Дәрістік кешен пән: жкп 05 Анатомия және физиология Мамандығы
жүктеу/скачать 434,65 Kb.
|
дәрістік кешен ФАП-1
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі әдебиеттер.
- Қосымша әдебиеттер.
- Дәріс жоспары: 1. Нерв жүйесі 2. Жұлын 3. Бас ми нервтері Дәріс тезистері.
| Үлестірмелі материалдар. кестелер, слайдтар, муляждар, планшеттер.
Бақылау сұрақтары (кері байланысы): 1. Миокардтың ишемиялық дистрофиясы дегеіміз не? Анықтамасын беріңіз. 2. Миокард инфаркт дегеіміз не? Анықтамасын беріңіз 3. Жүректің коронарлы ауруы кезінде жүрек қалай өзгереді? Негізгі әдебиеттер. 1.Ә.Нұрмұхамбетұлы. Патофизиология. – Алматы; РПО «Кітап», 2007 – С. 22 – 25, 75-80. Патофизиология // Под ред. Новицкого В.В., Гольдберга Е.Д. Уразовой О.И.– Москва: Изд-во ГЭОТАР, 2010., том 1, с. 73-87 2.Ә.Н.Нұрмұхамбетовтіңредакторлығымендәрістер курсы: Патофизиология в схемах и таблицах: – Алматы: Кітап, 2004 – С. 17-22. 3.Патологическая физиология: Учебник п/р Н.Н.Зайко и Ю.В.Быця. – 2-е изд. – М.: МЕДпресс-информ, 2004 – С. 30 -38 4.Патологическая физиология п/р А.Д.Адо, М.А.Адо, В.И.Пыцкого, Г.В.Порядина, Ю.А.Владимирова. – М.: Триада-Х, 2002 – С. 8-14. Қосымша әдебиеттер. 1.Патофизиология: Учебник для мед.вузов под/ред В.В. Новицкого и Е.Д. Гольдберга.-Томск:Том.ун-та, 2001, С. 33-37. Модуль 6.Жүйке жүйесі №44 Тақырып. Орталық нерв жүйесі. Жұлын құрылысы. Сұр зат, құрылысы.Түбіршіктер, түйіндер. Мақсаты: Орталық нерв жүйесі құрылысының ерекшеліктерін зерттеу. Дәріс жоспары: 1. Нерв жүйесі 2. Жұлын 3. Бас ми нервтері Дәріс тезистері. Тірі заттың негізгі қасиеттерінің бірі-тітіркенгіштік. Нерв жүйесін топографиялық принцип бойынша орталық және шеткі бӛлімдер немесе жүйелер деп бӛледі. Орталық нерв жүйесі деп сұр және ақ заттан тұратын жұлын мен миды, ал шеткі нерв жүйесі деп барлық қалғанын, яғни нерв түбіршектерін, түйіндерін, ӛрімдерін, шеткі нерв ұштарын атайды. Жұлын мен мидың сұр заты нерв орталықтары мен ӛсінділерінің тармақтарымен қоса алғандағы нерв клеткаларының жиыны. Адамның біртұтас нерв жүйесі организмнің екі негізгі – ішкі және жануар бӛлігіне сәйкес шартты түрде екі бӛліккебӛлінеді: 1) Барлық ішкі ағзаларды, эндокриндік жүйе мен тері бұлшықеттерін, жүрек пен тамырларды, яғни организмнің ішкі ортасын түзетін ағзаларын нервтендіретін вегетативтік немесе автономды нерв жүйесі. 2) Нерв жүйесінің қаңқа мен кейбір ішкі ағзалардың (тіл, кӛмей, жұтқыншақ) ерікті бұлшықетін (жануар тіршілігі мүшелерін) нервтендіретінанимальды нерв жүйесі. Нерв жүйесінің вегетативтік бӛлігінӛз кезегінде симпатикалық және парасимпатикалық деп екіге бӛледі, кейде қысқаша оларды жүйе деп те атайды.