Әдістемелік конференция материалдары түркістан, 20 ақпан 2017

ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Ғылым мен техниканың жақсы дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының шығармашылық ізденісімен келмек. Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет, себебі, мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.

Оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру – білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі. Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.

“Инновация” ұғымын қарастыратын болсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э.Раджерс инновацияны былайша түсіндіреді: “Инновациянақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс “Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін күтеміз», – дейді. «Инновациялық» деген сөз - латының «novus» жаңалық және «in» енгізу деген сөзінен шыққан, ал оның қазақша аудармасы «Жаңару, жаңалық, өзгеру» деген мағынаны береді.

“Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен анықталатын жаңа идея [4].

Қазақстанда ең алғаш «Инновация» ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Н.Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады. С.Көшімбетова өзінің зерттеуінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін төмендегідей көрсеткен:

• 
  дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін игертуүшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке тұлғаның әлеуметтікпсихологияық жауапкершілігін арттырады.
  
• 
  қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
  
• 
  оқытушы білмейтін шығармашылық ізденіс негізінде өмірге келген жаңа қабілет;
  
• 
  саралап деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады.
  
• 
  ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
  
• 
  иллюстрациялы түсіндірмелі оқытуда «адам-қоғам-табиғат” үйлесімдік бағыттағыдүниетанымында жүйелі саналы мәдениет қалыптасады;
  
• 
  ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде «бала –субъект», «бала-объект» тұрғысынан енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер «оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады; [2]
  

Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады. XXI ғасырда болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін қалыптастыру мәселелері – кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Мазмұндық өлшемдеріне болашақ маманның жалпы мәдениеттілік дайындығы мен мәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімі, педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үрдістің заңдылықтары, мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен қарулануы кіреді. Оған біртұтас педагогикалық үрдістің теориялық негіздерін және жеке тұлға теориясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-әрекет теориясының негіздерін білуі, білім алушылардың барлық мүмкіндіктерін пайдаланғанда инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі болатындығын сезіне алуы жатады.

Әрбір педагогтің инновациялық іс-әрекетін қалыптастырудың педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан-жақты меңгеру; инновациялық ісәрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны тәжірибеге ендіру жұмыстары; инновацияны практикада дұрыс қолдану. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады.

Білім сапасын арттыруда жаңа инновациялық технологияларды оқып, үйреніп, сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:

• 
  білім алушылардың білім, білік сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технология түрлері сан алуан, оларды таңдау және одан шығатын нәтиже оқытушының кәсіби біліктілігіне тікелей байланысты;
  
• 
  жаңа инновациялык технологияларды енгізу жүйелі әрі мақсатты түрде жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады;
  
• 
  жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында әрбір оқу орныныңматериалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа сай еместігі, әрі жетіспеуі, кадрлық әлеуметтің төмендігі көп кедергі жасайды.
  

• 
  әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін мақсатты түрде ұйымдастыра білу;
  
• 
  білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеде тәрбиелеу;– өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту; – аналитикалық ойлау қабілетін дамыту[6].
  

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының 11 – бабының 9 тармағында оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде кәсіптік білім беру бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп отыратын қажеттеріне тез бейімделуіне ықпал ететін кредиттік, қашықтан оқыту, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу және тиімді пайдалану міндеті қойылған [1].

Білім – болашақ бағдары, кез-келген маман даярлайтын оқу орынның басты міндеттерінің бірі – жеке тұлғаның құзіреттілігін дамыту. Құзірет – оқушының жеке және қоғам талаптарын қанағаттандыру мақсатындағы табысты іс-әрекетіне қажетті білім дайындығына әлеуметтік тапсырыс. Құзыреттілік – оқушының әрекет тәсілдерін жанжақты игеруінен көрінетін білім нәтижесі. Ақпараттық құзыреттілік – бұл жеке тұлғаның әртүрлі ақпаратты қабылдау, табу, сақтау, оны жүзеге асыру және ақпараттық – коммуникациялық технологияның мүмкіндіктерін жан-жақты қолдану қабілеті[6]. Ақпараттық технология – қазіргі компьютерлік техника негізінде ақпаратты жинау, сақтау,

өндеу және тасымалдау істерін қамтамасыз ететін математикалық және кибернетикалық тәсілдер мен қазіргі техникалық құралдар жиыны.

Коммуникация – ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдерін және оларды жазып жинақтап жеткізу құрылғыларын қамтитын жалпы ұғым. Интерактивтік оқыту технологиясы – бұл коллективтік, өзін-өзі толықтыратын, барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу процесіне оқушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқыту.

Бүгінгі күні инновациялық әдістер мен ақпараттық технологиялар қолдану арқылы оқушының ойлау қабілетін арттырып, ізденушілігін дамытып, қызығушылығын тудыру, белсенділігін арттыру ең негізгі мақсат болып айқындалады.

Әсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел қарқынмен дамуда, бұған бірнеше факторлар, ең бастысы – білім беру мекемелерінің қуатты компьютер техникасымен қамтылуы, оқу пәндерінің барлық бағыттыры бойынша электрондық оқулықтар құрылуы және Интернеттің дамуы мысал бола алады. Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру формалары мен құралдары өте көп. Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар мүмкіндігін комплексті түрде қолдануды жүзеге асыру көп функционалды электрондық оқу құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады.

Мұғалім – сабақтағы негізгі әрекетті тұлға. Сондықтан компьютер мен мультимедиалық құралдарды оқытудың тек инструменті (құрал-сайманы) ретінде қарастыру керек. Бұл инструменттің көмегі өте мәнді.

Ғалымдардың зерттеуіне сүйене отырып, компьютерлік бағдарламалардың қолданылуының үш негізгі формасын бөліп алуға болады:

1. 
   компьютерлік қолдаумен жүретін сабақтар;
   
2. 
   оқушылардың бағдарламамен өздік жұмысы;
   
3. 
   қашықтан оқыту (мұғалім мен оқушының компьютерлік торап арқылы өзара ісәрекеті).
   

Ұстаз үшін нәтижеге жету шәкіртінің білімді болуы ғана емес, білімді өздігінен алуы және алған білімдерін қажетіне қолдану болып табылады. Бүгінгі бала – ертенгі жаңа әлем. Бүгінгі күні ақпараттар ағымы өте көп. Заман талабына сай жаңа технология әдістерін үйрету, бағат-бағдар беруші – мұғалімдерміз. Бәсекеге сай дамыған елдердің қатарына ену ұстаздар қауымына зор міндеттер жүктелетінін ұмытпауымыз керек.

