Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
| I тарау. Ономастика - гылыми пэн
дар жиынтығын: орыс. Бабы, Кучки, Попова семья, Утиное гнездо, Волосянка, Волосожары, Решетка, Решето, Стожары ("төбе, үйінді” немесе “маяныц ортасына қадалган істік”), Улей, Кичига (“шынжыр орнына қолданылган талкрндауыш”), мари, башқүрттар, чуваштарда - Звездное сито, мордваларда - Пчелиный рой, Семь воробьев деген атауларды келтіреді. Бүл космонимнің гылыми атауы да - Плеяды - бар. Қазақтарда - Жетіқарақиіы; Большая медведица, Повозка, Семерка - коне римлиндіктерде, орыстарда - Повозка, Ковш немесе Большой ковш, Телега, Коромысло, Колымага атпен белгілі қүралсыз көзге анық көрінетін жеті жарық жүлдыз- дар атауын мысалға келтіруге болады. Жарык таң жүлдызы Венера, Ю.А. Карпенконың зерттеуі бойынша, көне гректерде екі атауга ие болған: Фосфор ‘‘жарық беруші” және Эосфор “таң әкелуші” таң жүлдызы үшін жэне Геспер “кеш” кешкі жүлдыз үшін, кейінірек коне римлиндер оны Венера деп атаған, осы атпен бүл жүлдыз ғылыми терминологияға қабылданған. Әр халық Венераны өзінше атаган: қазақтар - Шолпан, Таң Шолпан, жарық жүлдыз, Шогыр жүлдыз, Нарық жүлдыз, Керуен жүлдыз, Түлқатын; уақыт сөткесіне қарай орыстар оны Утренняя звезда, Утренница, Утренняя заря, Зарянка, Заряница, Денница, Вечерняя звезда, Вечерняя заря, Вечерняя зарница, Вечерница жэне Волчья звезда деп атаган, себебі ол күн қайтқаннан кейін жарқырайды; эстондықтар - Койдутяхт (“таңғы жүлдыз”), сербтер - Зорняча, словендер - Пораница, немістер - Абендіитерн (“кешкі жүлдыз”) т.б. Бүл атаулар үлттық ата- удың әмбебаптығын және ерекшелігін көрсетеді. Жиналғ- ан материалдарды талдау екі-үш жүлдыздарға қатысты дублет, бір ғарыш объектіге қатысты вариант атаулардың бар екендігін білдіреді. Бүл фактілер - тілдің әлеуметтік және аймақтық жекелеудің, халықтар арасындағы тілдік қатынастың көрінісі. 78 Ономастика: зерттеу мәселелері Ғылыми атаулар құралсыз көзге көрінетін, сол сияқты арнайы астрономиялық құралдар арқылы көрінетін объектілерге тағылған. 1922 жылдан бастап Халықаралық астрономиялық кеңесі жаңа ғылыми атауларды бекітіп, оларға түзетулер жасайды. Көптеген ғылыми космонимдер мен астронимдер жасанды жолмен пайда болған, деногаттың қасиеттері және ерекшеліктерімен байланысгы емес. Космонимдер мен астронимдердің семантикалық модельдері. Халықтың ғарыш кеңістігіндегі объектілердің атаула- ры табиғи гүрде қориіаған ортаны адамзаттың қабылдау- ына қарай сол халықтың тілдік семантикалық және грам- матикалық қүралдары арқылы қалыптасқан. Ал, ғылыми атауларды срекше тәсілдср арқылы жасалған. Ғарыш объектілсрінің кеңес дәуірінде ғылыми атаула- рын орыс қүрылымдык-семантикалық модель негізінде қалыптасқан келесі атаулар қүрайды (В.А. Никонов, Ю.А. Карпенко, М.В. Горбаневский бойынша): қүдай, ежелгі (античный) кейіпкерлер есімі, яғни ежелгі (античный) мифологияға негізделген дәстүр сақталады (Астрея, әйел есімдері (Надежда Н.К. Крупскаяға арнап, Мариэтта М.С. ІІІагинянға арнап, Вера, Инна, Люда т.б.); астрономдардың фамилиялары: ер кісі фамилияларының -а, -я, -ия, -иана аффикстері арқылы әйел кісі фамилияларына ауысуы {Бредихина, Галилея, Вольфиана); ер кісі фамилияларының өзгермеген түрі {Ульянов, Коперник, Жуков, Орлов); әйел кісі фамилияларының -ия аффикстері арқылы берілуі (Кеннония, Яхонтовия); әйел кісі фамилияларының ауыспаған түрі {Боева, Жилова);
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|