Симпатикалық жүйе организмнің барлық бӛліктерін, ал парасимпатикалық жүйе оның тек белгілі бір аймақтарын ғана нервтендіреді. Жұлын (medulaspinalis) - омыртқа ӛзегінде жатады, (еркектерде 45см және әйелдерде 41-42 см) алдынан артына қарай біршама қысыңқы цилиндр тәж тәрізді, ол жоғарыда (бас жағында) тікелей сопақша миға ауысып, ал тӛменде (құйрық жағында ) конус тәрізді сүйірлене, ІІ бел омыртқа деңгейінде аяқталады. Мұны білудің практикалық маңызы бар (жұлын сұйықтығын алу немесе жұлынға анестезия жасау мақсатында белді тескен кезде шприц инесін ІІІ және IV бел омыртқаларының қылқанды ӛсінділері арасынан енгізу керек) Жұлын нервтері - nn. spinales – дененің миотомдарына (миомерлеріне) сәйкес орналасады, әрбір нервке оған жататын тері учаскесі (дерматом) сәйкес келеді. Адамда 31 жұп жұлын нерві бар, атап айтқанда 8 жұп мойын 12 жұп кӛкірек, 5 жұп бел, 5 жұп сегізкӛз және 1 жұп құйымшақ нервтері. Әрбір жұлын нерві жұлыннан екітүбірмен шығады: артқы (сезімтал ) және алдыңғы (қозғалыс) түбірлері. Екі түбір омыртқааралық тесік арқылы омыртқа ӛзегінен шығатын бір сабауға қосылады. Нервтің өткізгіштік қасиетін реттеуде олардың анатомиялық және физиологиялық құрылысымен таныс болу қажет және сонда ондағы өткізгіштік процестерді фармакологиялық жолмен реттеуге болады. Мысалы, новокаин миелінсіз нерв талшықтарында ауру сезгіштік қозулардың таралуын бөгейді, өйткені ол изоляцияланбаған мембранаммен әректтесе отырып аксоплазмадан анатомиясы, калий иондарының көптеп шығуын туғызады. Нәтижесінде нерв талшығының сырты гиперполяризацияланады. Мұның өзі мембраналық потенциалдың өсуі мен ұлпалар қозғыштығының төмендеуіне әкеп соғады. Тамақтану асты табу қозғалыстарына (бағдарлау, асты ұстау, шайнау, жұтыну т.б.) негізделеді. Жоғарғы жүйке әрекеті күшіне қарай күшті (күшінің қатынасына сай) және әлсіз болып бөлінеді. Күшті тип байсалды (қозғалғыштығына, ширақтылығына сай) және тынышсыз (жеңілтек) болып бөлінеді. Байсалды – қозғалғыш, ширақ тип және селқос, жігерсіз тип болып екіге бөлінеді. Ес – көрген-білгенді, естігенді, сезгенді, өтіп кеткен құбылыстарды нақтылы бір жағдайда, қасиеттерімен бірге жинақтап, тәжірибе ретінде адамның пайдалануы. Есте сақтау – адамның өмірден алған тәжірибесін өзгертпестен қайта жаңғырту. Оқушылардың жұмыс қабілеті тұрақты болмайды. Ол күні бойы, апта, жыл, өмір бойы кейде жоғары, кейде төмен болып өзгеріп отырады. Жұмыс қабілетінің өзгеруіне әр түрлі факторлар әсер етеді. Ми қыртысының қозғыштығы таң ертең жақсы болып, түске дейін сақталады. Содан кейін біраз уақыт тежелу үстем болып 16-17 сағатта қозғыштық қайтадан жоғарылайды, бірақ ұзаққа созылмайды. Балалардың жұмыс қабілетінің өзгеруі динамикасы