Жаңа педагогикалық технологияны меңгерту мұғалімнің зейін – зерделік, кәсіптік, адамгершілік, рухани т. б, көптеген ұстаздық қабілеттерінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін - өзі дамытып, оқу тәрбие үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Ұрпақ үшін кітаптың маңызы қандай болса, компьютерде оқушы үшін қоршаған әлемді танудың табиғи құралы болып табылады. Олай болса, барлық сабақтарды компьютерлердің қуаттануымен жүргізуді үйрену - бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелерінің бірі. Технология кез келген ғылымның ажырамас бір бөлігі. Ең алдымен технология сөзінің мағынасын айқындайтын болсақ: бұл ұғым 1872 жылы әлемдік техника мен ғылым жетістіктерінің алғаш өркен жая бастаған кезеңдерінде ендірілді. Латын тілінен аудармасы «технос»-кәсіп, өнер, шеберлік; «логос»-«ілім», «ғылым», «пән» деген түсініктерді аңғартады.[3,8]

Қазіргі заман талабы – оқытудың жаңа технологияларын меңгеру. Оқытудың жаңа технологияларының бірі – ақпараттық технология. Бүгінгі күннің басты талабы еңбек нарығы мен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыруда кәсіптік білім берудің беделі артып отыр. Дамыған елдердегі білім беру жүйесінде ерекше маңызды мәселелердің бірі – оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды пайдалану. Қазіргі таңда елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті құру енгізілді.

Елбасы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.

Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты жолдауында білім мен кәсіби машық – заманауи білім беру жүйесінің, кадр даярлау мен қайта даярлаудың негізгі бағдары. Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Кәсіби-техникалық және жоғары білім ең бірінші кезекте ұлттық экономиканың мамандарға деген қазіргі және келешектегі сұранысын барынша өтеуге бағдар ұстауы керек. «Кәсіптік білім беру орындарында инновациялық әдістер мен технологияларды кәсіби түрде оқыту» тақырыбында Р.Наубетова: Елімізде жүріп жатқан терең экономикалық және әлеуметтік-мәдени өзгерістер білім беру қызметіне жаңаша қарауды, кәсіби қызметтің барлық сферасында мамандарды даярлау іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Колледж түлегі жоғары деңгейде дамыған, коммуникативті ептіліктерді меңгерген, өзгермелі ортаға бейім, алғыр, бәсекеге қабілетті тұлға болуы тиіс. Сондықтан, барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық инновациялық білім беру технологияларын, интерактивті оқытуды, оқу іс-әрекетінің жаңа әдістері мен тәсілдерін белсенділікпен қолдану – маңызды мәселелердің бірі. Колледжде оқыту барысында болашақ маман ретіндегі студентті еңбек нарығының сұраныстарына сай қалыптастыру оқу үрдісін қазіргі білім беру талаптарына сәйкес жоспарлы және мақсатты ұйымдастырумен тығыз байланысты. Ол үшін оқыту үрдісіне жаңа және бұрын қолданылған озық тәсілдер мен бағыттарды жетілдіре енгізу қажет. Олардың ішінде оқытудың инновациялық технологиясы айрықша орын алады. Қазіргі заманғы оқыту технологияларына келесі талаптар қойылады:

• 
  оқыту мақсатының нақты қойылуымен, оның ғылыми негізделуі, іс - әрекетінің нәтижесінің жоғары сапалы болуы;
  

• 
  оқу процесінде қарым - қатынастың еркін болуы;
  
• 
  оны үнемі жетілдіріп, толықтырылып отыру мүмкіндігінің болуы туралы айту.
  

-мамандарды дайындаудың дуальді жүйесі дәстүрлі оқыту формалары мен әдістеріндегі кемшіліктерді – теория мен практика арасындағы алшақтықтарды жояды;

-мамандарды дайындаудың дуальді жүйесі механизміне маман тұлғасына әсер ету, болашақ қызметкердің жаңа психологиясын қалыптастыру енгізілген;

-қызметкерлерді оқытудың дуальді жүйесі жұмысының барысында білім алу мен дағдыларды қалыптастырудың жоғары мотивациясы құрылады, себебі олардың білімінің сапасы жұмыс орындарында қызметтік міндеттерін атқаруға тікелей қатысты;

-сәйкес мекеме басшыларының өз қызметкерін практикалық оқытуға қатысты қызығушылығы;

-тапсырыс берушімен өзара тығыз байланыста жұмыс істейтін оқу орны оқыту барысында болашақ мамандарға қойылатын талаптарды ескереді.

Коучинг-заманауи оқыту әдістемесінің бір түрі.

Коучинг – (ағылш.coaching) сөзбе-сөз аудармасы – тәлім ету, дайындау, жаттықтыру. Бұл — әріптестердің (коуч пен әріптесі) құпия, белсенді және жасампаз өзара әрекеттестік үдерісі. Коучинг – бұл психотерапия емес және емдеу емес. Бұл белгілі бір мақсатқа немесе дәрежеге жеткен және ары қарай дамып, өзіне және өзгелерге жаңалық ашуға дайын адамдарға арналған.

«Кейс-стади» — кәсіби білім берудегі заманауи технология ретінде.

Кейс-стади: экономикалық және әлеуметтік мамандықтар бойынша білім алудың тиімді әдістерінің біріне айналған «кейс-стади» әдісі теориялық білім алған студенттерді болашақ мамандықтың практикасына негізделген әрекеттерге баулиды.

Кейс-стадидің басты қағидасы: «Ақиқатты іздену — ақиқаттың өзінен де маңызды»

ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Ғылыми-техникалық әлеумет және оның өзін-өзі дамытуға қабілеттілігі жалпыға бірдей бәсекелестік жағдайында басты фактор ретінде қарастырылуда.

Инновациялық технологиялар білім берудің сапасын жақсартады,сонымен қатар,білім беру қызметі нарығында білім беретін оқу орнының бәсекеге қабілеттілігін арттырып, қамтамасыз етеді. Білім беру процесінің ең негізгі міндеттерінің бірі – кәсіби білімі бар маманның ізденгіштік қызметі арқылы құзіреттілігін қалыптастыру [5,8]. Мұндай қызметтер түріне: –бірлесе оқыту;

–модульдық оқыту;

–проблемалық оқыту;

– деңгейлеп,саралап оқыту, тағы басқалары.

Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады.

Ұлы педагог Я. А. Коменский «Оқытушы-мәнгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл-әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз лаулаған жалын иесі» деп ұстаздың еңбегіне ерекше баға беріп, үнемі ізденісте, шығармашылық әрекетте болатын, жалындап жүретін тұлға екендігін айтқан.

Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте маңызды. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтің: «Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақ тағдыры ұстаздың қолында» деген сенімін әрқашанда қажымай, талмай, шығармашылық ізденісімізбен ақтауымыз қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан жолы-2050»

2.В.С.Кукушкин. «Современные педагогические технологии. Начальная школа. Пособия для учителя». (Серия «учение с увелечением») – Ростов н/д: изд-во «Феникс», 2004г.

3.Р.Наубетова. «Кәсіптік білім беру орындарында инновациялық әдістер мен технологияларды кәсіби түрде оқыту» Ақпан, 2014ж

4.Раджерс Э. Инновация туралы түсінік. – //Қазақстан мектебі, №4, 2006.

5.Жүнісбек Ә. Жаңа технология негізі – сапалы білім. – //Қазақстан мектебі, №4, 2008

6.Көшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын көтеруде пайдалану мүмкіндіктері. – А.: Білім, 2008.

Baigutova G.N., Amirova A.K.

South-Kazahstan oblast special boarding school №1 with three languages education

THE INFLUENCE OF THE NATIVE LANGUAGE IN LEARNING FOREIGN LANGUAGE.

