ІІ тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы

«Дүниежүзі тарихы» пәнінен ІІ тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

1. 
   Адамның пайда болуының негізгі теорияларына байланысты төмендегі кестені толтырыңыз.
   

Ғарыштық теория	Эволюциялық теория		Діни теория
Мәні, мағынасы
Негізін қалаушылар, қолдайтындар
Теорияны қолдауға бір мысал келтіріңіз

2. 
   Л.Н. Гумилев ұсынған теорияның үзінділерімен танысып шығып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.
   

Ұлт немесе халықтың бұрынғы анықтамасы бойынша, ортақ тілі, территориясы, ортақ тегі, экономикалық байланыстары, саяси бірлестігі және мәдени ерекшеліктері, діні, санасезімі сияқты белгілер негізге алынып, этногенез аяқталған процесс боп саналса, Гумилев этносты аяқталмаган процесс ретінде көрсетті.

Осындай тиімсіз жағдайларда Л.Н. Гумилев өзінің тарихи ұстанымдары мен көзқарастарын өз еңбектері арқылы көрсете білді. Этногенез – ұлттың, халықтың пайда болуы, дамуы және жойылу процесі. Ежелгі түркілер тарихын зерделеген Л. Гумилев халықтар мен ұлттардың пайда болуы мен жоғалуына жауап іздеп: «Финикиялықтар бір кезде болды, ал қазір жоқ, финикиялықтар кезінде француздар болған жоқ, олар IX ғасырда пайда болды, XIX ғасырда қалыптасты» деген сұрақ қояды.

Пассионарлық теория бойынша ұлт немесе халық бір ортақ атадан шыққан ұрпақтар жиынтығы емес. Саналы адам пайда болған палеолит дәуірінен бастап, бүгінге дейін қаншама халықтар мен ұлттар ауысып, өзгерді. Бір халықтың ұрпақтары кейін қалыптасқан бірнеше халықтардың құрамында болуы мүмкін, себебі, этнос, ұлт дегеніміз – бір тектен таралған адамдардың жиынтығы емес, жүйе. Ұлт жойылғанда, оны құрайтын адамдар жоқ боп кетпейді.

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

[2 ]

Л.Н. Гумилевтің ұсынған теориясының басқа этногенез теорияларынан негізгі 3 ерекшелігін көрсетіңіз?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

[3]

3. 
   «ФИШБОУН» әдісі арқылы қазіргі кездегі ассимиляция мен саны аз этностардың жойылып кету қаупін ашып көрсетіңіз.
   

[5]

3. 
   Төменде көрсетілген жауаптарды социогинез туралы теориялардың қайсысына тән екенін көрсетіңіз.
   
   1. 
      субъективтік фактордың маңызын арттырып, дін және мәдениетке көп көңіл бөлді.
      
   2. 
      субъективтік факторлардың рөлін төмендетті.
      
   3. 
      К.Маркс
      
   4. 
      А.Тойнби
      

3. 
   Төмендегі суреттерге қарап, ІІ дүниежүзілік соғыс жылдарындағы этносаралық қатынастарды «ұлтшылдық», «шовинизм», «нәсілдік кемсітушілік» терминдерін қолдана отырып сипаттаңыз. Екі дәлел келтіріңіз.
   

[6]

тапсырма №	Жауап	Балл	Қосымша мәлімет
1	Бүгінгі таңда адам баласының жер бетінде пайда болуы жөнінде түрлі көзқарастар бар. Ондай көзқарастардың біріншісі - діни түсінік бойынша бүкіл әлемді, соның ішінде адамды да құдай жаратты деген ұғым болса, екінші көзқарас адам баласы жер бетіне ғарыштан келген деген. Ал үшінші пікір бойынша - адам баласы жер бетіндегі басқа да тіршілік иелері сияқты ұзақ эволюциялық даму нәтижесінде қалыптасқан.	3	Мағынасы сәйкес жауаптар қабылданады
	Діни теория Барша мұсылман халқы адамның пайда болуы туралы «Аллаһу та’ала Адамды (алейһиссалам) жер жүзінің әр тарапынан алдырған топырақтан жаратты. Батыстың белгілі ғалымы Макс Планк дүниенің пайда болу заңдылығын көп жыл зерттеп, былай деп қорытынды жасайды: «дүние (материя) белгілі бір күш-құдіреттің арқасында пайда болған, материяның ішінде аса кішкентай күн жүйесі тәрізді құрылымдар бар. Атом және электрон деп аталатын бұл жүйелер материяны ыдырап кетуден сақтайды. Осыған қарағанда ғаламды жаратқан бір құдірет бар, ол – Аллаһ», дейді. Ғарыштық теория Тіпті 70-жылдардың соңында ДНҚ-ны ашушы Фрэнсис Крик бөтен планеталықтар «Жерді» әдейі «ұрықтандырды» деген ойды ұсынды. Әйтпесе, барлық тірі ағзалардағы ДНҚ-ның ұқсастығын түсіндіру мүмкін емес. Табиғат бір кодты пайдаланып, миллиардтаған түрлі жаратылыс жасайды. Егер өмір Дарвинге байланысты біртіндеп дамып, біртіндеп сынаққа, сынақ пен қателесуге ұшыраса - онда бірден әртүрлі генетикалық кодтарды шығаруға логикалық заңдылық болар еді. Егер олай болмаса, онда ереже эволюциясы емес, ол ақыл-ой. Эволюциялық теория Әлемнің көпшілік ғалымдары осы көзқарасты жақтайды. Чарлз Дарвиннің ілімі бойынша адамның пайда болып, қалыптасуы мен дамуы қарапайымнан күрделіге қарай жүрген. Өйткені, алғашқы адамның қазіргі адамдардан көп айырмашылығы болды. Олар қолдары аяқтарынан ұзын, терісін қалың түк басқан ірі маймылдарға ұқсас келді. Жер бетіндегі ең алғашқы адам қалдығы 1959-1963 жылдардағы археологиялық қазба жұмыстары барысында Шығыс Африканың	6