таң ертеңгі сағат 8-ден кешкі 8-ге дейін екі рет жоғарылап, төмен түседі. Жұмыс қабілетінің өзгеруіне физиологиялық, физикалық және психикалық факторлар әсер етеді. Орталық жүйке жүйесі денедегі барлық ағзалар мен физиологиялық жүйелер қыметін, зат алмасуын реттеп отырады, әрекеттер мен үрдістерді сытртқы орта құбылыстарына бейімдеп, тіршіліктің белгілі бағытта өтуін қамтамасыз етеді. Адамда жүйке жүйесінің ең жоғары бөлімі-ми. Ми сыңары қыртысының ерекше қызметі - ойлау, дүниетану, пікір тудыру дегеніміз - жүйке жасушасы. Ол - жүйке жүйесі құрамындығы жеке (дербес) бөлік, сол жүйенің морфоөрекеттік негізі. Нейтрондардың арасын нейроглия толтырады. Ол нейрондарды жан-жақты қоршайтын құрылым. Нейрондар пішіні, келемі жағынан әртүрлі. Бірақ қай нейрон болса да, ол дене және өсінділерден (талшықтардан) тұрады. Нейрон талықтары ұзындығына қарай (1 микроннан-1,5 метрге дейін) аксон, дендрит болып екіге бөлінеді. Аксон нейронның ұзын, ал дендрит қысқа талшығы. Әр нейронда бір аксон, бірнеше дендрит болады. Нейтроглия деп нейрондар аралығын толтыратын жасушаларды (гли-опдарды) айтады. Глия грек сөзі - желім дегей мағынада. Глиаксоны екі түрлі - астроциттер және өзара түйіспелер құрайды. Астроциттердің өсінді талшықтары көп болады. Олар жасуша де-несінен күннің сәулесі тәрізді жан-жақта таралады. Астроциттеркөбінесемидыңқантамырларыбойындаорналасады да, нейрондардыоларменбайланыстырады. Олигодендпоциттернейронныңаксонынқоршайды, тармақтарыөте аз болады. Бұлжүйеніңатылатынныңlimbus - жиекдегенсөзіненалынған. Өйткенібұлжүйегежаңа ми қыртысыныңтүпжағында ми бағанынайналақоршағапқұрылымдаржатады. Олардыңкөбі ми сыңарларыныңішкібетіндесүйелдідененіңжан-жағындаорңаласқан: белдеушіқатпар (gyrushippocampi) миндаль (бадамша) тәріздікешен (комплекс), күмбез (fornix), гиппокамп, мамиллярлықдене. Бұлқұрылымдарды 1878 ж. лимбиялыққыртысдепатаған. Олқызметжағынанталамустыңалдыңғыядролары мен гипоталамус жәнеортаңғымидыңторлыҚұрылымыментығызбайланысты. Осы аталғанқұрылымдардыңқызметбірлігін, оның аса күрделілігіпкөрсетуүшін 1952 ж. П.Д.Мак-Лин (америкағалымы) олардыбірлимбиялықжүйегебіріктіреді (22-сурет). Лимбиялықжүйеніңеңкөрнектіқызметініңбіріішкіортаныңтұрақтылығынжәнежануарлардыңбелгілібіртүрініңтүрсақтаудағыарнамалыәсерленістерінсақтау. Лимбиялықжүйеніңәрбірбөлігінжекетітіркендірсетүрлівегетативтікфункциялар, ішкіағзалардыңқызметіөзгереді. Мысалы, бадамтәріздікешендітітіркендіргендежүректіңсоғужиілігі мен тынысжиілігіжәнеқантамырлар тонусы өзгереді. Ас қорытуағзаларыныңқызметіішекқимылы, сілекейбөлінуікөбейін, шайнау, жұтуқимылдарыпайдаболады. Мұныменқатар, қуықжатыржиырылады, пилоэрекциякүшейееді. Мұндайөзгерістерлимбиялықжүйеніңбасқабөліктерінтітіркендіргенде