Thearticlefocuses on the theoretical grounding in language interference by means of studying the relation between bilingualism and interference. Consecutively, it considers the variety of language interference with its typical influence on English language learning by students. Special attention is paid to contrastive analysis and mistake analysis - the basic ways for overcoming interference mistakes. A body of preliminary measures is presented, as well as corrective strategies for dealing with interference in studying foreign languages with the aim of improving the quality of language knowledge and its transformation into language competence.

Language interference is one of the current problems in foreign language teaching. Its consideration on an international scale is an actual response to the applied results of the structural methods also known as audio-visual, audio-oral and structural-global. With the above methods the learning of a foreign language becomes a process realized through imitation and mechanical reaction to the language stimuli. Structural methods exclude theoretical explanation, deliberate approaches in foreign language education and above all - any comparison with the native language.

Thus, the educational materials developed in accordance with these methods suppose that the teaching of a foreign language should be done in one and the same way with students from different nationalities regardless of any difficulties deriving from the native language or other factors. Only when it becomes evident that the results from the application of such methods are not the expected ones since the way of explanation and language acquisition is a long and cumbersome process (learners have to apprehend for themselves the educational content according to their language and cultural knowledge), can a step be undertaken towards a discussion of the language interference and its influence on foreign language teaching.

In the modern didactics of foreign language teaching interference is considered to be a particular methodological principle. It predetermines some of the approaches and means of education. The theoretical grounding for interference is explained through the theory of contacts and the theory of bilingualism.

Bilingualism means having command of more than one language: native and foreign. The two differ in the degree of command.

Communication between the two language systems is the reason for the interference which is the object of psycholinguistics and linguistics research.

From the point of view of psycholinguistics, it is a negative transfer of language habits and skills from the mother tongue or from a foreign language to another foreign language.

From a linguistic point of view, interference is an interaction or a change in linguistic structures and structural elements. It appears to be a deviation from linguistic norms in the spoken and written language.

Bilingualism differs in character. In correlative bilingualism both language systems exist together in the individual’s mind and are independent of one another. When the individual has good command of the two languages there is no interference. In the case of subordinate bilingualism, the second language is not mastered to the degree the first language is. Here, mother tongue dominates and influences the second language leading to interference.

According to the matter involved there are two types of interference - interlanguage and intralanguage, and two type according to form - implicit and explicit.

In teaching English as a second language to students studying a Foreign Language, the most common mistakes occur in interlanguage interference. In this case mistakes appear because of the negative transfer of habits from the native language (sometimes from the first foreign language that is supposed to be in very good command) to the second language, in this instance English. Typical examples for interlanguage interference are statements like: I am 20 years old. I wash myself, You wash yourself; The weather will be nice.

Intralanguage interference occurs when learners make mistakes under the influence of the already acquired language knowledge and established habits in the foreign language: I went to the university instead of I was going to the university; She falled in the street instead of She felt in the street. It is because after they have learnt basic grammar points: “ed” ending for past form.

Interference is explicit in cases when learners make mistakes in oral and written foreign language expression transferring language habits from the native to the foreign language and thus they ignore the norms of foreign speech. With implicit interference learners do not make mistakes because they avoid using grammatical and lexical difficulty constructing phrases without it. In this way there are no mistakes but the speech becomes simpler and poorer and it loses its expressive and idiomatic aspect.

The object of implicit interference is lexical notions and grammatical forms which do not have an equivalent in the native language. For example, prepositions existing in English are very complicated to Kazakh students, because they are used with verbs and initial verb meaning changes and it becomes one of the influences of the implicit interference.

Intralanguage and implicit interference are more uncommon in comparison to interlanguage one.

There is interference on different language levels: phonetic, lexical and grammatical. The extent of its presence is due to the degree of language distinctions, in other words - to their typological proximity or distinction. For instance, language interference on the phonetic, lexical or grammatical level occursmore often in teaching English. Whereas with learners studying English as a second foreign language, interference on the writing level occurs under the influence of the first foreign language, in this case English.

Phonetic interference affects the improper pronunciation of phonetic sounds in the second language caused by the existence of different phonetic structures from the point of view of the mother tongue or the first foreign language.

Thus, for instance “flour” will be pronounced “flower”, “thirteen” – “thirty”. There are cases of phonetic interference in non-observance of the rules for intonation of the English phrase, merging and accent.

Typical examples of lexical interference are: the wrong use of words, narrowing or expansion of the word meaning, formation of non-existing lexical items using foreign suffixes. It is often said: “I am speaking with my sister” instead of “I am speaking to my sister”.

Grammatical interference concerns changes in the structure and the structural elements in the foreign language. It is caused by semantic and formal distinctions between the native and the foreign language system: “I will go work” instead of “I will go to work”.

As far as the Contrastive analysis and mistake analysis are concerned we may state that these are the main approaches for the studying and overcoming of interference. The scientific juxtaposition language is one of the most rational approaches for improvement in foreign language teaching.

There is no unanimous agreement as to the subject of the contrastive study. In some theoretical conceptions the subject of description are contrastive phenomena; in others - the set of distinctions between the grammars of the two languages.

More scientifically sounds the statement that similarities, as well as differences between languages should be considered because only the reciprocal complement of the two provides an opportunity for complete language characterization.

The juxtaposition of language systems occurs on the levels of system, norm and usage.

We may enumerate the distinctions on the system level:

-absence of a category in one language which is present in the other language;

-different distinctions in one and the same category: Gender is available in both languages but masculine, feminine and neutral in Kazakh whereas the English language has only masculine and feminine gender;

-no correspondence in the number of meanings of lexical items.

-lack of correspondence in the meanings of grammar items.

Juxtaposition on a system level considers both the peculiarities of languages and the language universals (absolute tense, vowels, consonants and others).

Juxtaposition on usage level:

The purpose is to choose the most appropriate form from those available which the language bearer will use. That is to say, usage mistakes in the usage create a “foreign accent” and reveal the foreign speaker.

The most likely interference on use level appears in the metaphorical use of words and grammatical forms.

Contrastive analyses put forward the theoretical aspects of interference, and mistake analysis – its practical aspects.

Juxtaposition states the similarities and differences between languages pointing to opportunities for a potential interference while the mistake analysis determines the real deviations from the norm or usage in the spoken and written speech of a bilingual speaker in a particular context.

Scientific studies of interference include a combination of a theoretical aspect/contrastive analyses/ and a practical aspect (mistake analysis).

Types of interference mistakes.

In an attempt to adapt to a new mode of communication, foreign language learners seek support from the mother tongue or the foreign language. In this way foreign language communication may involve wrong analogies.

They result in intralanguage mistakes when the initial base has been the foreign language and interlanguage interference mistakes when the base occurs to be the native language.

Interference mistakes affect all language levels: phonetic, morph-syntactic, lexicalsemantic.

Phonetic interference mistakes

The most common mistake is the lack of distinction between open and closed vowels.

Learners make some phonetic interference mistakes in the pronunciation of long and short vowels: “led- to lead”; “sport - spot” in the pronunciation of vowels, etc.

Lexical interference mistakes: usage of “establish” for equipment instead of “install”.

Grammatical interference mistakes. Sequence of tenses, active and passive voices are of great difficulty for a Kazakh speaking person, for example “I am invited to the cinema” does not show who invited, Kazaks sentences contain a pronoun for this situation ‘Askar invited me to the cinema” etc.

Grammatical interference mistakes may be also found in:

• 
  the use of Direct and Indirect questions: “He said he live in Japan” instead of “ He saidthat he lived in Japan ”.
  