	Кения жеріндегі Олдувай шатқалынан табылды. Ғалымдар бұл ежелгі адамның түр-сипатына және қасынан табылған тас шапқыға қарап оны «епті адам» деп атады. «Епті адам» маймыл тәрізді төрт аяқпен емес, екі аяқпен жүрген. Оған табан сүйектерінің доғалданып келуі дәлел.
2	Не себепті этногенездің Пассионарлық теориясы КСРО-да және басқа мемлекеттерде қолдау таппады? (екі себебін жазыңыз) 1-себебі: Гумилев этносты аяқталмаган процесс ретінде көрсетті, ал көпшілік ғалымдарың теориялық ойлары онымен сәйкес келмеді. 2-себебі: Пассионарлық теория бойынша ұлт немесе халық бір ортақ атадан шыққан ұрпақтар жиынтығы емес. Л.Н. Гумилевтің ұсынған теориясының басқа этногенез теорияларынан негізгі 3 ерекшелігін көрсетіңіз? Жаңашылдық көзқарас болды. Пассионарлық теория бойынша ұлт немесе халық бір ортақ атадан шыққан ұрпақтар жиынтығы емес. Көптеген ғалымдардың ұсынған теорияларынан ерекшеленді. Бір халықтың ұрпақтары кейін қалыптасқан бірнеше халықтардың құрамында болуы мүмкін, себебі, этнос, ұлт дегеніміз – бір тектен таралған адамдардың жиынтығы емес, жүйе. Ұлт жойылғанда, оны құрайтын адамдар жоқ боп кетпейді. Көптеген ғалымдардың ойынша ұлт ортақ тілі, территориясы, ортақ тегі, экономикалық байланыстары, саяси бірлестігі және мәдени ерекшеліктері, діні, сана-сезімі сияқты белгілер негізге алынып, этногенез аяқталған процесс боп саналса, Гумилев этносты аяқталмаган процесс ретінде көрсетті.	5	Мағынасы сәйкес жауаптар қабылданады
3	Себебі Ассимиляция екі жолмен жүреді: күштеу арқылы немесе табиғи жолмен. Көптеген елдерде ұлттық езгі және діни қысым жағдайында күштеп ассимиляция жасау орын алады. Дәл осындай процесс Аустрия империясында, кейін Аустро-Мажарстанда, патшалық Ресейде жүрді. Ол қазір де кейбір елдерде жалғасып отыр. Мысалы, Испания, Грекия т.б. Бұрынғы КСРО мен кейбір социалистік елдерде де мұндай процесс орын алды. Қарамағында ұсақ ұлттар бар бірқатар елдерде ассимиляция табиғи жолмен жүзеге асты. Салдары	5	Мағынасы сәйкес жауаптар қабылданады
	Ассимиляция барысында бір халық өзінен үлкен екінші доминант халыққа сіңіп кетіп, ана тілін ұмытады. Дінін, мәдениетін, өзіндік сана-сезімін, т.б. ұлттық ерекшеліктерін жоғалтады Шешу жолдары Тілін, дінін, мәдениетін сақтау әр ұлттың парызы. Сол себепті өскелең ұрпақтың ұлттық құндылықтарды ана сүтімен бойына сіңіріп, келесі ұрпаққа өзгеріссіз жеткізуді жауапкершілікпен мойнына алып тәрбиелеу арқылы сақтап қалуға болады
4	«формациялық әдіс» «өркениеттік әдіс» В, С A, D Өз жауабыңызды түсіндіріңіз. Себебі әр теорияның өзіне тән ерекшелігі мен сол теорияны ұсынған немесе қолдаған адамдарына байланысты	5
			Мағынасы сәйкес жауаптар қабылданады
5	Герман фашизмі немесе нацизмінің біраз ерекшеліктері бар. Мұнда ұлтшылдық шегіне жетіп, нәсілдік формаға ие болған. Нацистердің көзқарасынша адамзат баласьның тарихы әртүрлі ұлттардың немесе нәсілдердің өмір сүруі үшін күресі. Осы күресте күштілер жеңеді, жеңілгендер иә бағынады, иә қырылады. Олар өмір сүруге ең кабілетті нәсіл деп немістер жататын «ариилік», «нордилік» нәсілді есептеді. Фашистердің ойынша олардың тарихи миссиясы дүниежүзілік үстемдікті жаулап алу. Ол үшін Версаль бітімшартын жою, барлық немістерді бір мемлекетке біріктіру және Шығыста Германия үшін оған ешқашан блокада қаупі болмайтын «өмір сүру кеңістігін» жаулап алу керек болды. Германия дүниежүзілік үстемдік үшін шешуші шайқасқа дайындалуды бастады. Шектен шыкқан ұлтшылдық шектен тыс жүгенсіздік туғызды.	6	Мағынасы сәйкес жауаптар қабылданады
Барлығы		30