Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Жалкм есіімдердің перифериялык разрядтары жөнінде жалпы дерек
| 1 тарау. Ономастика - гылыми пэн
белгілі адамдар фамилиясының -ия аффиксі арқылы ауысуы (Амундсения, Павловия, Моцартия); топонимдер (Еуропа, Ганг, Белоруссия, Казахста- ния, Россия); эр түрлі абстракты және нақты жалпы есімдер (Хамелеон, Павлин, Единорог, Резец, Часы). Морфологиялық және сөзжасамдық қурылымы. Космонимдер мен астронимдер күрылымдық қүрамы бойынша негізінен бір немесе екі компонентті қүрылым болып келеді. Т. Жанүзақовтың қарастыруында, қазақ халықтық космонимдері қүрылым бойынша монолексемалы (Үркер. Am), билексемалы (Тулқатын, Темірқазық), екі компоненты аныктауышты (Тулқашын Қамбар жулдызы, Қүс жолы) болып келеді. Космонимдер мен астронимдерді ономастика мен тіл білімі түрғысынан ғана емес, сонымен қатар тарих, этнография түрғысынан зерттеу қажет, өйткені зерттеушілердің пікірі бойынша, олар мәдениет, тарих, этнография, тіл бойынша баға жетгіес қазына және әр ха- лықтың генетикалық туыстығы немесе коне дәуірлердегі қатынасын көрсетеді. Жалкм есіімдердің перифериялык разрядтары жөнінде жалпы дерек Жеке аймақ және үлттық ономастика бойынша ономастикалык кеңістіктегі жалқы есімдердің разрядтары толыгымен зерттелмеген, ал кейбір разрядтар мүлдем кам- тылмаған [қара.: 2.6]. Ономастиканың перифериялык шегіне катысты эргоним, поэтоним, фитоним, хрематоним сияқты жалқы есімдерді зерттеу бойынша да жоғарыдағыны айтуға болады. Сондықтан да ғылымда 80
оларға сай талдау табу эр кез мүмкін емес, себебі, антропоним, топонимдерден басқа жалқы есімдердің бар- лығы бірдей ономастика материалдары қорына енген жоқ. Олар бойынша жазба дерек болмағандықтан, периферия- лык жалкы есімдердің көбін жинақтау мүмкін емес (тек экспедицияда, жолда т.б. қолайсыз жағдайларында жазып алу). Сонымен қатар олардың ономастикалык жүйеде алатын орны нақты болмай, үзақ уақыт бойы мамандар бүл разрядтарды ескермей келді. Осы разрядтарды қарастыра келе, Ресей ғалымы И.В. Крюкова олардың арнайы зерттеу нысаны болмаған себептерінің негізгі белгілерін атайды: жалқы есім ерекшеліктерінің айқын көрінбеуі; жалқы есімдерге тән емес ерекшеліктерінің болуы; ішкі формасының сақгалуы; нақты классификация жасауда маңызды бірыңғай топтардың болмауы; сон, экономика және саяси өмірдіц ықпалымен түрак- сыз болуы; аббревиатура және әрін пен сандардан түратын компонентті қүрылымдардан гүруы. Деғенмен жалкы есімдердің осы түрлерін семантикалык және қүрылымды-сөзжасамдық талдау перифериялық шектегі жалқы есімдердің атау беру заңдылықтары мен принциптерін аныктауға мүмкіндік береді. Перифериялык інекте түрған барлық түрін шартты түрде екі ірі разрядқа бөлуге болады: идеотшдер және прагматоиимдер. Адам- ның белгілі бір тарихи кезендегі қүнды бағыгтары, қазіргі атау беру шығармашылығы туралы дерек беретін арнайы зерттеуді қажет ететін идеонимдер мен прагматоним- дердің шеңбері жаңа атаулармен кеңеюде. 6-2713 81 жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|