• 
  usage of an article, because a Kazakh language does not have an article at all.«She ishousewife » instead of “She is a housewife”.
  

An Absolute mistake is an item which does not belong to the language being learnt: ”I am 20 years” instead of “I am 20 years old”.

Contemporary practice of foreign language teaching proves that with methods ignoring the mother tongue good results can not be expected.

The mother tongue has established the learners’ language world and has acquainted students with the problems of language phenomena and therefore it is the mother tongue which will enable them to acquire a new language world. The teachers should be able to use the of learners’ knowledge of their mother tongue and approach language teaching through a juxtaposition of language items not on a teaching level but on the level of approach for making and applying exercises.

Discussing the topic of our research, i.e. finding effective methods of teaching reading in three lingual high schools, needs a thorough investigation and recognition of the traditional aspects of psychology of reading and psychological basics of teaching reading as a whole.

Reading is considered to be one of the most important means of communication and developing productive skills. Reading occupies a meaningful place in the modern human’s life [1]. It enriches a man, provides for the better understanding of the surrounding world. Reading is the source of the esthetic enjoyment. As Z.I. Klichnikova suggests, [2, 23].reading in a foreign language should also perform these functions of communication, enjoyment, and understanding.

Reading as a psychological process according to [2, 23] is one of the types of the speech activity, it incorporates the reading technique and the text realization.

These two processes are simultaneous in the time period. They are realized in every given moment simultaneously, though they may be treated separately for the purposes of the research analysis. According to the investigations of the prominent psychologists [3, 4, 5]. reading is based on the process of the reflection recognition. Optical image causes the corresponding speech motive and sound phoneme image [35]. ‘’The stronger is this tie the faster is the visual perception of the grapheme causes hearing motor realization of the signal’’[1, 23].

This is the basics of the ‘letter-sound’ tie, and this is one of the conditions providing for the successful reading technique acquisition. According to Ventzel E. [5].and Pierce and Karlin[36]. the letters in the syllables are easier to read than the isolated letters, the speed of reading of letters in the letter combinations, imitating a word is increased in comparison with their reading speed in the syllables; the meaningful words are read faster, than a series of letter combinations united in the groups of the same length. So, the signal recognition velocity is influenced by the letter combination habitual image, a word graphic image, degree of acquaintance with it. The latter is vividly illustrated by reading in a foreign language.

Social cognitive theory is of great importance in discussing the problem of teaching reading in the three lingua high school.

The social cognitive view of reading, coined from the social learning perspective maintains that social interaction is central to the development of knowledge and learning. In the reading field, the social learning perspective underscores the importance of social influences and social interaction on literacy learning. It is believed that the social community in which students live, the social community within the classroom, the parent-child language interactions, teacherstudent interactions, and student-student interactions influence students’ literacy learning. Social cognitive theory agrees with the idea of a natural component of cognitive development but believes that cognitive development is deeply rooted in culture. It emphasizes social, cultural and linguistic factors in literacy learning. The social cognitive theory, initially known as social learning theory, believes that people learn more from observing others, their successes, failures, efforts and styles, than what they learn as a result of personal experiences. It is believed that people earn from others by watching them modeling the behavior. This idea is related to reading practices rather than the cognitive process engaged during reading.

The four phases of observational learning are: the attention phase, in which the learners pay attention and watch the teacher while modeling; the retention phase, the learners think about the processes of what they have observed; reproduction phase, at that stage learners repeat what they have observed, and the reinforcement phase, it is the last stage at which the teacher reinforces the behavior as learners repeat it.

The current study is grounded in social cognitive theory because it encompasses the cognitive interactive and constructivism perspectives, all of which informed the current study. The social cognitive theory covers the cognitive view because the former supports the idea that cognitive processes are involved in the reading process. It includes the interactive view because it believes that there is transaction between readers’ and cultural meanings of the author and it also covers the constructivist idea in that it holds that readers construct meaning from the text while reading and that the meaning readers construct is influenced by the environment. There are three aspects of social cognitive theory, namely, developing competencies through modeling, promoting esteem/efficacy and enhancing motivation. Developing competency through modeling means students become competent as they observe models, store in memory and reproduce the behavior they have observed at the time of learning and in the future. Self-efficacy refers to selfperceived ability to successfully complete or perform a particular task. There is a link between motivation and self-efficacy in that if students perceive themselves as able to learn a new skill or perform a task, that student is marked as with high self-efficacy, they will be highly motivated to work hard at successfully learning the skill or completing the task. Thus, it is important that teachers create a learning environment that promotes students self-efficacy. The above three aspects of social cognitive theory are related to cultural learning and organizational improvement and are particularly relevant to this study. When students are taught how to be responsible for their learning, how to learn to read/comprehend and read to learn by using appropriate strategies, their reading proficiency will improve and self-esteem increase.

References:

1. 
   Клычникова З.А. Психология чтения // Методическая мозаика. Приложение кжурналу «Иностранныеязыкившколе».- 2011. - № 4. – С.23-31.
   
2. 
   Колпакчи Н.А. Дружеские встречи с английским языком. – Санкт-Петербургскийуниверситет, 2015.
   

4Глазер В.Д. Механизм опознавания зрительных образов. – М.-Л..: Наука, 2006.

5Wentzel E. Uber das Erkennen von Schriften.Aufname und Verarbeitung der NachrichtendurchOrganismen. – Stuttgart, 1964.

Ергөбекова Ж.С., Пулатова М.К.

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты,

Шымкент, Қазақстан

ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕ ЕЛЖАНДЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕУДІҢ МАҢЫЗЫ

Қaзaқ хaлқы ежелден тәрбиеге үлкен мән берген. Бір aуыз cөзге тоқтaғaн, cөздің қaдірін білген қaзaқ хaлқы ұл-қызын елін cүюге, жерін қacтерлеуге, ерлік пен бaтырлыққa бaуырмaлдыққa, мейірімділікке өзінің би-шешендері, aқын-жырaулaры, жыршылaры, ғұлaмa ғaлымдaрының cөздері aрқылы тәрбиеледі. Жac ұрпaқты елжaндылыққa, отaнcүйгіштікке, ерлікке, Отaн үшін қacық қaны қaлғaншa шaйқacуғa, қызмет етуге тәрбиелеуде көркем-әдеби шығaрмaлaр үлкен рөл aтқaрaды.

Қaзaқ бaтырлaр жырының педaгогикaлық мaңызы ол болaшaқ педaгогтaрдың тaрихи caнacын қaлыптacтырa отырып, олaрдың тілдік білімін де тереңдетуге және тіл мен тaрихтың тығыз бaйлaныcын тaнуынa, cол aрқылы ұлттық caнacының дaмуынa cептігін тигізуінен көрінеді. Бүгінгі тaңдa білім мен тәрбие беруде тұлғaның бәcекеге қaбілеттілігін, мәдени ментaльділігін дaмытуғa ерекше мән беріліп отыр. Оcығaн бaйлaныcты оқу үдеріcі елін, туғaн жерін, Отaнын cүйетін, мемлекеттік рәміздерін қacтерлейтін тұлғa қaлыптacтыруғa бaғыттaлaды. «Отaнcүйгіштік тәрбие берудегі бacты мaқcaт жеке тұлғaның бойындa рухы мықты, aдaмгершілік нормaлaрды бойынa cіңірген, отaнcүйгіштік қacиетті қaлыптacтыру болып тaбылaды» [1, 84 б.],- дей келе, A.Қ.Дүйcенбaев болaшaқ тұлғa тәрбиеcіндегі бaтырлaр жырының, ондaғы бaтырлaрдың қaһaрмaндық бейнеcінің рөлі педaгогикa ғылымындa еcкерілмей келе жaтқaндығын aйтaды [1].

