са2+, факторлар V, VIII, IX, X, XI және XII плазма. Фактор 3 фактор тромбоциттердің агрегацияда бөлінеді.
Фактор 4 –Антигепариндік
Гепарин қосады және осы жолмен гемокоагуляцияның процесі жылдамдайды, антигепариндік тиімділік гепаринді ығыстырады және оның протромбиназаның түзілуіне әсері; тромбоциттерден 4 фактордың босауына тромбин ықпал етеді, ал ішінара және контакт факторы (Хагеман факторы). Гепарин қабілеттігін байланыстырып, тромбоциттердің 4 факторын антиплазмалық әрекет көрсетеді, сонымен қатар тамырлардың өткізгіштігі жоғарылайды.
Фактор 5 –
Тромбоциттердің фибриногені
(фибриногенге ұқсас немесе агглютинабелді, немесе ұйытушы фактор)
Тромбоциттерде адгезияны анықтайды (тығыздау) және агрегация (кептелу) тромбоцитов. Плазма фибриногенінің қасиеттеріне ұқсас.
Фактор 6 –Антифибринолитикалық фактор.
Фибринолизді кешіктіреді.
Фактор 7 –Антитромбопластикалық фактор
Бұл қосылыс белсенді протромбиназаның түзілуіне кедергі жасайды, сонымен қатар протромбиннің тромбинге айналуын баяулатады. Гепариннің қатысуы антикоагулянттық әсерді күшейтеді.
Фактор 8 –
Тромбостенин, ретрактоэнзим
Қан ұйындысының тығыздауын және қысқаруын қамтамасыз етеді. Қасиеттеріне қарай олар бұлшық еттегі актомиозинді еске салады, олар А және М суббірліктерінен тұрады, актин мен миозинге ұқсас. АТФ-болу, тромбостенин АТФ-тан бөлінетін энергия есебінен қысқарады.
Фактор 9 –
Тамыртарылтатын
Серотонин, қаннан тромбоциттармен сіңіріледі. Бұл қосылыс зақымдалған тамырларды тарылтады және қан жоғалтуды азайтады. Тромбоциттер серотонинмен қамтамасыз етіліп, қанның асқазан-ішек жолдары және бауыр тамырлары арқылы өтеді.
Котромбопластин протромбиннен тромбинге өтуін тездетуге қабілетті жылан уымен ыңғайлас, тробопластиннің өкпе ұлпасында болуы плазманың V факторы және Са2+. Котромбопластиннің қан ұюындағы маңызы анық емес.
Фактор 11 тромбоцитов — Фибринді тұрақтандырушы
Плазманың XIII факторына ұқсас зат. Плазма XIII факторы, тромбоциттердің фибринді тұрақтандырушы факторы тығыз ұйынды түзілуіне қатысады.
Фактор 12 –
Агрегация факторы
Химиялық табиғатынан — АДФ (аденозиндифосфат). АДФ зақымдалған тамырлардың қабырғасы тромбоциттердің адгезиясын күшейтеді және зақымдалған тамырлардың «кептелуі» (агрегация) қамтамасыз етеді.