де пайдаболады. Мұныменқатарқуық, жатыржиырылады, пилоэрекциякүшейеді. Мұндайөзгерістерлимбиялыықжүйеніңбасқабөліктерінтітіркендіргенде де пайдаболады. Айтылғанвегентативтікәсерленісгипоталамустыжекетітіркендіргендекездесетінәсерленістергеұқсас, дегенментұтаслимбиялықжүйеніңқатысуыменвегетативтікәрекеттердіңреттелуігипоталламустанкөпжоғарыдәрежедеөтеді. Лимбиялыққыртысгипоталамуспенбіргеішкіортаныңмұқтаждығынқамтамасызететіпіс-әрексті мен эмоцияныңкалыпптасуынақатысады. Лимбиялықжүйеніңкейбіржерінтітіркендіргендежануарлардасебепсізашу, ызалану, бой бермейшабуылжасаунемесеқорқынышсезімдеріпайдаболады. Егеролбөліктердіалыптастаса, мысалы, бұрыншабуылжасауғаәрқашандаярмаймылжетекшісіжуасжәнесенгішболыпқалады. Мұныменбіргеоның ас іздеуәрекетіжәнежыныстықфункциясыбұзылады. Мұныңбәрілимбиялықжүйе, гипоталамус секілді, вегетативтікжәнеденелік, эндокриндікәрекеттердіүйлестіріпбіріктіретініңкөрсетеді. Лимбиялықжүйеестесақтауқызметінеқатысады. Адамныңгап-покампыналыптастаса, жақынарадаболғапбарлықокиғаларестеншығып, ұмытылады. Ал операция кезіндебұлқұрылымтітіркендірілсе, бірден тез өтетіноқиғаларескетүседі. Гиппокамптыңқұрылымерекшеліктеріондағықозудынкейрондартізбектеріарқылыайналыпжүруінекеректіжағдайтуғызады. Осы мәселе, оныңестесақтауқызметініңнегізінқұрады. Естесақтаубұл гиппокамп пен жаңақыртыстыңқызметі. Гиппокамп арқыпылимбиялықжүйежаңа ми қыртысыныңсамай, мандайбөлімдеріменбайланысады. Қорытакелгенделимбиялықжүйеескіқұрылымболғаныменжаңақыртыспенқызметітығызбайланыстыжәнеоныменқосылыпбүкілвегетативтікжәнеденеқызметтерінреттеу, үйлестіружұмыстарынақатысады. Орталықжүйкежүйесініңнегізгікьпметі - рефлекс (ferlescsus -латынсөзі –тойтарыс беру) тітіркендіругежауап беру дегенмағынада. Рефлекс сөзінтұңғышретқолданған француз философы Рене Декарт (1664 ж.), оғанғылымисипаттамаберген чех ғалымыПрохаска (1817 ж.). Рефлекс туралыілімдіоданәрідамытып, рефлекстіктеорияныпайымдағандарорысғалымдары И.М. Сеченов, И.П. Павлов, П.К. Анохин. Жүйкеорталығыдепбірыңғайқызметатқаратынорталықжүйкежүйесінінбелгілібіржерінде топ-талғаннейрондаржиынтығынайтады. Әрбіррефлекстіңжүйкежүйесіндеөзорталығыболады. Орталықжүйкежүйесікөптегенжүйкеорталықтарынан, орталықтарүркерлерінентұрады. Орталықжүйкежүйесіндеқозу тек түйіспелерарқылытарайды. Сондықтанқозудыңөткізуеректішеліктерітүйіспелердіңфизиологиялыққасиеттерінебайланысты. Қозуәртүйіспеде 0,2-0,5 мекідіріп, жүйкеорталынғынанбаяуөтеді. Жүйкеорталығынүздіксізтітіркендіруарқылыоныңетжәнежүйкеталшықтарынақарағанда тез қажитыныанықталды. жүктеу/скачать 434,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|