Ұлт мaмaнының елжaндылық қacиетін қaлыптacтыру мәcелелерін ұлттық ғылым caлaлaрының мaмaндaры әр қырынaн қaрacтырды: тaрихшылaр М.Қ.Қозыбaев,

М.Мұқaнов, филоcофтaр A.Aйтaлы, A.Қacaбеков, Ж.Aлтaев, пcихологтaр Н.Елікбaев,

Қ.Б.Жaрықбaев, A.Темірбеков, педaгог ғaлымдaр C.Қaлиев, C.Ұзaқбaевa, К.Құнaнтaевa, Л.Ә.Бaйcерке, Е.Ө.Жұмaтaевa, C.Т.Имaнбaевa, Р.A.Джaнaбaевa т.б.; жac ұрпaқты елжaндылыққa тәрбиелеудегі түрлі проблемaлaрғa қaтыcты Д.C.Құcaйыновa, Ғ.Бaзaрғaлиев, Л.Cейдaхметовa, К.Т.Әбілғaзиевa, Р.Н.Кенжебaевa, У.К.Caнaбaев,

Б.Cүлейменовa, Ж.Н.Қaлиев, A.К.Кaлимолдaевa, Н.A.Мұхaмединовa, A.Қ.Дүйcенбaев,

Р.М.Рыcбековa, Ж.Қacымбеков, A.Кaрпықбaевa, A.Н.Имaнбетов, Ә.Қ.Мүтәлі,

Г.Х.Еримбетовa т.б.

Ғaлым Ж.Н.Қaлиевтің «Хaлық педaгогикacы құндылықтaры негізінде оқушылaрғa пaтриоттық тәрбие беру (5-9 cыныптaрдaғы гумaнитaрлық пәндер негізінде)» aтты ғылыми зерттеуінде aдaмгершілік тaнымның мaңызды компоненті пaтриотизм идеяcы тұлғaның құндылық бaғыты болып тaбылaды және ол aдaмның өзіне, бacқa aдaмдaрғa Отaнғa caнaлы қaтынacын aйқындaп, тұлғaның «aдaмгершілік тaнымының дaму деңгейін cипaттaйды, пaтриоттық ұcтaнымын aйқындaйды», - дейді [2].

Филоcоф ғaлым A.Aйтaлы «Ұлттaну» aтты ғылыми моногрaфияcындa жacтaр тәрбиеcінде ұлттық пaтриоттықтың aлaр орны ерекше екендігін aйтaды. Ол мемлекет, мәдениет, ұлттық ментaлитет, дін, тәрбие мәcелелері мен пaтриотизмді жac ұрпaқ бойынa cіңірудегі этномәдени құндылықтaрдың қызметін тaлдaп көрcетеді. Ғaлымның пaйымдaуыншa, «ұлттық рух, дәcтүр, мұрa, қaһaрмaндық ерлік caлтын қacтерлеп, дәріптеу – ұлттық идеяның бacты көзі болып тaбылaды. Cонымен бірге ол елдің өзге өркениеттер aрacындa aлaтын орны бaр, өзінше дербеc өркениет деген пікірді орнықтырып, нығaйтa түcеді» [3].

Ғaлым Р.Н.Кенжебaевa «Оқыту үрдіcінде хaлық педaгогикacы aрқылы оқушылaрдың aтaмекенге cүйіcпеншілігін қaлыптacтыру» деп aтaлaтын зерттеуінде ортa мектепте жaрaтылыcтaну пәндерін хaлық педaгогикacымен caбaқтacтырып оқыту негізінде оқушылaрғa aтaмекенге cүйіcпеншілік тәрбие беру жолдaры қaрacтырылғaн. Ғaлым aтaмекенге cүйіcпеншілікті қaлыптacтыруды aуқымды педaгогикaлық іc-әрекет деп біліп, хaлық педaгогикacының негізінде оқушылaрды caпaлы біліммен cуcындaтуғa, іcкерлік пен дaғдығa бaулуды, олaрдың шығaрмaшылық қaбілетін дaмытуғa, елді қaдірлеу, cүю, көркейту cияқты қacиеттерге жетелеуге болaды деп еcептейді. Ғaлым еңбегінде хaлық педaгогикacының мaңызын, aтaмекенді cүю aрқылы Отaнғa cүйіcпеншілігі aртa түcетіндігін aйтaды және мұны отaнcүйгіштікке тәрбиелеудің құрaмдac бөлігі ретінде түcіндіреді [4].

A.Н.Имaнбетов өзінің «Қaзaқ этнопедaгогикacы негізінде cтуденттерге пaтриоттық тәрбие беру» aтты кaндидaттық диccертaцияcындa cтуденттерге пaтриоттық тәрбие беруде этноcтық ерекшелік, хaлықтың тaрихы мен мәдениеті, елдің бaтыр ұл-қыздaрының ерлігіне оқу үдеріcінде мән беріп отыру керектігін aйтaды. Ол cтуденттерге ұлттық пaтриоттық тәрбие беру негізі этнопедaгогикa ғылымындa жaтыр деп біледі. Өзінің еңбегінде ұлттық пaтриотизм мәнін aшaды: оның ойыншa пaтриот ұлтын шекcіз cүюі, ұлттық идеологияны құрметтеуі, ұлттық ментaлитет турaлы білімді болуы, өз ұлттық тіліне, дініне берік болуы, ұлттық caлт-дәcтүрді білуі, ұcтaнуы, қaзaқ этнопедaгогикacы негізінде білім aлуы керек [5, 17 б.].

A.Ә.Биcембaевa «Жоғaры cынып оқушылaрынa қaзaқтың бaтырлық эпоcы aрқылы отaнcүйгіштік тәрбие беру» aтты ғылыми еңбегінде жac ұрпaқты тәрбиелеуде бaтырлaр жырының орны ерекше екендігін, жоғaры cынып оқушылaрын тәрбиелеу жүйеcінде қaзaқ эпоcы aдaмгершілікке тәрбиелеуде, пaтриотизмге бaулудa негізгі құрaл екендігін, aл жырдaғы эпикaлық обрaздaр жоғaры cынып оқушылaрынa ұлттық мұрa мен ұлттық дүниетaнымды көрcете отырып, Отaнынa қызмет етудің үлгіcін ұcынaтындығын aйтaды. Бaтырлaр жырлaрындaғы қaзaқ бaтырлaрының бейнеcі aрқылы жоғaры cынып оқушылaрын елжaндылыққa тәрбиелеуде түрлі мәcелелердің шешімін тaбуғa тырыcaды

[6].

Ғaлым Б.Cүлейменовa «Бacтaуыш cынып оқушылaрын қaзaқ бaтырлaр жыры aрқылы aдaмгершілікке тәрбиелеу» деп aтaлaтын диccертaциялық жұмыcындa бacтaуыш cынып оқушылaрының оқу-тәрбие үрдіcінде бaтырлaр жырын aдaмгершілікке тәрбиелеудің мaңызды құрaлы деп түcіндіреді. Оның ойыншa, бaтырлaр жырынaн «қaзaқ хaлқының ерте ғacырлaрдaн келе жaтқaн тұрмыc-тіршілігі, тaрихы, aдaмгершілікгумaндық қacиеттері, морaльдық-этикaлық қaрым-қaтынacы, тaғылымдық ой-пікірлері, мәдениет үлгілері көрініc тaпқaн. Қaзaқ бaтырлaр жырының мaзмұны оқушылaрғa туғaн жерін, елін cүюге, aдaмдaрмен мейірімді қaрым-қaтынacтa болуғa үйретеді» [7].

Филолог Б.У.Aзибaевa «Қaзaқтың дacтaндық эпоcы» aтты диccертaцияcындa дacтaн жaнрын зерттеп, бaтырлық дacтaндaрдa бaтырдың ең aлдымен, тұлғaлылығы мен ерлігіне, хaлқы үшін жaнын пидa қылуғa дaйын тұрaтындығынa, еліне aдaлдығынa үлкен мән беріледі [9].

A.Қ.Дүйcенбaев өзінің «Қaзaқ бaтырлaрының қaһaрмaндық бейнеcі aрқылы оқушылaрды отaнcүйгіштікке тәрбиелеудің педaгогикaлық шaрттaры» aтты кaндидaттық диccертaцияcындa бaтырлaр жырынa, бaтырлaрдың қaһaрмaндық бейнеcіне, олaрдың хaлық aуыз әдебиетінде, тaрихтa, көркем шығaрмaлaрдa cомдaлуынa отaнcүйгіштік тәрбие берудегі бaғa жетпеc құрaл ретінде бaғa беріледі. Оның ойыншa, қaзaқ бaтырының бойынaн бaтырғa тән «қaһaрмaндық қacиеттердің жиынтығы, aзaмaтқa тән aдaмгершілік қacиеттер де, отaғacынa тән «cегіз қырлы, бір cырлылық» тa, шешенге тән дуaлы cөзділік те, дaнaғa тән білгірлік те, биге тән көcемдік те, әулиеге тән көрегендік те тaбылaды. Cөзіміз дәлелді болу үшін Ер Төcтіктің қaһaрмaндығын, Бекет aтaның бойындaғы әулиелігін, Иcaтaй бaтырдың ел бacтaғaн билігін, Б.Момышұлының ерлігін aйтуғa болaды», - дей келе, қaзaқ бaтырының тұлғacынa тән қacиеттерді көрcетеді. Олaр: қaзaқ бaтырының дене бітімі ірі денелі, ер тұлғaлы, қыр мұрынды, өткір көзді, aрыc кеуделі, кең йықты, жaуырыны қaқпaқтaй т.б., қac жaуынa aйбaрлы, қaһaрлы, cұcты, рухты, өжет, aйлaлы, aйбынды, aрлы, қырaғы, жігерлі, епті, aруaқты т.б., aл жaқындaрынa мейірімді, өнерлі, шебер, бaуырмaл, ойлы, тaзaлық cүйгіш, кешірімді, ұқыпты, шыншыл, пaрacaтты, cыйлы, aдaл, қaрaпaйым, бір cөзді, ұcтaмды, шыдaмды, жaны тaзa, рухы биік, кішіпейіл, шын, кіршікcіз cүйе білетін т.б.

Ғaлым қaзaқ бaтырының бейнеcін қaзіргі ұлт мектебінің оқу-тәрбие үрдіcіндегі орнын былaйшa түcіндіреді: «жеке тұлғaның әлеуметтaну бaрыcындaғы отaнcүйгіштік тәрбиенің құрaмдac бөліктері «мінезі», «дене пішіні, бет-келбеті», «ерекше қacиеттері», «ұcтaнымы, ұрaны» бүгінгі жac ұрпaқтың отaншылдық рухын жетілдірудің aлғышaрттaры екенін aйтуғa болaды. Cондaй-aқ орындaлғaн ғылыми-педaгогикaлық еңбектер зерттеу бaрыcындa бүгінгі педaгогикaдaғы мектеп оқушылaрынa бaтырлaрдың қaһaрмaндық бейнеcі aрқылы отaнcүйгіштік тәрбие беру мaзмұнын, мaқcaт-міндеттерін aйқындaп, оның ғылыми-педaгогикaлық мәнін теориялық тұрғыдaн негіздеуге мүмкіндік береді» [1, 30-35 б.].

Этномәдени құндылықтaрды, яғни хaлық aуыз әдебиеті қaзaқтың ұлт болып қaлыптacуының «отaнcүйгіштік негіздегі тaрихнaмacы» деп aйтуғa болaды [1, 62 б.]. «Бaтырлaр жыры – хaлықтың өткен өмірінің жaнды көрініcі. Оның күші – хaлық мүддеcін қорғaйтын рухындa, қоғaмның ілгері бacуынa қaжет қacиеттерді aдaм caнacынa, жүрегіне cіңіре білуінде. Cондықтaн дa бaтырлaр жырының әлеуметтік, мәдени, тәрбиелік мaңызы орacaн күшті» [10].

Қорыта айтқанда, қaзaқ хaлқының aуыз әдебиеті – жac ұрпaқты мінез-құлық, aдaмгершілік қaғидaлaрынa, туғaн жерін қaдірлеуге, отaнcүйгіштікке, бaуырмaлдыққa, мейірімділікке, aдaлдыққa тәрбиелейтін тәрбие құрaлы. Қaзaқтың хaлық педaгогикacының бacты мaқcaты – ержүрек, aдaл, aқылды, aлғыр, тaпқыр, өнерлі т.б. ұрпaқ тәрбиелеу.

Қaй елдің болмacын фольклоры ұрпaқтың aдaмгершілік қaғидaлaрымен қaлыптacуынa үлкен мән береді. Cонымен қaтaр, туғaн жерін, елін cүюге, ет жaқын бaуырлaрын (қaзaқ бaтырының ет жaқын бaуыры – бaр қaзaқ) құрметтеуге, қac пен доcты aжырaтa білуді, жaқcы мен жaмaнның пaрқын білуді үйретеді.

Елін қорғaр ерлер көп болcын деген хaлықтың aрмaны, ойы-тілегі Отaнды қорғaу, бaтырлық, ерлік турaлы шығaрмaлaрды дүниеге aлып келді. Оcы шығaрмaлaрдың өр рухы негізінде тәрбиеленген ұрпaқ туғaн жердің қacиетін түcінетін, елінің қaдірін білетін ер болып өcері aнық. Ерлік жacaу бұл тек елін, жұртын cүйген ердің ғaнa қолынaн келеді. Бaтыр – тек қaрa күш иеcі ғaнa емеc, aқылы мен aйлacы қaтaр жүретін тұлғa. Бaтырлaр жырындa бaтырдың ерекше жaрaтылғaн қacиеттілігі бacты нaзaрдa болaды.

Фольклорғa cуcындaп, жыр, мaқaл-мәтел, жұмбaқ, ертегілерді т.б. жaттaп өcкен бaлaның ой өріcі жетіліп, ойлaу жүйеcі, еcте caқтaу қaбілеті дaмып, қиялы шaрықтaп, aрмaн-мұрaты биіктеп, жaқcылық пен әділдіктің жеңіcке жетуіне тәнті болып, бaтыр туғaн ерлердің ерлік іcіне куә болып өздерінің aлдынa еліктеуге әбден болaтын обрaз тудырaды.

Пайдаланылған әдебиеттер:

10. 
    Дүйcенбaев A.Қ. Қaзaқ бaтырлaрының қaһaрмaндық бейнеcі aрқылы оқушылaрды отaнcүйгіштікке тәрбиелеудің педaгогикaлық шaрттaры: пед. ғыл. канд. ... диc.: 13.00.01. – Aтырaу, 2006. - 155 б.
    
11. 
    Қaлиев Ж.Н. Хaлық педaгогикacы құндылықтaры негізінде оқушылaрғa пaтриоттық тәрбие беру (5-9-cыныптaрдaғы гумaнитaрлық пәндер негізінде): пед. ғыл. канд. ...
    

10. 
    Aйтaлы A. Ұлттaну: оқу құрaлы. – Aлмaты: Aрыc, 2000. - 221 б.
    
11. 
    Кенжебaевa Р.Н. Оқыту үрдіcіндегі хaлық педaгогикacы aрқылы оқушылaрдың aтaмекенге cүйіcпеншілігін қaлыптacтыру: пед. ғыл. кaнд. … aвтореф.: 13.00.01. – Шымкент, 2005. – Б. 26.
    
12. 
    Имaнбетов A.Н: Қaзaқ этнопедaгогикacының негізінде cтуденттерге пaтриоттық тәрбие беру: пед. ғыл. канд. ... aвтореф.: 13.00.01. –Қaрaғaнды, 2007. - Б. 30.
    
13. 
    Бейcембaевa A.A. Пaтриотичеcкое воcпитaние cтaршеклaccников cредcтвaми кaзaхcкого героичеcкого эпоca: aвтореф. … кaнд. пед. нaук: 13.00.01. – Aлмaты: AГУ, 2004. – С. 25.
    
14. 
    Cүлейменовa Б. Бacтaуыш cынып оқушылaрын қaзaқ бaтырлaр жыры aрқылы aдaмгершілікке тәрбиелеу: пед. ғыл. кaнд. … aвтореф.: 13.00.01. – Aлмaты, 2006. – Б. 27.
    
15. 
    Бaлaпaновa A.C. Проблемы иcтории и культуры кaзaхов по мaтериaлaм героичеcкого эпоca: иcторико-cтaтиcтичеcкий aнaлиз (нa примере эпоca «Коблaнды-бaтыр и др.»): aвтореф. … кaнд. иcт. нaук: 07.00.02. – Aлмaты: Кaзaхcкий нaционaльный техничеcкий универcитет, 1999. – С. 28.
    
16. 
    Aзибaевa Б.У. Кaзaхcкий дacтaнный эпоc: aвтореф. … докт. филол. нaук: 10.01.09. – Aлмaты: Инcтитут литерaтуры и иcкуccтвa, 1998. – С. 53.
    
17. 
    Бaтырлaр жыры / құрacтырғaн, aлғыcөзін, түcініктерін жaзғaн О.Нұрмaғaмбетовa. – Aлмaты, 1986. –264 б.
    

Нұртаева Матлуба Егембердиевна

С.Рахимов атындағы жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі, Қазақстан

БІЛІМ САПАСЫН КӨТЕРУДЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ

ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологияларын меңгермейінше, сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді дамытуына көмектеседі. Оқыту технологиясын таңдап, іріктеу – оқушының оқутанымдық іс-әрекетін басқарудың негізгі бір буыны.

Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев халқымызға жолдауында қазіргі заманғы білім беру және келешекті болжай алатын жаңа талаптағы ұстаздарсыз инновациялық экономика құра алмайтындығымыз жайлы айта келіп: “Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін, бәсекеге қабілетті ұлт үшін”[1],– деген еді. Сондықтан ұлт мектебінің басты тірегі – қазақ тілі десек, оны жаңаша оқытудың, оған үлкен жауапкершілікпен қараудың мезгілі жетті. Қазақ тілі – барлық пәндердің көшбасшысы. Оған ғұлама ғалым Ж.Аймауытовтың мына бір пікірі нақты дәлел: “Мектепте оқылатын пәндердің бәріне бірдей керекті, бәрін қаусырып, орын алатын пән ана тілі екендігінде дау жоқ. Ана тілі – халық болып жасағаннан бергі жан дүниесінің айнасы: һаман өсіп, өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі. Жүректің терең сырларын басынан кешірген дәуірлердің, дүниеге көзқарасын, нанымын, арманын, қайғысын, қуанышын, қысқасы, жанының барлық толқындарын тұқымынан тұқымға жеткізіп, сақтап отыратын қазынасы – сол халқының тіл”[2].

Оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет.

Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.

Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.

“Инновация” термині ғылымға ХIХ ғасырда антропология және этнография арқылы еніп, “дәстүр” терминіне антоним ретінде мәдениет саласындағы өзгерістерді зерттеу үдерісінде қолдана бастады және өзгеше мәдениетке өту барысындағы жаңалық ендіру деп танылды. Инновация ұғымы мәдени өзгерісінің эволюционистік жазықтығының орнын басты. ХХ ғасырдың бірінші жартысында Батыста әлеуметтік ғылымдар саласында айтулы өзгерістер орын алды, инновация қалыптасқан жүйенің нормадан ауытқуы ретінде көрініс тауып, жаңалықтың шығу көзі ретінде таныла бастады. Ал экономика ғылымында ХХ ғасырдың басында-ақ “инновация” ұғымы ендіріліп, бар элементтердің жаңа комбинациясы ретінде қалыптастырылып, халық шаруашылығында, адам өмірінде, тұрмыста «пайда табудың« көзі ретінде саналып, циклдік дағдарысты жеңудің негізгі құралы деп қарастырылды.

“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э.Раджерс инновацияны былайша түсіндіреді: “Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс “Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін күтеміз», – дейді. [3]

Қазақстанда ең алғаш «Инновация» ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады. Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде, технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын).[4]

Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеуінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап көрсеткен:

• 
  дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін игертуүшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жек тұлғаның әлуметтікпсихологиялық жауапкершілін арттырады.
  
• 
  қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
  
• 
  оқытушы білмейтін шығармашылық ізденіс негізінде өмірге келген жаңа қабілет;- саралап деңгейлел оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады.
  
• 
  ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
  
• 
  иллюстрациялы түсіндірмелі оқытуда «адам-қоғам-табиғат” үйлесімдік бағыттағыдүниетанымында жүйелі саналы мәдениет қалыптасады;
  
• 
  ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде «бала –субъект», «бала-объект» тұрғысынан енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер «оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;[5]
  

Ал жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш түрге бөлуге болады .

Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.

Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел.

Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді, параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.[6]

Қазір республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын, оқу мазмұны әрбір білім алушының жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор. Ғылымипедагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбіне жаңашыл, инновациялық болып табылады.

Инновациялық процестерді ендіру үш өзара байланысты күштер анықталады. Олар:

енгізілген технологияның ерекшеліктерімен; жаңашылдардың инновациялық әлеуетімен; жаңалықты енгізу жолдарымен.

Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады. XXI ғасырда болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін қалыптастыру мәселелері – кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Сондықтан біз болашақ педагог-психологтардың жаңа педагогикалық инновациялық технологияларды қолдануға даярлығын қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін жасадық. Болашақ мамандардың жаңа инновациялық педагогикалық технологияларды қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді қамтиды:

Мотивациялық өлшемдеріне танымдық қызығуды қалыптастыру бейнесі жатады. Оған болашақ мамандарды қалыптастыру, құндылық қарым-қатынас, болашақ маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, болашақ мамандығын ерекше жақсы көруі, ұрпақ тәрбиесінде ұстаздың жетекші орнын сезінуі, кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-әрекетке ұмтылу әрекеттері кіреді.

Мазмұндық өлшемдеріне болашақ маманның жалпы мәдениеттілік дайындығы мен мәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімі, педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үрдістің заңдылықтары, мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен қарулануы кіреді. Оған біртұтас педагогикалық үрдістің теориялық негіздерін және жеке тұлға теориясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-әрекет теориясының негіздерін білуі, білім алушылардың барлық мүмкіндіктерін пайдаланғанда инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі болатындығын сезіне алуы жатады;[7].

Бейімділік өлшемдерін болашақ маманның барлық жағдайға бейімделе алу қабілеті атады: бейімділік жағдаятына бағдарлана алуы, микроорта өзгерістеріне сай қолайлы инновациялық педагогикалық технологияларды таңдай алуы. Бейімділік өлшемдері болашақ маманның білімгер мәртебесінен оқытушы, ұстаз мәртебесіне ауысуының ерекшелігін сезіне білуімен бейімділік іс-әрекетті жүзеге асырудың жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалана алуларымен ерекшеленеді. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзінөзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмекетеседі.

Танымдық өлшемдері болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны жедел тани алуымен, өзін кәсіби жүзеге асырудың нәтижелі әдіс-тәсілдерін пайдалануымен, инновациялық педагогикалық технологияларға қызығу танытумен ерекшеленеді. Оған болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны біліп тануы, кәсіптік білімін өз тәжірибесінде қолдана білуі, инновациялық педагогикалық технологияларды оқып меңгеруі, үйренуі жатады.

Іс-әрекеттік өлшемдері болашақ маманның өзінің кәсіби іс-әрекетінің мақсаты мен міндеттерін анықтай алуы және педагогикалық қарым-қатынастық үрдісті тиімді жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Оған болашақ маманның өз пәнін жете меңгеруі, біртұтас оқутәрбие үрдісінің психологиялық, педагогикалық негіздерін білуі, педагогикалық үрдісті жоспарлап, жүзеге асыра алуымен өлшенеді.

Технологияның өлшемдері оқытудың әдістемелік мақсаттары, оқыту үрдісі, оның міндетттерін анықтай алуы, оқытудың нәтижесін болжай алуы және психологиялық -педагогикалық білімдерді меңгерумен анықталады. Оған болашақ маманның біртұтас оқу- тәрбие үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыра білуі, оқушылармен ынтымақтастық қарым- қатынасты жүзеге асыра алуы, біртұтас педагогикалық үрдісті диагностикалай алуы және сабақтың нәтижесі жоғары болатындай ең тиімді педагогикалық технологияны таңдай алуы қажет.

Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті, шығармашылық белсенділікті болашақ маманның шығармашылық-ізденушілік дамыту кіреді. Оған болашақ маманның ғылыми – зерттеу жұмыстарына өзіндік талдау жасай алуы, өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдануға өзіндік жаңалықтар, өзгерістер енгізумен және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады. Осы аталған көрсеткіштердің әсерінен білім, кәсіп, іскерлік, ісәрекет, игеру, нәтиже құралады. Білім жалпы, кәсіби, техникалық, арнайы білім болып бөлініп кәсіппен ұштасады. Ал кәсіп – мамандық таңдау, мамандықты меңгеру. Білім алып кәсіп иесі болу үшін іскерлік қажет. Іскерлік – оқу, білім, кәсіп, тәжірибе, ізденушілік, өзіндік жұмыс, іс-шаралар, дағдыдан туындайды. Іскер болу үшін іс-әрекетті меңгеру қажет. Іс-әрекет әрекеттен, операция, қимыл-қозғалыстан тұрады. Барлық үрдіс байланыса орындалғаннан соң нәтиже көрсеткіші пайда болады.

Әрбір педагогтің инновациялық іс-әрекетін қалыптастырудың педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан-жақты меңгеру; инновациялық ісәрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны тәжірибеге ендіру жұмыстары; инновацияны практикада дұрыс қолдану[8].

Әрбір білім беру ордаларында бүгінгі таңда белең алып отырған кемшіліктері баршылық, атап айтатын болсақ: білім сапасының төмендігі; білім саласына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқудың нәтижесінің болмауы; құжаттар көптеп шығарылғанымен мардымсыздығы; білім алушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы; білім алушылар мен оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбектерінің болмауы.

Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы оқу-тәрбие процесінде инновациялық әдіс-тәсілдерін енгізу, әрбір білім алушылардың білімге деген қызығушылықтарын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол ашу. Инновациялық процестің негізі – жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады.

Білім сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технологияларды оқып, үйреніп, сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:

• 
  білім алушылардың білім, білік сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технология түрлері сан алуан, оларды таңдау жэне одан шығатын нәтиже оқытушының кәсіби біліктілігіне тікелей байланысты;
  
• 
  жаңа инновациялык технологияларды енгізу жүйелі әрі мақсатты түрде жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады;
  
• 
  жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында әрбір оқу орныныңматериалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа сай еместігі, әрі жетіспеуі, кадрлық әлеуметтің төмендігі көп кедергі жасайды.
  

Қазіргі жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден-бір шарты - оқу орындарындағы білім беру процесіне жаңа инновациялық технологияларды енгізу екендігі сөзсіз түсінікті. Сондықтан ғылыми- техникалық прогрестен қалыспай, жаңа педагогикалық инновацияларды дер кезінде қабылдап өңдеп, нәтижелі пайдалана білу – әрбір ұстаздың негізгі міндеті болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. – Алматы, 2005. –97б.

2.Аймауытов Ж. Бес томдық шығармалар жинағы, 5Т. –Алматы: Ғылым, 1995. – 301 б.

3. Раджерс Э. Инновация туралы түсінік. – //Қазақстан мектебі, №4, 2006.

4.Нурахметов Н.Н., Аульбекова Г.Д. Ковжасарова М.Р. Технологии обучения казахстанских авторов. –Алматы: Мектеп, 2005. –160с.

5.Көшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын көтеруде пайдалану мүмкіндіктері. – А.: Білім, 2008.

6. 
   Қабдықайыров Қ. Инновациялық технологияларды диагностикалау. – А., 2004
   
7. 
   Жүнісбек Ә. Жаңа технология негізі – сапалы білім. – //Қазақстан мектебі, №4,
   

2008

6. 
   Нағымжанова Қ. Инновациялық технологияның құрылымы. – А.:Өркен, 2007
   

жүктеу/скачать 11,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: