Әметбек Тоғжан Бақытқызы
Т.Рысқұлов атындағы №24 ЖОМ,
Кентау, Қазақстан
БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ «ҮШ ТҰҒЫРЛЫ ТІЛДІ» ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «үш тұғырлы тіл» саясатын енгізгелі бері еліміздегі оқу мен оқыту салаларында оқушылардың қазақ тіліне қоса орыс және ағылшын тілдерін терең меңгертуге көп көңіл бөлінуде. Үш тұғырлы тіл еліміздің болашақта дамыған елдердің алдыңғы қатарлардан көрінуіне септігін тигізетін қадамдардың бірі. Себебі, оқушылар мектеп қабырғасында жүріп, өзге тілдерді терең меңгеріп, еркін сөйлесе, олардан болашақта бәсекеге қабілетті, білімді де, білікті маман шығатыны анық. Мектепте оқушыларды жаттанды біліммен оқыту оларды өмір мектебіне дайындауда еш нәтиже бермей жүргені қазіргі көптеген педагогтердің пікірлерімен дәлелденген. Сәйкесінше, оқу мен оқытуда сындарлы оқыту теориясы білім саласында қолдау тауып, нәтижесі әдеттегі оқытуға қарағанда әлдеқайда жоғары, яғни оқушылардың білім сапасының жоғарлағанын көрсетті. Сындарлы оқыту теориясы оқушыларға тілді меңгертуде өте ұтымды болатыны сөзсіз. Себебі, «сындарлылық теориясына негізделген оқытудың мақсаты – оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз ету» [1.4] болса, осы ұстаныммен өзге тілдерді оқушыға меңгертсек, ол мектепте алған тілдік білімін болашақта өз өмірінде сөзсіз қолданатыны белгілі. Сол себепті, біз, мұғалімдер, оқушыларға көп тілді терең әрі сапалы меңгертуіміз тиіс. Мүмкін, сіздің пәніңіз тілді меңгертуге қатысы жоқ шығар, бірақ сіздің жетекшілік ететін сыныбыңыз бар. Өз сыныбыңызда өзге тілдерді меңгеру жағдайын қадағалап, қазақ, орыс, ағылшын тілі пән мұғалімдерімен және ата-аналармен үнемі байланыста болып, көптілділікке қатысты түрлі сайыс, әр түрлі іс-шаралар ұйымдастырып тұрсаңыз, соның өзі азда болса оқушыларға көп тілді меңгеруіне септігін тигізеді.
Көптілділік мәселесін оқушылардың арасында ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру сабақтарында сүбелі мәселе ретінде оқушылардың ойлау қабілетін, тақырып төңірегіндегі пікірлерін білу үшін орталарына тастау қажет. Сонда оқушылар көп тілді меңгерудің деңгейі мен ұтымды тұстарын өзара диалог жүргізу арқылы көп мәселенің түйінін шешетіні анық. Өзара сұрақ қойып, өздері сол сұраққа жауап іздеп, әр түрлі пікірді саралап, ұтымды идеяларды ғана сұрыптау арқылы кесек пікірлер мен тиянақты ойларды айтатыны сөзсіз.
Көп тіл білу – қазіргі заман талабы. Себебі кеңес заманында тек орыс тілін білумен шектелген азаматтар қазіргі заманда, қоғамға сәйкес өзге де тілдерді меңгеру қажетт екенін мойындап отыр. Соған сәйкес тәуелсіздік алған алғашқы жылдардан бастап ағылшын тілін меңгеру жолға қойылды, ендігі кезекте еліміз түрлі дамыған елдермен байланысқа түскеннен соң, сол елдердің тілін меңгеру қажеттігі туындауда. Қазіргі таңда түрік, қытай, араб, француз тілдерін меңгеру қолға алынуда. Себебі, осы тілдер алпауыт елдердің негізгі тілі болғандықтан, олармен саяси немесе мәдени байланыс жасау үшін бізге осы тілдерді терең меңгеруіміз қажет. Әрине, бұл тілдерді болашақ ұрпаққа үйрету мұғалімдердің қолында. Өзге тілдерді меңгеру жас таңдамайтыны белгілі. Әр азамат өз қажеттіліктеріне қарай әр түрлі жаста меңгере беруі мүмкін. Біреуі жас кезде, ал біреулері ересек шағында да меңгереді. Менің ойымша, жас кезінде, дәлірек айтсақ бала күнінен меңгергені дұрыс. Сонда әр оқушы басқа тілдерді терең білу маңыздылығын ерте жастанақ түсінеді. «Үш тұғырлы тіл» саясатын бастауыш сыныптардан бастап енгізілуі де бекер емес деп ойлаймын. Бұл жақсы бастама екені даусыз.
Әрине, оқушыларға өзге тілдерді меңгертеміз деп жүріп, өз ана тілімізді, мемлекеттік тіліміздің мәртебесін ұмытпауымыз керек. Өзге тілдерді меңгерту арқылы өз тіліміздің құндылығын, қолдану аясын кеңейтіп, тіл тазалығын сақтай отырып, жас ұрпаққа үйреткеніміз жөн. Елбасымыз өз сөзінде «қазақ тілі үш тілдің біреуі болып қалмайды. Үш тілдің біріншісі, негізгісі, бастысы, маңыздысы бола береді»[2],- дегенін ескерсек, өзге тілдерді меңгере отырып, өз тілімізді құрметтеуіміз тиіс. Бұл мәселені өткен ғасыр соңында ақиық ақынымыз Қадыр Мырзалиев те айтып кеткен: Ана тілің арың бұл, Ұятың боп тұр бетте. Өзге тілдің бәрін біл, Өз тіліңді құрметте.
Қадыр ағамыз осы төрт тармақты өлең жолына оқушыларға өзге тілдерді меңгертудің ұстанымы мен мақсатын енгізіп қойған. Оқушылар басқа тілдерді үйрену арқылы өз ана тілінің мәртебесін көтеруі қажет. Еліміздің азаматтарының барлығы бірдей «үш тұғырлы тіл» саясатын қолдаған жоқ. Олардың ішінде бұл идеяны мақұлдамайтын азаматтар да баршылық. Олардың қолдау көрсетпеуіне де себеп бар. Қазақ тілі осы екі тілдің, орыс және ағылшын тілдерінің, көлеңкесінде қалып, ана тілімізді жас ұрпаққа таза сөйлете алмай жатқанда, одан бетер тіліміздің қаймағын бұзып алмаймыз ба деген алаңдаушылықтары деп білеміз. Бұл да орынды. Бірақ мұғалімдер қауымы осы тұсты ескере отырып, оқушыларға өзге тілді меңгертуде ең алдымен мемлекеттік тіліміздің мәртебесін ойлап, қазақ тілінде таза сөйлеуге, сөйлеу әдебі мен мәдениетін сақтап отыруға көп көңіл бөлуіміз қажет. Қазіргі жастар еліктегіш. Олардың шетелдіктерге ұқсағысы келіп тұратыны да рас. Осы кезде оқушыға тағы да мұғалімнің көмегі қажет. Мұғалім оқушы бойына патриоттық сезімді қалыптастырып, дамытып отырса, оқушы өз ана тілін, тарихын, әдебиетін бірінші кезекте құрметтеп, қадірлеуді үйренеді. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың «Біз бүкіл қазақстандықтардың басын біріктіретін басты фактор – мемлекеттік тіл – қазақтардың туған тілін дамыту үшін барлық күш жігерімізді жұмсауымыз керек» [2] деген пікірін ескере отырып, тәуелсіз еліміздің болашағы халқымыздың ұлт тілімен тікелей байланысты екендігін оқушы санасына жеткізуіміз керек және әлемдік үдерістің талабына сәйкес көп тіл меңгерудің заман, өмір талабы екендігін ұғындыруымыз қажет.
Мұғалімдер оқушыларға көп тілді меңгерудің мақсатын «бұл бала болашақта аудармашы, елші, я болмаса өзге елде өмір сүруі мүмкін» деп үйретуіміз орынсыз. Әр оқушы ертеңгі еліміздің жеке тұлғасы, қоғам мүшесі, сол себепті әр азамат кез келген жағдайда өзге тілдің қажеттігін сезінеді. Мысалы, саяхатта, дүкенде, бизнес саласында, қай жерде болмасын оларға өзге тілді білгеннің пайдасы тиері анық. Сол себепті оқушыларға өзге тілді сыныптан тыс жерде қолданатындай етіп үйретуіміз маңызды.
Қазақ халқы «жеті түрлі білім біл, жеті жұрттың тілін біл» деп өз ұрпағын тәрбиелеген. Осы ұстанымды біз де негізге ала отырып, көп тілді оқушыға меңгерту туралы жансақ көзқарастардан аулақ болып, олардың жас ерекшеліктері мен қажеттіліктерін ескеріп, көп тілді терең әрі тиянақты етіп меңгертуге шешім қабылдауымыз керек. Оқушыларға өзге тілді меңгерту жұмыстарының мақсаты анық, айқын, болуы керек. Яғни оқушы тілді меңгеруде нені, қалай, меңгеруді нақты білгені жөн. Сонда оқушы тілді меңгеруде нақты қадамдарды жоспарлай алады және іске асыра алады. Сонда ғана біз, мұғалімдер, өз жұмысымыздың, яғни оқушыларға өзге тілді меңгертуіміздің, нәтижелі шығатынына сенімділікпен қарай аламыз. Әрине, бірнеше тілді оқушыларға бір уақытта меңгерту оңай шаруа емес. Бұл ұзақ уақытты талап ететін үлкен жұмыс. Дегенмен, оқушыларға мектеп бағдарламасындағы орыс және ағылшын тілдерін сапалы түрде меңгерте алсақ, осының өзі үлкен жетістік.
Сонымен қатар, оқушыларға өзге тілді үйрету арқылы біз өз тіліміздің мәртебесін асқақтатамыз. Қазіргі қоғамда жастардың тіл мәртебесіне немқұрайлықпен қарап, өз тілімізге өзге тілдің сөздерін араластырып сөйлеу әдет болып бара жатыр. Бұған себеп жастардың қазақ әдебиетіне көңіл бөлмей өзге тілдегі кинофильмдерді, мультфильмдерді көп көруі және компьютерленген қоғам деп ойлаймын. Әрине бұл заманауи қажеттілік, мысалы ата-ананың жұмыс басты болуына байланысты баланы үйде жоғарыда келтірілген құрылғылармен жеке қалдыру белең алуда. Дегенмен оқушы өз туған тілінде таза сөйлеп, өзге тілді терең меңгерсе, бұл екеуін араластырмай өз орындарымен сөйлер еді деп ойлаймын. Сол себепті оларға басқа тілді меңгертуде әр тілдің таза, әдемі сөйлеуіне қолдау көрсетуіміз керек. Сонда өзге тілдерді дұрыс сөйлейтін оқушы өз ана тілінде таза сөйлеуге тырысады. Сондықтан да, қандай тілді болмасын оқушыға меңгерту барысында қазақ тілінің тазалығын, сөйлеу әдебі мен мәдениетін дамытуды ұмытпауымыз тиіс. Сонымен қатар оқушыларға өзге тілді үйретуде оны қазақ тілінің грамматикасымен салыстыра үйреткен тиімдірек. Егер оқушы қазақ тілінің грамматикасын жоғары деңгейде меңгеріп, білсе, онда ол кез келген тілді өз ана тіліне салыстыру арқылы терең меңгереді. Ол үшін қазақ тілінің теориялық ұғымдарын білуі қажет екендігіне көз жеткізеді. Осы мақсатта өзге тілді үйрену үшін өз тілін толықтай меңгеруге ынталы болады. Бұл деген сөз оқушыға көп тілді меңгерту барысында ана тіліміздің, мемлекеттік тілдің қолдану аясы кеңейіп, мәртебесі жоғарлайды деп сенемін.
Қорыта келе, оқушыларға өзге тілді меңгертудің маңыздылығын саралай келе, оларға көп тілді меңгерту қажет. Себебі, «көп тіл білу – баға жетпес байлық» деп ұлы ойшылдарымыз айтқандай, оқушылардың болашақ өмірі жарқын, сапалы біліммен жабдықталған, білікті, кез келген ортада өз орнын таба алатындай тәрбиелеуіміз үшін оларға қолдан келгенше көп тілді меңгертуіміз қажет. Өзге тілді үйрету, әрине, мектеп қабырғасынан бастау алған жөн, себебі қазақ халқы «білімді жастан...» деп бекер айтпаған. Бала күнінде алған білім - өмірлік азық. Оқушы алған білімді бала күнінен өмірде қолдануды дағдыға айналдырса, әр оқушының өмірлік ұстанымы нақты әрі дұрыс қойылады. Өмірлік ұстанымды дұрыс қойған оқушы бұл өмірде өз орнын табары сөзсіз. Әр оқушы өз өмірінде дұрыс шешім қабылдап, дұрыс жолмен жүрсе, мына қоғам азғындамайды, көптеген мәселелердің түйіні шешіледі. Ал, оқушыға түзу жолды көрсету – мұғалімдердің қолында. Сол себепті оқушыға өзге тілді меңгерту олардың өмірлік ұстанымдарының қалыптастыру жолдарының бастамасы. Оқу мен оқытуда көп тілді оқушыға меңгертудің маңыздылығы да осында.
Пайдаланған әдебиеттер:
Мұғалімге арналған нұсқаулық.
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан 2050: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» жолдауы
Жақсылықова А. «Үш тілді меңгеру – еңселі елдің мақсаты». Otyrar.kz. 2011ж.
Айдам Раюп «Тіл меңгеру үшін тілдік орта керек». /«Ана тілі» газеті
2013 ж. 31 қаңтар
Мектептер үш тілді болмақ. / http:// arasha.kz/
Манаева Сәуле
Т.Рысқұлов атындағы №24 ЖОМ,
Кентау қаласы, Қазақстан
ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНЕ ЕНГІЗУ
Қазақ тілін үйретуде түрлі әдіс-тәсілдерді қолдану – сабақта өтілген теориялық ережелерді оқушыға жоғары деңгейде меңгертудің басты себептерінің бірі.
Қазақ тілі сабағында теориялық ережелерді меңгерту жұмыстары мынадай әдістәсілдер арқылы жүзеге асады: теориялық сұрақтарды қою арқылы сұрақ-жауап әдісін қолдану, әр сабақ сайын көрнекі құралдар, кестелер, тақырып бойынша электронды оқулықтарды пайдалану. Бұл әдістер арқылы сабақ көркемделіп отырылса, оқушы теориялық ережелерді жоғары деңгейде түсінері сөзсіз.
Баяндамамыздың мақсаты – қазақ тілін ана тілі ретінде оқылатын аудиторияларда иновациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігін көрсету.
Инновациялық технология – қазіргі білім беру жүйесіндегі жаңа әдіс-тәсілдер жиынтығы және оқыту үдерісіне қосқан ғалымдардың жаңалықтары, қазіргі терминмен «инновация» - өмір, ғылым, техника жаңалықтары. «Инновация» және «технология» сөзінің мағынасын ажыратсақ, «инновация» сөзі латын тілінен енген «innonus» - жаңа, жаңарту, жаңашылдық өзгерту деген ұғымды білдірсе, ал «технология» грек тілінің «teche»- өнер, шеберлік және «logos»- ғылым деген сөзінен шыққан, «шеберлік туралы ғылым» деген мағынаны білдіреді. Оқыту технологиясы мен әдістеме ғылымы өзара тығыз байланысты. Әдістеме ғылымы «Нені оқыту керек?», «Не үшін оқыту керек?», «Қалай оқыту керек?» деген сұрақтарға жауап іздесе, оқыту технологиясы «Қалай нәтижелі оқытуға болады?» деген мәселенің шешімін іздейді.
Заманауи жоғары технологияларды пайдалану арқылы оқытушылар сапалы білім беруге қол жеткізе алады. Қазіргі кезде білім беру ошақтарының- ЖОО-ның, мектеп ұяларының - оқу үрдісінде елуден астам педагогикалық технологияларды қолданып жүргені анық. Бұл технологиялардың бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес. Сондықтан, білім берудегі әрбір пәнді оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті-технологияны қабылдауы, ынтасы, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс. Оқу үрдісіне жаңа технологияны енгізу арқылы оқу сапасы жақсарып, дамыта оқыту жүзеге асырылып,сабақ қарқыны жеделдетіліп, жеке тұлғамен жұмыс істей отырып, саралап, даралап оқытуға мүмкіндік туады. Жаңа технология оқушының өзіндік жұмыс атқаруына және ең бастысы – оқушының білім жетістіктерін жақсартуға ықпал етеді.
Оқушыларға қазақ тілін үйретуде мынадай оқыту технологиялары қолданылады. Олар: модульдік оқыту технологиясы, қазақ тілін деңгейлік оқыту технологиясы, компьютерлік технологиямен оқыту немесе интерактивті тақтаны пайдалана отырып оқыту т. б.
Модульдік оқыту әдісі жайлы көп жылдардан бері қарай Я.А.Каменскийден бастап, соңғы жылдары В.Шаталовтың оқыту тәжірбиесінде қолданылған әдіс. Педагогикада модуль дегеніміз – бір-бірімен байланысты ірі блоктар. Күрделі бір тақырыптың оқыту модулін жасау, не блокпен оқыту. Бұл оқу жүйесі 1960 жылдары АҚШ-та оқу жүйесіне пайдаланған. Қазақстанда М.Жанпейісованың докторлық диссертациясында модульдік оқыту жүйесін сабаққа енгізу жайында біраз пікірлер айтылудың нәтижесінде қазіргі таңда мұғалімдер бұл оқыту технологиясын білім беру үдерісіне пайдалануда. «Оқу үрдісін басқару сабақ үстінде мұғалім мен оқушы, оқушы мен оқушы арасында өзара белсенді қарым-қатынастың жоғары деңгейде қалыптасуын талап етеді. Сондықтан оқу үрдісін басқаруда М.Жанпейісованың модульдік оқыту әдістемесі көп нәтиже беретіні айқындалды. Ол мынадай артықшылықтарымен ерекшеленеді:
Біріншіден, оқушыларға мұғалім алдын-ала дайындалған сабақтың жүру жоспарын таратып береді. Онда сабақтың әрбір элементінің нақты мақсаты көрсетіледі. Сондықтан оқушы өзінің не істеу керектігін, сабақ соңында нені біліп шығуы керектігі жөнінде мағлұмат алады.
Екіншіден, ұжым болып жұмыс істеу дағдысы қалыптасады. Онда оқушы өз пікірінің дұрыстығын дәлелдеп, қателегін мойындап және жолдасының пікірінің дұрыстығын көрсетіп, ұжымдық шешім қабылдауға үйренеді. Ол өз білімін өзі бағалай алады.
Үшіншіден, жеке басының қабілеті мен мүмкіндіктерін ескеріп, үлкен көлемдегі жазба жұмыстарын жасауды жоспарлайды.
Төртіншіден, әр оқушының білім дәрежесіне қарай тапсырманы да түрлі деңгейде алуға болады. Сонымен бірге модульдік технология оқушының білімін тексеріп бағалауға зор мүмкіндік береді» 1.
Келесі кеңінен қолданылып жүрген технологиялардың бірі – «Мемлекеттік тілді деңгейлік оқыту технологиясы». Бұл технология оқушылардың ізденушілік, өзіндік жұмыс істеу, білімді сапалы қабылдау, шығармашылықтарын арттыра түсуге бағыттайды, мәселені тиімді шешудің жаңа мүмкіндіктерін анықтайды. Деңгейлік тапсырмалар дегеніміз- оқушылардың ойлау, сөйлеу қабілетін дамытатын, әлеуметтік көзқарасын қалыптастыратын, ізденушілікке баулитын, жеңілден қиынға, қарапайымнан күрделіге қарай сатылы түрде орындалатын жұмыстар жүйесі.
Сабақ кезінде деңгейлік тапсырмалар орындау барысында тыңдаушы төменгі деңгейді орындап қана шектеліп, бірнеше деңгей тапсырмасын ұқыптылықпен, жауапкершілікпен меңгереді. Егер аз уақыттың ішінде оқушы көп тапсырма орындап үлгерсе, ол оқушының іскерлігі, шеберлігі, белсенділігі мен қабілеттілігі жоғары. Оқушының осындай зеректігін одан әрі дамыту үшін де деңгейлік тапсырмалар қажет. Мұғалім деңгейлік тапсырмалар арқылы сабақ кезеңдерінде оқушының танымдық ойын, белсенділігін, икемдігін арттыру жұмыстарын шеберлікпен жүргізе алады. Деңгейлік тапсырма негізінде оқу объектілерінің терең де шығармашылық ара қатынасы ескеріледі. Оқушының өзін-өзі тануына, өз күйін өзі сезінуіне, ізденімпаздық тудыратындай әлеуметтік – мәдени кеңістік жасау қажет. Деңгейлік оқыту технологиясын оқу үрдісіне төмендегідей қолданылады. Оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беріледі. Деңгейлік тапсырмалар үш деңгейде жүргізіледі. Қазақ тілі сабағында деңгейлік оқыту технологиясы әр түрлі дәрежеде алынады. Әр топ тыңдаушылары өз бетімен жүргізген жұмыстары тоқсандық қорытынды жұмыстары, бақылау жұмыстары есепке алынады. Әр оқушының жеке дамуының көрсеткіші жасалады. Оқушы өзін-өзі бақылайды. Жыл соңында әр оқушының білім сапасы қорытындыланады. Жыл бойы құрылған әр оқушының білім сапасының мониторингісінен оның білім деңгейі анықталады. Оқушы жыл бойы өзінің қалыс қалған жақтарын есепке алып отырады.
«Компьютерлік технологиямен оқытудың оқушының өз бетімен жұмыс істеуіне, соған байланысты материалдарды ізденуіне, ойлануына, танымдық қабілеттің артуына сабаққа деген ынтасын артыруына мүмкіндігі мол. Үлгерімі төмен оқушылардың өздері де компьютермен жұмыс істеуге қызығады. Қазақ тілі сабағында логикалық жүйеге біріккен компьютерді пайдалану өтілген пәнді қайталау кезінде, сұрақ-жауап алу арқылы білімін бағалау кезінде, ойын арқылы сөздікпен жұмыс істеуде қолданылуда»,-деп педагогика ғалымдары бұл оқыту технологиясына сипаттама береді 2,131. Бұл оқыту технологиясында қолданылатын бірден-бір әдіс - интерактивті тақтаны пайдалана отырып оқыту. Интерактивті тақтаны пайдалану қазіргі таңда білім беру ошақтарында кеңінен қолданылуда. Интерактивті тақтаны пайдалана отырып оқыту кезінде мультимедиялық мәтін жазылған бейне материалдар, слайд, суреттер, сызбалар, кестелер т.б. қолданылып, білім беруші өз пәні бойынша түсіндірген тақырыбының мазмұнын ашып көрсете алады.
Қазақ тілі сабағында оралман диаспорасы тыңдаушыларына интерактивті тақтаны пайдалана отырып оқыту кезінде өз сабақ беру тәжірибемде фонетика, лексика тарауларын пысықтау және қайталау мақсатында «Фонетика әлемі» және «Сөзмерген» атты тіл сайыстары ұйымдастырылды. Бұл сайыс оқушылар арасында интерактивті тақтаны пайдалана отырып өткізілді. «Фонетика әлемі» сайысында тарау бойынша бүкіл тақырыптар қамтылып, оқушылар топ-топқа бөлінеді. Бұл сайыс 3 турдан тұрады. І тур «Жүзден жүйрік» теориялық сұрақ-жауап ретінде беріледі. оқушы әр дұрыс жауапқа ұпай алады. «Шапшаң болсаң, озып көр» атты ІІ тур бойынша тапсырмалар екі түрде беріледі.
Біріншісі, тақтаға бір сөз беріледі, сол сөзден оқушылар мағыналы сөз құрап, оларды буынға бөліп көрсетеді. Мысалы, «тәуелсіздік» сөзі берілсе, тыңдаушы төмендегідей сөздер құрап оларды буынға бөледі: ӘУЕ, ТІС, ІС, У, ДІЗЕ, ІЗ, КІСІ, КЕК, ЕК, КЕТ, ЕТ, СІЗ, ЕЛ. Әр сөз бір ұпайға бағаланады. Екінші тапсырма бойынша тақтаға бір сөйлем беріледі, сол сөйлемге фонетикалық талдау жасау керек. Бірінші сөздің дыбыстарын ажыратып, сөйлемдегі барлық сөзді буынға бөліп, ықпал кездесетін сөзді белгілеп, қандай ықпалда тұрғандығын көрсету қажет. Әр тапсырма дұрыс орындалса, бір-бір ұпайдан үш ұпай беріледі. Егер қате орындалса, ұпай берілмейді. Мысалы, «Қыз ұшса қияға, ұл қонса ұяға» деген сөйлем берілсе, оны оқушы былай талдайды: Ұ-дауысты, жуан, еріндік, қысаң. Ш-дауыссыз,қатаң.
С-дауыссыз,қатаң,А-дауысты,жуан,езулік,ашық.Ұш-са-2буын бар.Тұйықашық.Ұшса – ілгерінді ықпал. Сайыстың үшінші туры «Ойлан, тап!» атауымен беріліп, интерактивті тақтаға түрлі суреттер беріледі. Топ басшысы өзіне қарама-қарсы отырған топ мүшелеріне суреттің атауын айтпай, қасиеттерін айтып түсіндіреді. Топ мүшелері ол сөзді тауып, орфографиялық және орфоэпиялық ережелерін жазып, сарапшыларға көрсетеді. Ол суреттерде ы, і, ұ, ү, ө дыбыстары кездесуі керек. Мысалы, үйрек, кірпі, түн, мысық т.б. Топ басшысының ойды жеткізу, сөйлеу мәнеріне қарап және топ мүшелерінің сөзді дұрыс табуына байланысты ұпай беріледі. Сайыс соңында ұпайы көп топ жеңімпаз аталады.
«Сөзмерген» сайысында лексика тарауы бойынша мақал-мәтел, тұрақты сөз тіркестері және көнерген сөздерді пысықтау мақсатында ұйымдастырылды. Бұл сайыс «Қазақстан» ұлттық арнасындағы сайыстың желісі бойынша құрастырылды. Pover Point бағдарламасы бойынша кестеге мақал-мәтел, тұрақты сөз тіркестері және көнерген сөздерге қатысты сөздерді келесі бағанасына онымен байланысатын сөзді жазып, оқушыға мақал-мәтел, тұрақты сөз тіркестері және көнерген сөздерді табу керектігі айтылады.
Мысалы төмендегі үлгі бойынша:
Жауабы: Толағай – қатты дауыл, күшті жел түрінің көне атауы.
Осы үлгі бойынша І турда жеті тұрақты тіркес, ІІ турда алты мақал-мәтел, ІІІ турда бес көнерген сөздер беріледі. Сайысқа алты бала қатысып, ұпайы аз бала келесі турға өтпей ойыннан шығады. Ұпайы көп сайыскер жеңімпаз аталады. Қазақ тілі сабағында осындай ойын элементтерін және интерактивті тақтаны қолдана отырып, сайыс сабақтарын жүргізуге болады.
Баяндамамызды қорыта келе, оқушыларға қазақ тілі сабағын өту барысында теориялық ережелерді меңгерту үшін инновациялық технологияларды оқу үдерісінде пайдалану - сапалы білім берудің кепілі екендігіне көз жеткіздік.
Әдебиеттер тізімі:
Ақпараттық технологияларды қолдану арқылы білім сапасын арттыруды басқару / кон. жинағы. Есенбаева Г.К. М.М.Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде» әдістемесіне ақпараттық-қатынастық технологияларын енгізу арқылы қазақ тілі мен әдебиеті пәндерін оқытудағы білім беру үрдісін басқару.
Қазақ тілі мен әдебиеті журналы/ Профессор, п.ғ.к. Жәния Нұржан «Оқытутехнологиясының соңғы жаңалықтары» 2008 ж. 6-саны.
Оралбаева Н., Жақсылықова К. Орыс тіліндегі мектептерде қазақ тілін оқытуәдістемесі. Алматы. 1978, 56 б.
Бұзаубақава.К.Ж. Жаңа педагогикалық технология. (Оқулық) Тараз. ТарМУ,2003ж.
Жанпейісова М.М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралыретінде, Алматы, 2004ж.
Нағымжанова Қ.М. Инновациялық оқыту жағдайларындағы мұғалімқызметінің психологиялық-педагогикалық негіздері. Өскемен, 1999ж.
Рысбекова Сауле Жакиповна
Майшай Әбенова атындағы жалпы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі, Түркістан, Қазақстан
ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНДЕ ПРОБЛЕМАЛЫҚ
ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІ
Оқушылардың шығармашылық ойлауы мен шығармашылық әрекетін, белгілі бір сұрақтардың түйінін шешу үшін және тілдік тапсырмалар орындау дағдыларын алу үшін проблемалық әдісті қолданудың берері мол.
Қазақ тілінде құрмалас сөйлемдерді шығармашылықпен оқыту барысында проблемалық сұрақтар көптеп туындайды. Оқушыларға белгілі бір материалды ұғындыру кезінде шешімін өзі ойлап тауып, сол ұғымды өзі жасай алатындай проблемалық сұрақтар ұсынылу керек. Оқу әдістемесінде кешенді ұсынылған жаттығуларды әрбір жаттығудың оқушының теориялық ұғымын қалыптастыруына, шығармашылық ойлауына тірек болуы ескеріледі. Жаттығулар ұғынылуға тиісті ұғымды әр қырынан танытып, нәтижесінде оқушының өз бетінше ой қорытындысын жасауына мүмкіндіктер берілуін қамтамасыз етуді көздейді [1,105-б.].. Бұл әдіс шығармашылық жұмыстар жүргізудің ең өнімді жолы болып табылады. Мұнда оқушылар бейтаныс, таныс емес мәселелерді өз беттерінше шешуге жұмыстанады. Проблемалық ситуацияны шешу арқылы оқушының шығармашылық ойлауы, зияткерлік таным үрдісі жетіледі.
Бұл үлгіде мынадай проблемалық сұрақтарды қолдану орынды. 1. Мен, бен, пен (менен, бенен, пенен) деген жалғаулықтар ыңғайлас салаластар компоненттерінің арасын байланыстыра ала ма?
Жалғаулықты салалас пен жалғаулықсыз салаластың мағыналары бірдей.Неге? Олардың айрмашылығы неде?
Себеп-салдар салаластың компоненттерінің арасындағы өйткені деген жалғаулықтың орнына сондықтан, сол себепті деген жалғаулықтарды қойып айтуға бола ма?
Мақсат пысықтауыш пен мақсат бағыныңқының бір-біріне ұқсайтын ортақбелгілері бар ма? Болса қандай?
Қарсылықты бағыныңқылы сабақтастың қарсылықты салаластанайырмашылғы неде?
Осы секілді проблемалық тапсырмалар мен сұрақтар оқушы алдына жаңа міндеттер қояды, ойлануға жетелейді. Тапсырмаларды орындауда оқушы белгілі бір ақылой күшін жұмсайды, өз бетінше қорытынды жасайды. Проблемалық оқыту әдістері мен жолдары 3 деңгейге бөлінеді.
1. Оқу материалын немесе теориялық ұғымды оқушыға проблемалы түрде ұсыну. Мұнда мұғалім проблеманы ұсына отырып, оны шешудің жолдарын көрсетеді. Оны шешуде оқушы мұғалімнің берген бағыт-бағдары бойынша қорытынды түйін шығаруы керек. Бұл бағытта мынадай тапсырманы ұсынуға болады.
Мысалы. Берілген бірыңғай мүшелі жай сөйлемнің сөздерін ауыстыру арқылы салалас құрмалас жасауға бола ма? Болса жасап көріңіз және құрмаласу тәсілдерін анықтау керек.
Бірыңғай мүшелі Салалас құрмалас Салаласа сөйлем сөйлем құрмаласу тәсілі
Қазақ әндеріне сол Қазақ әндеріне сол Жалғаулық дала тауларының, өзендерінің, дала тауларының да шылаулар арқылы кең алқаптарының өрнектері өрнектері бар, өзендері бар. мен кең алқаптарының да
өрнектері бар. 2. Шойын қаққан ағаш білектер тас тартқан кіреге Шойын қаққан ағаш Компоненттер
шыдай алмады, қирай берді. білектер тас тартқан кіреге орын тәртібі, интонация шыдай алмады, ағаш арқылы білектер қирай берді.
Осылайша сөйлемдері құрмаластыру арқылы күрделі мағынаға аудару оқушылардың ойлау өрісін өрістетіп, нақты тұжырымдар жасауға ықпалын тигізеді.
Мұғалім проблеманы және оны шешудің міндеттерін көрсетіп береді. Онышешу мұғалім мен оқушының бірлескен әрекеті арқылы жүзеге асады. Мұнда мұғалім проблеманы көрсете алып, баланың ақыл-ойын соған бағыттай алуы басты рөл атқарады. Дұрыс қойылған сұрақ – оны шешудің негізгі басқышы. Бұл кезеңде мұғалім берілгелі отырған тапсырманың шартын түсіндіріп, өзі үлгі көрсетеді [2,52-б.]. Оқушыларға ой салатындай сұрақтармен жетелеу арқылы негізгі нысанаға бағыттайды.
Мысалы. Берілген мақал-мәтелдердің екінші сыңарлары сіздерше қалай өрілуі мүмкін деп ойлайсыңдар? Әркім өз бетінше мақалдарды жалғастырып, салалас құрмаласқа айналдырып көріңдер. Осы мақалдардың өмірдегі қолданылу орны мен мәнін түсіндіріңдер.
Үлгі: Өнерлі жігіт өрде озар, ... (Өнерсіз жігіт жер соғар.) 1. Білімді мыңды жығар, ...
Білімдіге дүние жарық,...
Мыңның түсін танығанша, ...
Жарылғанды жау алады, ...
Ашынған тілді болар ...
Сөзің тәтті болсын, ...
Сөз қуғанға бәле жолығады, ...
Ат қадірін жоқ білмес, ...
Жаман ісінен көрмейді, ...
Оқушылар нұсқасы Мұғалім нұсқасы
... Білекті үйді жығар. ... Білікті бірді жығар.
... Білімсіздің малы арық. ... Білімсіздің күні кәріп.
... Бірдің ісін таны. ... Бірдің атын біл.
... Шалағайды дау алады. ... Бөлінгенді бөрі жейді.
... Жетім бала мұңды болар. ... Ашыққан ұры болар.
... Ісің сәтті болсын. ... Ашуың қатты болсын.
... Ұрыншақ тасты таба жығылады. ... Жол қуғанға қазына жолығады.
... Қайда ұшарын оқ білмес. ... Ас қадірін тоқ білмес.
... Кінәсізді бәлеге сүйрейді. ... Кісіден көреді.
Оқушыларға қазақ мақал-мәтелдерінің жасалу жолдары туралы, ұйқасуы жөніндегі мұғалімнің берген бағыт-бағдарынан кейінгі олардың шығармашылық ойлауынан тәп-тәуір туынды дүниеге келді. Дұрыс бағдар берілсе, олардың қиялы өте ұшқыр, небір шығармашылық бағыттағы тапсырмалар мен жұмыс түрлерін орындауға қабілеті ашылады. Тек қана олардың өміріндегі белсенділігі мен таным әрекеттерінің ашылуына ыңғайлы жағдай туғызуға қызмет етуіміз керек[3, 89-б.]..
3. Мұғалім мен оқушының бірлесе отырып мәселені қоя білуі және оның шешу жодарын да бірлесе отырып табуы. Оқытудың мұндай формасы оқушының өз бетінше іздену ғылыми-зерттеу қызметіне құралады. Бұл орайда жаңа инновациялық үрдістегі «бес жолды өлең» (Синквейн) стратегиясын пайдалануды жөн көрдік. Мұнда қарастырылып отырған негізгі мәселенің түйіні болатын сөзді таңдап алудан басталады. Бұдан соң мың ретте көрсетілгендей етіп ой қорытындысын жасау тапсырылады. 1-жолда түйін деп есептелетін бір сөз жазылады. Ол зат есім болуы шарт. 2-жолда бастапқы сөздің сипатын білдіретін 2 сын есім жазылады. 3-жолда алғашқы сөздің қимылын білдіретін 3 етістік жазылады. 4-жолда мәселеге қатысты сезімді білдіретін 4 сөзден тұратын тіркес. 5жолда бірінші жолдағы сөздің синонимі болатын сөз жазылуы шарт.
Оқушы нұсқалары:
Білім 3) Мектеп
Терең, сапалы Жаңа, дамыған
Дамытады, көтереді, байытады Білім береді, оқытады
Білім адам санасын жетілдіреді Білім нәрімен адамды сусындатады Сабақ
Адам 4) Ұжым
Жетілген, дамыған Біріккен, ұйымдасқан
Өмір сүреді, еңбектенеді Ақылдасады, жұмыстанады
Адам қабілетті тірі тұлға Ұйымдаса еңбек ететін топ Азамат Топ
Бұл тәсілдегі тапсырма оқушыларға мәселенің негізгі түйінін жасауға, өз бетінше ой қорытындысын жасауға, оны өте қысқа да нұсқа етіп баяндауға және оған қоса өзінің ішкі сезімін білдіруге үйретеді. Ең бастысы, сыныпта қанша оқушы болса, сонша түйін жасалады. Идея да мол болып, оқушы ізденіп, зерттеушілік шығармашылығы іске асады [4, 17-б.]. Бұл шығармашылық жұмыс әдетте тараудың соңғы бөлігінде ұйымдастырылады.
Жалпы проблемалық оқыту қазақ тілінен білім беру үшін тиімді оқыту үдерісі екендігі тәжірибеде дәлелденіп отыр[5, 75-б.]..
Дүниежүзілік жаһандану жағдайларына байланысты біздің республикамызда жалпы білім беретін мектептердің алдына оқушыларды бәсекеге қабілетті етумен қатар, оларды құзыретті, ізгілікті, тұлғалық-бағдарлық бағытқа бейімдеу талабы тұр.
Ақпараттық қоғам басқа да білім беру ұйымдары сияқты жалпы білім беретін мектептің алдына да ақпараттарды іздеп таба білетін, оларды жүйелеп, сақтай және тарата білетін, өз бетінше дами алатын, өз мүмкіндіктерін жүзеге асыра білетін, өз бетінше білім алуға қабілетті, көпмәдениетті тұлғаны тәрбиелеу міндеттерін қойып отыр. Мұның өзі оқушының тілдік сауатына, сөйлеу мәдениетіне тікелей байланысты. Сондықтан да Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты құрылымына енген базистік және типтік оқу жоспарларындағы қазақ тілі пәнінің, оны оқып-үйренудің маңызы айрықша. Жалпы білім беретін мектептің алдына қойылып отырған жаңа міндеттер қазақ тілін оқытуға деген дәстүрлі көзқарасты белсенді түрде өзгертіп, оның жаңаша әдістемесін пайдалануды қажет етеді. Осы орайда білім технологияларының алатын орны ерекше.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Исаев С. Қазақ тілі. – Алматы: Қайнар, 1993.–173 б.
2.Әбілқаев А. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. –Алматы: Мектеп, 1982. – 238 б.
3.Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы. –Алматы: Мектеп, 1975.– 184 б.
4.Бегалиев Ғ. Бастауыш мектептегі қазақ тілі методикасының мәселелері. –Алматы: Мектеп, 1950. –192 б.
5.Оразахынова Н.А. Сатылай комплексті талдау (фонетика, лексика). Оқу құралы.. – Алматы: Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 1999. – 75 б.
Мұрзаева Дилфуза
В.Вахидов атындағы жалпы орта мектебінің математика пәнінің мұғалімі, Қазақстан
КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕХНОЛОГИЯЛАР КӨМЕГІМЕН БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ
ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУ
Резюме
В данной статье рассмотрены проблемы увеличения познавательной активности учащихся (учеников школ и студентов) с помощью компьютерных технологий в преподавании физики в общеобразовательных учреждениях ( в школах, в высших учебных заведениях). Также приведены особенности преподавания используя компьютерной техники в физике.
Summary
This article discusses the problems of increasing cognitive activity of pupils (school pupils and students) using the of computer technologies in teaching of physicists in educational institutions of (in schools institutions of higher education). Also are shown features of teaching using the computer technology in physics.
XXI ғасыр – ақпараттық-компьютерлік технологияның, компьютерлік техниканың, жалпы айтқанда жаңа технологиялар заманы.
Бүгінгі таңда ақпараттық технологиялардың өмірімізге терең енуіне орай жеке пән сабақтарында компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін толық пайдаланып, білім алушыларға терең, әрі тиянақты білім беруге жағдай туындап отыр.
Қазіргі кезеңде ғылыми–техникалық прогрессті жеделдетудің ең маңызды шарттарының бірі адам әрекетінің барша саласында жетілдірілген әмбебап есептеу техникаларын, компьютерлерді және мультимедиялық оқу құралдарын қолдану басым болып отыр. Осыған байланысты электронды есептегіш машиналарды қолдану саласының кеңеюі, болашақта әрбір адамнан жеке компьютермен жұмыс жасай білуді талап етеді. Сондықтан, білім алушылардың оқу орны қазіргі заманғы әмбебап компьютерді пайдалану үшін қажет біліммен, машиналармен және дағдылармен қаруланып, күнделікті өмірде компьютерді кеңінен пайдалануға және мақсатты бағдарламалар құрып, жұмыс істеп үйренуі тиіс[1].
Компьютерлік техниканың тез дамып, кеңінен қолданылуына байланысты білім алушылар компьютерді тек информатика пәнінде ғана емес, сонымен қатар, физика, математика және тағы да басқа жаратылыстану бағытында оқытылатын пәндерде болып жатқан құбылыстарды зерттеп, бақылап қана қоймай, сонымен бірге есептер шығару үшін де кеңінен пайдалануда. Физика негізінен эксперименттік ғылым. Сонымен, оқу орындарының бағдарламасында материалды теориялық оқуды ғана емес, сонымен қатар зертханалық жұмыстардың жасалуын да қарастырады. Зертханалық жұмыстар физикалық шамаларды өлшеуге, физикалық тәжірибелерді орындауға, өздерінің бақылауларына дұрыс қорытынды жасауға үйретеді.
Қазіргі кезге дейін физика пәндерінде лаборториялық практикум жұмыстары негізінен физикалық тәжірибелер жүргізуге негізделіп құрылғаны анық. Бұл үрдіс физиканың көп салалы пәндерінің барлығында дерлік орын алған. Соңғы жылдары компьютерлік техника мен технологияның қарқынмен дамуына байланысты ғылымда «Есептеу физикасы » сияқты жаңа салалар мен бағыттар қалыптасуда. Осыған орай физика пәнінде оқытылатын күрделі құбылыстарды (үдерістерді) сандық тұрғыдан үлгілеп зерттеудің, оқып үйренудің жаңа мүмкіндіктері артып, оқу үдерістеріне енгізудің мүмкіндіктері ашылып отыр.
Қазіргі таңда ірі ғылыми – техникалық тапсырмаларды тиімді шешу үшін жылдам әрекет ететін электронды есептеуіш машиналарын (ЭЕМ) пайдаланған жөн[2].
Қазіргі уақытта қарастырылып отырған нысанның математикалық моделін ЭЕМ көмегімен құруға және анализ жасауға негізделген қиын мәселелерді зерттеудің технологиясы дұрысталды. Зерттеудің мұндай әдісі есептеу тәжірибесі деп аталады.
Мысалы, қандай да бір физикалық құбылысты, нысанды немесе үдерісті зерттеу қажет болсын делік, онда сандық тәжірибенің схемасы мынадай сипатқа ие болады: 1. Зерттеуге берілген нысанды басқарушы негізгі заңдар тұжырымдалады (I) және сәйкесінше математикалық модель құрылады (II), әдетте бұл заңдардың жазылуы теңдеу жүйесі формасында ұсынылады (алгебралық, дифференциалдық, нитегралдық және тағы басқалары).
-
I
Зерттеу нысаны
|
|
II
Математикалық модель
|
|
-
III
Сандық әдіс
(дискретті модель және есептеу алгоритмі)
|
|
|
V
Есептеуді жүргізу және қорытынды анализ жасау
|
|
-
|
1-сурет. Есептеу тәжірибесінің схемасы
Сандық әдісті жүзеге асыру үшін, ЭЕМ үшін программа құру қажет. (1 – сурет IV) немесе дайын программаны пайдаланған жөн. Программаны құрып болған соң, есептеуді жүргізу және нәтижеге талдау жасау кезеңі келеді (IV). Алынған нәтижелер зерттеліп жатқан құбылысқа сәйкес игеріледі және қажетінше сандық әдіске енгізіліп, математикалық модель анықталады.
Ақпараттық-компьютерлік технологияның әлеуеті мұғалімдердің де, оқушылардың да даярлығын жетілдірудің шынайы және үлкен мүмкіндіктерін ашып көрсетеді. Ақпараттық технологияның міндеті – білім алушылырдың оқуға деген қызығушылығын, ынтасын арттыру, ізденушілікке баулу және өз бетінділігін қалыптастыру. Оқыту үрдісін ақпараттандыру – қазіргі қоғамды ақпараттандыру үрдісінің бағыты болып табылады. Мұндай даму қарқыны, сөз жоқ, барлық салалардың да оған ілесуін қажет етеді. Бұндай процестен, әрине, физика пәнін оқыту ісі де артта қалмағаны жөн. Физиканы оқытудың дәстүрлі әдістемесіндегі техникалық құралдарды пайдалану қатарына компьютерді қолдану мәселесі енді. Біздің міндетіміз де жоғарыда айтқандармен байланысты, яғни сол үйлесімді жолдарды тауып, физиканы оқыту әдістемесіне енгізіп, сабақтың неғұрлым сапалы өтуін, оқушылардың немесе студенттердің сабақты оқуға деген ынтасын арттыру болып табылады[3].
Физика пәнінде ақпараттық – коммуникациялық технологияларды қолданудың тиімділігі:
білім алушының өз бетінше жұмыс жасауы;
аз уақыт ішінде көп білім алып, уақытты үнемдеуі;
шығармашылық есептер шығару кезінде физикалық құбылыстарды түсіндіру арқылы жүзеге асыру.
Қазіргі ғылыми – техникалық прогресс заманында компьютерді пайдаланбайтын сала жоқ. Бірақ үлкен көлемді ақпараттың мазмұнын зерттеу, компьютер арқылы оны өңдеуге мүмкіндік туғызатын үлгісін, өңдеу алгоритмі мен бағдарламасын құру және оларды дұрыстау көп еңбекті қажет ететін күрделі жұмыс.
ЭЕМ – ларын тек нақты экспериментті толықтыру үшін қолданған жөн, студенттерге қажетті білік пен дағды құралмен жұмыс жасағанда ғана беріледі. Физика кабинетінде қондырғыларды пайдаланып, эксперимент жасауға мүмкіндік болмаған жағдайда, физикалық процестерді компьютерде модельдеу қажет.
Есептеу тәжірибелеріне негізделген лабораториялық практикумды орындау барысында білім алушылар физикалық құбылыстармен жан – жақты танысумен қатар сандық әдістерді де қолдануды игеріп, аталған үдерістерді үлгілеп компьютер көмегімен әр түрлі жағдайларда жан – жақты зерттеп үйренуге мүмкіндік алады. Яғни, студенттер күрделі физикалық құбылыстармен танысып, оларды оқып - үйренумен қатар, компьютерлік технологияны да игеріп, жақсы дағдыларды қалыптастыра алады. Сонымен қатар, компьютерлік техниканың көмегімен аз уақыт ішінде күрделі физикалық құбылыстар мен үдерістерді есептеу тәжірибелерін жүргізу арқылы жан – жақты зерттеуге үйреніп, мол тәжірибе жинақтай алады.
Қазіргі кездегі компьютерлік және инновациялық мультимедиялық технологиялар оқу үрдісін толықтыруға мүмкіндік жасайды. Көп жағдайда, кейбір физикалық құбылыстар мен көріністерді мектеп жағдайында көрсету мүмкін емес, сонымен оқытудың бейне – мультимедиялық бағдарламаларының көрсететін көмегі өте зор. Бірақ, мүндай бағдарламалардың ролін көтеріп жіберуге болмайды. Себебі, ешқандай нәрсе нақты физикалық экспериментті алмастыра алмайды, яғни, ол жерде зерттеуші табиғатта болатын құбылыстарды "виртуальды нақтылық емес" жағдайды көреді.
Әдебиеттер :
Орманова Г.К., Беркімбаев К.М. Использование комьютерных моделей в процессе обучение студентов физике. Москва, 2012 «Вестник Российского университета дружбы народов» №3, Стр 88-92
Құлбекұлы М., Абдуллаева Ж.А., Кулбеков Д.М. Тасымалдау үдерістерін сандықтұрғыдан үлгілеп зерттеудің жалпы мәселелері мен негізгі принциптері. Ізденіс №4, 2013.-87-93.
Имангалиева Қ. Физика пәнін оқытуда компьютердің тиімділігі // ИФМ – 2001,№ 3
Ескермесова Перизат Мухамедияровна қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі
«Батсу» негізгі орта мектебі, Қазақстан
ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНДЕ ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына деген кезекті
жолдауында: «Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімдік деңгейімен айқындалады» деп айтылған. Егемендік алған тәуелсіз Қазақстанның әлемдік өркениетке жетудегі бірден-бір дара жолы- білім жүйесі. Орта мектеп- білім жүйесінің ең басты буыны. Орта мектепте қаланған білім негізі оқушының болашағына жол ашады. Қазіргі кезеңдегі басты мәселенің бірі жаңа технологиялардың дамуы кезеңінде болашақ ұрпақтың тәрбиесі мен білім алуында ұстаздардың атқаратын рөлі ерекше. Егемен еліміздің болашағы, оның әлемдік өркениеттегі өз орны, ең алдымен білім мен тәрбиенің бастауы – ұстаз қолында» - деп атап көрсеткен болатын [1,3 ]
Оқытуды ұйымдастырудың негізгі түрі – сабақ. Сабақ - оқу үрдісіндегі шешуші буын, күрделі еңбекті ізденуді талап ететін іс, сан алуан қызмет атқаратын педагогикалық үрдіс. Сабақ - мұғалімнің ізденісінің нәтижесі. Күнделікті сабақтағы бір сарындылық оқу - оқушылардың пәнге деген қызығушылығын жоғалтады. Сондықтан сабақты ыңғайына қарай түрлендіріп өтсе, сабақтың мазмұнын аша түседі. Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттырудың бір жолы сабақты жаңа тәсілмен өткізу болып есептеледі. Оқыту үрдісі кезінде сабақтағы басты тұлға білім беретін мұғалім емес, осы білімді қызыға қабылдауға дайын оқушының болуы.
Білім беру саласындағы қазіргі оңды өзгерістер әрбір мұғалімнен өз ісіне мұқияттылықты талап етеді. Жоғарыдағы ұстанымдардың орындалуы үшін әр мұғалім өзі мен оқушының терең дәрежеде екенін естен шығармай, оны жеке тұлға ретінде қабылдап, оған беретін сабақтың оқыту әдістерін түрлендіріп жетілдіруі қажет. Үйреншікті, дайын әдіс-тәсілдер бүгін баланы қызықтырмайды. Сондықтан қайткенде баланың ойына, сезіміне серпіліс ендіруді мақсат етіп кою керек. Сан алуан әрекет арқылы ақыл-ойды ұштау, жетілдіру, жеке тұлғаның өзіндік идеясын, көзқарасын, сенімділігін, жауапкершілігін біртіндеп дамыту жолдарын іздестіру — осының бәрі бүгінгі қажеттілік. Ал білікті маман болу үшін көп ізденіс керек екені даусыз.
Оқу үрдісін талапқа сай жүргізуде мұғалім - басты тұлға. Сондықтан да шығар
қазіргі сабақ қандай болу керек, оның қандай жақтары жеткіліксіз, қай саласына көп мән бөлу керек, күнделікті сабақтың сәтті өтуін қалай қамтамасыз етуге болады деген сан алуан сұрақтар әрқайсымызды толғандырып жүргені сөзсіз. Сабақты сәтті ұйымдастырудағы басты мақсат – оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттырып, бүгінгі заман талабына сай білім беру. Сабақтың сәтті өтуі біріншіден, мұғалімнің біліміне, іскерлігіне, тәжірибесіне байланысты болса, екіншіден, сабақ материалына байланысты. Сондықтан біз аталған мақаламызда бүгінгі таңдағы маңызды оқыту технологияларына тоқталғанды жөн көріп отырмыз.
Соның бірі – функционалдық сауаттылықты қалыптастыру құралы болып табылатын CASE-STUDY (кейс-стади) әдісі. Бұл әдіс «Өрлеу» бағдарламасымен біліктілік жетілдірген барлық мамандарға таныс екені белгілі.
Кейс-технология - шын және ойдан шығарылған жағдайларға негізделген қысқа мерзімді оқытуға арналған интерактивтік технология. Кейс-технология - оқытушытьюторлардың дәстүрлі және қашықтықтан консультацияларды үйымдастыру кезінде мәтіндік, аудиовизуальды және мультимедиалық оқу-әдістемелік материалдарды жинау және оларды пайдаланушылардың өз бетінше меңгеруі үшін жіберуге негізделген. Кейс технологиясы (ағылшынның сasе - портфель) оқытуда жасалынған әдістемелік материалдармен іске асырылады.
Кейс әдісінің маңызды ерекшелігі, оның басқа әр түрлі оқыту әдістерімен тиімді үйлесуі болып табылады. Кестеде кейспен жұмысты ұйымдастыруда әр түрлі әдістермен үйлесу мүмкіндіктері берілген.
Кейс-әдісімен үйлескен Оның кейс - әдістегі рөлінің сипаты
әдіс
Үлгілеу Жағдайдың үлгісін құру
Жүйелі талдау Жүйелік ұсыныс және жағдайды талдау
Ойша тәжірибе Жағдай туралы білімді ойша түрлендіру арқылы алу тәсілі.
Сипаттау әдістері Жағдайдың сипатын құру
Проблемалық әдіс Жағдайдың негізінде жатқан түйінді мәселені ұсыну.
Жіктеу әдісі Жағдайды құрастыратын қасиеттер, тараптардың реттелген
тізімін құру.
Ойын әдістері Жағдай кейіпкерлерінің жүріс-тұрысының нұсқаларын ұсыну.
«Миға шабуыл» Жағдайға қатысты ойларды генерациялау.
Пікірталас Түйінді мәселе және оны шешу жолдары жайлы
көзқарастармен алмасу.
Кейс стади әдісі интерактивті әдістің бір түрі ретінде оқушылар үшін өте тиімді әдіс болып саналады. Бұл әдістің көмегімен оқушылар өз беттерінше теорияны меңгере отырып, практикалық дағдыларға да үйренеді, сонымен қатар өз ойын жүзеге асыру мүмкіндігіне де ие болады. Оқушы ситуацияға талдау жасау арқылы болашақ маман ретінде қалыптасып, сабақты қызығып оқуға тырысады.
Мектепте білім берудің қазіргі білімдік технологиясының тағы бір түрі – жобалау технологиясы. Европа тілдерінде «жоба» сөзі латын тілінен алынып, projectus «алдыға лақтырылған» деген мағынаны білдіреді, «сөйлеуші», «көзге түсуші», яғни бір объектінің, бір істің прототипі, прообразы сияқты, осы іс-әрекет жоба жасауға әкеледі. Демек, жоба әдісі оқушылардың білімділік ситуацияға түсіп, өз проблемаларын іздеп, тауып, шешуі, өзіндік жұмыстарын, іс-әрекетін ұйымдастыруы. Бұл технологияны қолданудағы мақсат – қарым-қатынас, сөйлеу барысында оқушылардың белсенділігін арттыру, өз бетімен атқаратын жұмысын жете білу, жоғарылату болып табылады. Жобамен жұмыс істегенде, оқушылар ақпарат жинайды. әр түрлі ғылыми, бұқаралық жазбаларды қолданады.
Саты Мұғалімнің қызметі Оқушының қызметі
1.1.Тақырып таңдау Тақырып таңдау,оқушығаТалқылайды, тақырып бойынша бір ұсыну. Тақырыпты талқылауғашешімге келеді.
қатысу.
1.2.Жоба Алдын-ала тақырыпшаларғаӘр оқушы өзіне тақырыпша таңдайды тақырыбын бөлу, оқушыларға ұсыну.немесе басқа түрін ұсынады. тақырыпшаларға Оқушылармен бірге жобаТақырыпшаны талқылайды. бөлу. тақырыпшаларын талқылауға
қатысу.
1.3.Шығармашылық Нақты тақырыпшалар таңдапОқушылар өз рөлдерін анықтап топ қалыптастыру. алған қызметі баралады, топқа бөлініп, шағын команда оқушылардың біріге жұмысқұрады.
істеуін ұйымдастыру.
1.4.Зерттеу Жоба көлемді болса, алдын алаТапсырмалар дайындауға қатысады. жұмысына тапсырма даярлау. ІзденуСұрақтарға жауап ізденуге кіріседі.
байланысты жұмысына сұрақтар және материал дайындау:әдебиеттер дайындау.
жауап беретін
сұраққа тұжырымдама жасау, командаға тапсырмаберу, керекті әдебиеттерді таңдау.
1.5.Жоба қызметініңТалқыға қатысады. Топтағы оқушылар зерттеу қорытындысын жұмысының қорытындысы туралы анықтау. талқыға салады. Қалай көрсетуге мүмкіндігін ойластырады.
2.Жобаны даярлау,Консультация береді, жұмыстыІзденіс қызметін атқаратын оқушылар талдап жазу. үйлестіреді. орындайды.
Нәтижені хаттау,Консультация береді, жұмыстыОқушылар топ бойынша басқа көркемдеу. үйлестіреді. топтардың қатысуы мен нәтижені
хаттайды, көркемдейді, қабылданған ережеге сәйкес жұмыс орындайды.
Презентация. Эксперементтерді Өз жұмыстарының нәтижесі туралы ұйымдастырады баяндама жасайды.
(эксперт ретінде жоғары сынып оқушылардың ата-ана, мұғалімдерді шақырады).
Рефлексия Оқушылардың қызметі арқылыӨзгелердің бағасын есепке ала өз қызметіне баға береді. отырып, жұмыс жасалады.
Қорыта келгенде, әр баланың шығармашылық қабілетін арттыруға арналған жұмыстар оның ойлау мүмкіндігінің ең жоғары деңгейіне дейін жету керек. Күн өткен сайын ол деңгей биіктей береді де, жүйелі, жұмыс нәтижесінде оның дамуы жоғары дәрежеге жетеді. Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту дарынды, талапты оқушыны көбейтуге әсерін тигізеді. Қазіргі жаңа заманда әр оқушының заман талабына сай әлемдік дәрежеде білімді меңгеруі үшін шығармашылық қабілетін дамыту – ең басты міндетім.
Пайдаланылған әдебиеттер:
ҚР Президентінің «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы.
К.Т. Даупаева. Президент Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауындағы контексте «Барлық білім беру буынында сапалы ұлттық білім беруді жүзеге асыру». //Қазақстан мектебі.
Алматы
Қазақ тілі әдістемесі. №9-10, №11-12. 2010 жыл. Алматы
Бұзаубақова К. “Жаңа ПЕД-технологияны меңгеру - міндет”. // Қазақстан мектебі.
№ 9-10. 2005 ж. 25-26 б.
Тұрғынбаева Б. Дамыта оқыту технологиясы. А. 2004ж.
Moldanova Zhanar
Nekrasov school named №9
THEORETICAL ASPECTS OF THE DEVELOPMENT PROBLEM OF CREATIVE ABILITIES OF STUDENTS
Резюме
Теоретические аспекты проблемы развития творческих способностей студентов Түйіндеме
Студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамыту проблемасының теориялық аспектілері
The concept of the structure and content of general secondary education, the main goal of education is the formation of multiple personality, capable to realize the creative potential in the dynamic socio-economic conditions, both in their own vital interests, and in the public interest. In a rapidly changing economic conditions, only people with varied expertise, the ability to vary them, to use in non-standard situations, it may be socially protected, the competitiveness of the labor market. According to L. Maslow, we are going through a very special moment in history, connected with the fact that life is accelerated as never before. It is time a man capable of living in a constantly changing, constantly moving world. Development of creative abilities can solve the problem of adaptation to the new conditions, it allows the individual to work in ordinary everyday situations, to communicate to find different ways to interact with their environment, resolve problems, to find a way out of unsolvable, at first glance, the situations. The more complex is the environment in which a person has to act, the more likely it is required manifestation of creative abilities. This explains the relevance of these skills for the modern man.
The creative activity of professionals becomes an indispensable condition for social progress of society. A new approach to the interaction of science and industry suggests the need to rethink the essence of quality of educational process, imposes new requirements on the content of education, which should contribute to the development of creative and cultural identity. Of particular relevance acquire such components of educational content, as the development of experience of creative activity, emotional and value attitude to the world.
In the history of pedagogy problem of becoming the ability to be creative is always a lot of debate today is characterized by an unusually wide range of viewpoints.The process of formation of the creative person examined V.I. Andreev, S.I. Arkhangelsk, Yu.K. Babanski, V.P. Bespalko, L.G. Vyatkin, B.S. Gershunsky, V.V. Kraevski, V.A. Slastenin, V.G. Razumovsky, V.F.
Shatalov, M.P. Schetinin, M.P. Erdni. The studies of V.I. Andreev, D.B. Bogoyavlenskii, A.B. Bruschlinsky, L.G. Vyatkina, Z.I. Kalmykova the important role of the school for the formation of creative abilities, as it is the children's age sensitive period for their development.
Patterns of educational and creative activities identified V.I. Andreev, T.V. Kudryavtseva,
Yu.N. Kulyutkin, V.G. Razumovsky, A.I. Matyushkin, M.I. Makhmutova. In the works of
Yu.N.Kulyutkina, Ua.A. Ponomareva,
O.K. Tikhonov proved that the success of teaching and creative activities often depends not so much on the level of formal logic, but on the heuristic, intuitive procedures of intellectual activity. One of the most important features of educational and creative activities - the emergence of a result of its implementation of new mental structures: knowledge, skills and creative abilities of the individual.
Problems of creative thinking are explored in the works of A.B. Bruschlinsky, Z.I.
Kalmykova, B.M. Kedrova, A.M. Matyushkina, Ya.A. Ponomareva, C.L. Rubinshtein, T.V. Kudryavtseva, A. Matyushkin, A.Ya. Ponomarev, A.F. Eskulov justify the need for a pedagogy of creativity as an independent science. [2, p.155]
Global geopolitical and economic changes recently, new requirements for learning a foreign language. The growing demands for capable to communicate in a foreign language specialists led to some revision of the orientation of foreign language teaching. Today, more and more talk about the formation of foreign language communicative competence. The formation of such competence involves, first of all, the vitality, naturalness, and emotional simulations. New challenges require changes in the requirements for proficiency in a foreign language, the definition of new approaches to the selection of the content and organization of the material, the use of appropriate forms and controls.
Foreign language as a subject of general education can and must contribute to the development of creative abilities of students. With a huge educational, educational and developmental potential of the creative abilities of students, foreign language can implement it only in the course of practical training objectives, that is, only if the student in the process of foreign language communicative and cognitive activities (listening, speaking, reading, using the letter ) will expand its general educational horizons, develop their thinking, memory, emotions and feelings; If in the process of foreign language communication will form the socio-valuable personality traits: worldview, moral values and beliefs, character traits.
First of all, foreign language as an academic subject - it is an additional "window" to the world, it is a means to enhance knowledge in different areas of life, science and art, which is essential for general education, it is a tool to help implement activities in the various fields of labor and social life . In foreign language lessons, students deepen and expand the knowledge and many of the submissions received by them on other subjects: social studies, literature, music, history, geography, fine arts and others.
On the problem of the use of the English language in the formation of creative abilities in the educational process of turning many authors.However, the analysis of scientific and methodical literature has shown that the specific studies on the role of a foreign language, particularly English lessons as a means of formation of creative abilities, almost none. In spite of the continuing interest in the problem of development of creative individuality in the classroom in English, a large number of professionals, educators, and practitioners involved in this issue, it is not detailed theoretical justification.
In addition, despite the vast number of publications coming out in recent years, scientificpractical and methodical material to help teachers, is clearly not enough.
The impact on the individual, the formation of creativity enriches the emotional and practical experience, the mind develops, produces intellectual potential, contributes to the aesthetic education and mental abilities, leads to the accumulation of skills and knowledge, the development of natural instincts of children, their moral qualities. It sets a further, active and creative-conscious amateur school that meets their spiritual needs, satisfying their desire for selfrealization, and manifestation of personal qualities. All of this is an effective means of integrated development of personality, revealing the formation of its creative potential.
English as a subject of general education can and must contribute to the development of creative abilities of students. With a huge educational, educational and developmental potential of the creative abilities of students, English language can implement it only in the course of practical training objectives, that is, only if the student in the English communicative and cognitive activities (listening, reading, speaking, using the letter ) will expand its general educational horizons, develop their thinking, memory, emotions and feelings; If in the process of English-language communication will form the socio - valuable qualities of personality: worldview, moral values and beliefs, character traits.
First of all, the English language as a subject - it is an additional "window" to the world, it is a means to enhance knowledge in different areas of life, science and art, which is essential for general education, it is a tool to help implement activities in the various fields of labor and social life . In English lessons, students deepen and expand the knowledge and many of the submissions received by them on other subjects: social studies, literature, music, history, geography, fine arts and others.
The impact on the individual, the formation of creativity enriches the emotional and practical experience, the mind develops, produces intellectual potential, contributes to the aesthetic education and mental abilities, leads to the accumulation of skills and knowledge, the development of natural instincts of children, their moral qualities. It sets a further active, creative - conscious amateur school that meets their spiritual needs, satisfying their desire for selfrealization, and manifestation of personal qualities. All of this is an effective means of integrated development of personality, revealing the formation of its creative potential.
Creativity skills examples
Creativity is something that can be assessed in different ways at different stages. For example, in the initial application, employers will be looking out for any potential flaws. If you have simply pasted text from a website (including this one) they will spot it and filter you out. Copying isn’t really creativity, is it?
That said don’t go crazy trying to make your application new and original. Employers like to be able to process applications with ease. While ‘creative applications’ such as CV Tshirts, or advertisements aimed at CEOs have grabbed a lot of headlines, they certainly don’t have a 100% success rate.
At an assessment center, creativity and imagination are more likely to be tested with problem solving exercises. In interviews and psychometric tests you will be given lateral thinking exercises. The best way to tackle these is to make sure you understand the problem. Say it out loud, or write it out again on paper. These actions can help to stimulate the logical process, and may reveal the answer.
Do say: ‘When I was thinking about ways we could improve our figures I came up with an idea. I put together a proposal and persuaded my manager to let me run a trial. It was so successful that it was included in our strategy.’ – What employers really want to hear about here is that your creativity had a significant positive result.
How to develop creative skills
One of the best ways to develop creative skills is to set up a student society. This will give you a lot of opportunities to exercise your creativity. You will need to figure out how to attract members, raise cash, and organize events and more. These all require initiative, but this is also an excellent forum for brainstorming innovative ideas.
Another good place to try out your creative skills is at a part-time job, or even on work experience or internships. This is more likely to happen at smaller organizations, since you will need to agree to test out the idea with the manager. You will need to agree a benchmark for success and measure the popularity of the project.
BIBLIOGRAPHY
Amabile, T. ‘How to kill creativity’, in Henry, J. Creative Management and
Development, 3rd Edition, London, Sage, 2006
Mark Boulton A Practical Guide to Designing for the Web, 2005
Tim Harford Why Success Always Starts with Failure, 1998
Susan M. Stievater, Recent Theses on Creativity and Problem-Solving, 2001
Amabile, T. Creativity in Context, New York, Springer, 1990
Csikszentmihalyi, M. Creativity: Flow and the Psychology of Discovery and
Invention, New York, HarperCollins, 1996
De Bono, E. Lateral Thinking for Management, Harmondsworth, Penguin, 1996
Guildford, J. ‘Trends in creativity’, in Anderson, H., Creativity and its Cultivation,
New York, Wiley, 1998
Handy, C. Beyond Certainty, London, Arrow, 1997
Henry, J. Creativity and Perception in Management, London, Sage, 2001
Kirton, M. J. Adaptors and Innovators: Styles of Creativity and Problem-Solving, London, Routledge, 1994.
Weisburg, R. Creativity: Genius and Other Myths, New York, W. H. Freeman,
1996
Wenger, E. Communities of Practice, Cambridge, Cambridge University Press,
1998
Csikszentmihali, M. Creativity: Flow and the psychology of discovery and invention. New York: Harper Perennial, 1996
1. Duncum, P. Visual culture isn't just visual: Multiliteracy, multimodality and meaning.
Studies in Art Education, 2004
Жидебаева Гүлжайна Сейілханқызы,
№82 К.Қасымұлы атындағы жалпы орта мектебі, қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі, Шымкент қаласы, Қазақстан
КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ОҚУШЫ МҮМКІНДІГІНЕ ЖОЛ АШАДЫ
Бүгінгі заман талабына сай бәсекеге қабілетті жас ұрпақты тәрбиелеуде оқушыларға қажетті білімді меңгертудің тиімді жолдары мен әдіс-тәсілдерін іздеу, сол талапқа сай болу әр ұстаздың міндеті. Қазіргі мұғалім оқушының жеке тұлғасын қалыптастыруда критериалды бағалаудың қандай маңызы барын жақсы түсінуі керек. Критериалды бағалауды қазақ тілін оқыту мәселесімен байланыстыру оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттырады деп ойлаймын. Қазіргі кезде білім сапасын арттыратын жаңа педагогикалық технологиялар баршылық. Соның бірі - критериалды бағалау жолдары. Критериалды бағалау әдістерін қазақ тілі мен әдебиетін оқытуда пайдалану оқушыларды іскерлігін дамытумен қатар, қазақ әдебиеті туралы, жалпы әдебиетті оқу сауаттылығын, білімін арттыруға көмектеседі деп ойлаймын. Критериалды бағалау дегеніміз не? Критериалды бағалау – оқушының оқу нәтижелерін білім беру мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін, білім беру үдерісіне қатысушылардың (оқушы, мектеп әкімшілігі, атааналар, заңды тұлғалар және т.б.) барлығына алдын ала таныс, ұжым талқысынан өткен, нақты анықталған өлшемдер арқылы оқушының оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үдеріс. Бұл бағалау оқыту процесінде оқушылардың танымдық қабілеті мен ойлау деңгейін арттыратын оқытудың әртүрлі әдістерін пайдалануға; табысқа жетелейтін бағалау критерийлерін түсінуге; өзін және өзгелерді бағалау арқылы кері байланысқа түсуге; сыни ойлауына, еркін ойын айтуына, өзінің білімін көрсетуге көп мүмкіндік беретінін тәжірибе көрсетіп отыр.
Білім саласындағы қандай әдіс-тәсіл болмасын мақсаты біреу – мектептегі оқыту сапасын жоғарылату. Біз сөз етіп отырған критериалды бағалау әдісінің де ең негізгі мақсаты осы болып табылмақ. Әрине мұндай мақсатқа жету үшін мұғалім де, оқушы да көп іздену, еңбектену қажет.
Егер балаға оның белгілі бір деңгейге жеткендігін айтса, онда бұл оған үздік нәтижеге жету үшін не істеу керектігін түсінуге көмектеспейді; бұл ретте егер баламен бірге оның жұмысында мұндай бағалауға не әкелгенін және бағалау өлшемдерін түсіндіруге талдау жасаса, онда бұл балаға өзінің нәтижесін жақсарту үшін кейін не істеу керектігін түсінуге мүмкіндік береді [1, 107]. Оқу процесінің тиімділігін арттырудың бірден-бір жолызаманауи педагогикалық технологияларды қолдану. Жаңа заман мұғалімдерінің білім мазмұнына өзгеріс енгізе алатын, оқыту мен тәрбиеге жаңа әдістер мен технологияларды енгізе алатын зор шығармашылық әлеуеті бар.
Білім сапасын көтерудің бір үлкен көрсеткіші – бағалау. Бағалау - одан арғы оқу туралы шешімді қабылдау мақсатымен оқытудың нәтижелерін жүйелі түрде жиынтықтауға бағытталған қызметті белгілеу үшін қолданылатын термин.
Критериалды бағалау жүйесінде ең маңызды нәрсе-оқу процесінің өзі, сол арқылы оқушы өзін-өзі бағалауды үйреніп, өз білімінің артықшылықтары мен кемшіліктерін көріп, әрі қарай қалай даму керектігін түсінеді, яғни бұл жүйеде оқушының қалай жұмыс жасағаны, қалай ойланғаны бағаланады. Критериалды бағалаудың екі түрі бар - жиынтық және қалыптастырушы.
Жиынтық бағалау - оқытудың нәтижелерін жіктеу, сертификаттау және тіркеу мақсатында оқытудың қортындыларын шығару.
Қалыптастырушы бағалау – мұғалімдерді, оқушыларды және педагогикалық үдерістің басқа да қатысушыларын оқуды жетілдіру үшін қажет ақпаратпен қамтамассыз ететін оқудың ағымдағы бағалануы. Жиынтық бағалауды іштей екіге бөліп бағалау дағыдысы қолданылып жүргені баршамызға белгілі.
Ішкі жиынтық бағалау – оқу ақпараты блогын оқып болғаннан кейін білім және оқу дағдысының қалыптасу деңгейін анықтау.
Сыртқы жиынтық бағалау – оқу дағдысы мен білімін қалыптастыру деңгейін анықтайды, оқытудың есеп беру кезеңінің қорытынды бағасын анықтауға негіз болып табылады [2, 13].
Критериалды бағалаудың негізгі функциясы → ынталандыру → белсенділік → түзету → дамытушы. Ал принциптері → нақтылық → әділдік → жүйелік.
Оқушының құзіреттілігін қалыптастыру қазіргі білім саласынындағы неізгі талаптардың бірі. Сондықтан да әр мектептерде критериалды бағалау іске асу керек деп ойлаймын. Бұл бағалау түрін жетік түсіну үшін рубрикатор, критерий, дескриптор терминдеріне түсінік бере кетейік. Критерий – оқу мақсатының нақты тұжырымы.
Рубрикатор – оқушылардың әрбір критерий бойынша жетістіктерінің толық түсіндірмесі және оларға сәйкес ұпайлар саны.
Дескриптор – нақты ұпайдың жетістік деңгейі туралы түсіндірме [3, 21].
Критериалды бағалау технологиясы оқушы бойындағы үрейленуді басады және мұғалімді «төрешілік» қызметінен босатып, оқушы бойында өзін-өзі бағалау, өз ісәрекетіне баға беру, жауапкершілік қабілетінің дамуына ықпал етеді. Критериалды бағалау жүйесі бұрынғы бағалауға қарағанда қалыптастырушы және жиынтық бағалаумен ерекшеленеді. Қалыптастырушы бағалау оқытуды, әдістерді және осы мүмкіндіктерді іске асыру түрлерін жақсарту мүмкіндіктерін анықтауға бағытталған болса, жиынтық бағалау мақсатты баға қою және сертификаттау немесе оқытудың алға жылжуын тіркеу үшін оқыту қорытындысын шығару үшін қажет. Мұндай бағалау кезінде өзіңді басқа адаммен салыстыру шарты жоқ, сондықтан критерий түрлері бойынша мүмкіндігіңді бағалап, жетістікке жету жолдарын қарастыру [4, 9].
-
М
ә н
е р л
е п о қ у
|
|
Ш
ы
а Мм аш зы мы ұж
нм дс ар м
а
|
ғ
р
а
л қ
ұ ы
т а
|
-
|
Қ
з
қ
т
Д
і
и м к н
т ә
а е н и т т
|
а
а
і л
е
д б е
і
|
Т
М е ә т
с
і н
м т
е
н
ж
ұ м ы
с
|
Қорыта айтқанда, критериалды бағалау жүйесін қолдану арқылы біз оқушының тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттаймыз, тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұлғалы нәтижеге, бағытқа жеткіземіз, білім алушылардың дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез келген кезеңде анықтаймыз, әртүрлі жұмыстардан алған бағаларды дифференциалдауға қол жеткіземіз. Бүгінгі оқушының білім сапасын критериалды бағалау жүйесі арқылы жетілдіруге болатынына күнделікті оқу үдерісінде қолдануымыздан көз жеткізуге болады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық.
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. Екінші деңгей. 2014
«Мектептегі тәжірибе кезеңінде орындалатын тапсырмалар». 2014.
Көкіжанова Г.К. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау білім сапасын басқарудағы негізгі критерий – Педагогика, 2009 ж.
Удк. 821.06.39.
ИЗ ОПЫТА ОРГАНИЗАЦИИ ДИСТАНЦИОННОГО ОБРАЗОВАНИЯ (ДО) В РОССИИ
Гаффоров М.Дж. к.фил.н. доцент, Шарифова Г.А. ст.преп.,
Таджикский педагогический институт в городе Пенджикент,
Республика Таджикистан
Резюме
В данной статье дается информация об опытах дистанционного образования в России.
Ключевые слова: образование, дистанционное обучение, ВУЗ, исследования, преподаватель, учащийся, студент, история, методика, опыт, эксперимент, личность.
В наше время в эпоху глобализации мировой экономики, общественно-политической жизни приобретает большое значение четкая и правильная ориентация человека в окружающем сложном и многоликовом обществе. Реальные условия современной жизни в постсоветском обществе, развития товарно-денежных отношений, и как следствия этому безработица, миграция, эмиграция, необходимость быстрой адаптации в среде обитания требует от человека не только выжить, но достигать успеха и жить достойно. При
таком положении получение нужного образования, повышение квалификации и переквалификации, смена профессии являются проблемами почти любого современного общества.
В региональном плане масштабы этих проблем огромны. Политические и экономические неурядицы, гражданская война в Таджикистане, когда несколько сот тысяч граждан этой страны перебрались временно в Казахстан и другие сопредельные страны. Другие внешние факторы создали дополнительные трудности при получении образования не только вышеуказанным группам населения, но и гражданам тех государств, которые предоставили мигрантам право местожительства. Известно, что многие из тех беженцев и мигрантов уже остались на постоянное место жительство в Казахстане. Однако при коммерциализации обучения, подорожания самой уровня жизни не всегда есть возможность получение образование. Не всегда каждый человек имеет достаточно средств, чтобы, оставив семью, работу, место проживания поступить учиться в другой город. Но тяга к знанию, к образованию, повышению квалификации характерно почти любому члену общества. Проблема самовыражения, получения определенного статуса в обществе через образование характерная черта не только казахов и таджиков, это норма в любом развитом государстве. С другой стороны, вся восточная философия и мудрость, исламское мировоззрение учить человека учиться и получить образование. Труды среднеазиатских и мусульманских деятелей науки и литературы полны призыва к получению образования и возвеличивания образованных людей.
В наш постиндустриальный век, в эпоху развития информационных технологий, телекоммуникаций, компьютеризации многих сторон жизни проблемы непрерывного образования должны решаться более эффективно, чем в прошлом веке. Ныне человек при желании и существования технических средств, мультимедийных оборудований, может получить образование, переквалифицироваться или повысить свой профессиональный уровень, проконсультироваться со специалистами, получить профессиональную и техническую информацию на расстоянии независимо от места своего расположения.
Новые телекоммуникации, Интернет с своими возможностями, спутниковые связи, возможности цифровой технологии дали дальше развивать научные, педагогические и организационные основы Дистанционного обучения. Само понятие ДО, обучение на расстояние продукт конца ХХ века. Но как много сделано в этой области. Новые педагогические технологии уже в своем понятийном аппарате отражали суть технического прогресса и содержание новых форм обучения в эпоху информационной и телекоммуникационной жизни. Специалистами много сделана в описании теоретического осмысления проблемы и практического применения новой формы обучения на расстоянии, лабораторно разработано (в России) концепция ДО для системы школьного образования и для системы повышения квалификации педагогических кадров, разработано и апробировано несколько курсов ДО для школьников и учителейi. На местах в том числе в Казахстане и некоторых вузах Таджикистана апробированы технология разработки и проведения телекоммуникационных проектов, в том числе и международных. В этом направлении американские, европейские и российские ученые достигли больших успеховii. Историография данной темы захватывает работы
А.А.Андрееваiii, Б.С.Гиршунскогоiv, В.С. Ледневаv, М.В.Клоранvi, Е.С.Полатvii, В.И.Боголюбоваviii, Ю.Г.Рыльеваix, Б.Л.Фарберманаx, работы ученых и педагогов практиковxi, коллективные трудыxii и материалы конференций и научных симпозиумовxiii.
После распада СССР системы образования в странах СНГ оказались в очень сложном положении. С одной стороны, признанные во всем мире достижения СССР в области образования, несомненно, способствовали грандиозным социальным преобразованиям в республиках, получивших независимость. С другой стороны, связанные с переходом к рыночной экономике проблемы при вели к тому, что страны СНГ начали утрачивать некогда передовые позиции в области образования. Это потребовало к формированию в них новых образовательных систем.
На основе мирового опыта такой образовательной системой, способной обеспечить общечеловеческое право граждан на получение профессиального образования, независимо от места их жительства и социального положения, является система дистанционного образования.
Концепция создания и развития единой системы ДО в России на период 1995-2000 гг. Была разработана и утверждена Госкомвузом РФ в 1995 г. Это был некий программнопрогностический документ в рассматриваемой предметной области. В настоящее время на основе проведенного пятилетнего эксперимента и выделенного финансирования разработана федеральная целевая программа РФ «развитие единой образовательной информационной среды(2001-2005 годы)»
В России в настоящее время имеется ряд высших учебных заведений, в той или иной степени реализующих технологии дистанционного обучения в разных областях. Назовем некоторые из них:
Московский государственный университет экономики, статистики и информатики. При нем Институт дистанционного образования (ИДО) был открыт в 1996 г. Он был создан на базе ранее существовавшего (с 1993 г.) Центра дистанционного обучения МЭСИ. Теперь центральным звеном в системе дистанционного обучения МЭСИ является Научно-исследовательский институт образовательных технологий (НИИОТ). В рамках системы открытого образования МЭСИ развита сеть региональных центров МЭСИ, находящихся в субъектах Российской Федерации, а также за рубежом. Так, филиалы МЭСИ созданы в Республике Беларусь, Казахстане, Армении.
ДО в МЭСИ проводится с использованием двух технологий: кейс-технологии (см.выше) и сетевой технологии по виртуальному представительству через Интернет.
Система сетевого дистанционного обучения (ССДО) в МЭСИ - это совокупность виртуальных представительств, т.е. программного комплекса, обеспечивающего реализации большой совокупности сервисных функций, дающих возможность поступления в учебное заведение, получение образования в данном учебном заведении находясь на произвольном расстоянии от него путем использования для прохождения всех этапов обучения возможностей компьютерной сети Интернет.
Российский университет дружбы народов (РУДН), в г. Москве имеет Институт дистанционного образования(ИДО). Здесь под руководством проф. Красновой Г.А. проводится научные разработки в сфере образования. Главным направлением НИР в ИДО является обеспечение новых информационных технологий. В 1999 г. Разработан электронный деканат (электронная база данных), создана электронная библиотека, хрестоматии классиков, лазерная версия ведущих преподавателей РУДН по нескольким специальностям, разработана тест-программа «Экзаменатор», методразработки для авторов электронных учебных курсов, комплекс электронных средств для поддержки преподавателя и студентов при всех формах получения образования( очной, очно-заочной, заочной, экстернат).
Всероссийский заочный финансово-экономический институт(ВЗФЭИ), который образован в 1930 г. Ныне имеет более 20 филиалов в различных регионах России. В 2001 году в институте образован Центр новых образовательных технологий. Приказом Минобразования РФ институт включен во всероссийский эксперимент по дистанционному образованию. ВЗФЭИ создал при ряде своих филиалов 24 представительств дистанционного обучения по двум специальностям: бухгалтерский учет и аудит; финансы и кредит.
В комплексный кейс-технологии ВЗФЭИ основным средством ДО являются компьютерные обучающие программы(КОПР), т.е. программные средства учебного назначения, используемые при самостоятельной работе студентов по освоению учебного материала на компьютере.
Для лучшего усвоения материала в КОПРах используются:
Мультимедиа;
Развитая гипертекстовая структура;
Сценарий активного гибкого взаимодействия студента с программой;
Реализация в реальном масштабе времени на графиках развивающих ситуаций типа
«что будет, если…»;
Организация ситуационного или саse-тренинга;
Связь по электронной почте с преподавателем-консультантом(тьютором), в том числе автоматизированная для получения консультаций;
Электронный блокнот для студента по вопросам изучаемой дисциплины; Программно-педагогические тесты для оценки знания студента.
Международный институт менеджмента «ЛИНК» - негосударственное высшее учебное заведение, образованное в 1992 г. Это российский центр Школы бизнеса, одного из семи факультетов Открытого университета Великобритании (ОУВ). Он осуществляет свою деятельность через сеть 90 региональных центров на территории России и ближнего зарубежья(в том числе в Таджикистане и Казахстане). При этом поступившие являются полноправными студентами ОУВ.
Образовательный процесс начинается с презентации. На презентации студенту вручается «кейс» с учебными материалами и проводится вводное занятие, на котором студенты знакомятся с членами своей группы, тьютором, планом организации занятий и методикой обучения. Они получают набор регламентирующих материалов, включающий в себя руководство по курсу, план курса, буклет заданий.
Основной формой учебно-познавательной деятельности студента является характерная для ДО самостоятельная работа с дидактическими материалами. Для изучения различных курсов требуется от 110 до 220 учебных часов занятий (75 % времени занимает самостоятельная работа студента). Приблизительно раз в месяц, в удобное для студента время, проводятся тьюториалы(семинары). Они используются как для корректировки процесса самостоятельных занятий, так и для освоения эффективных методов коллективной работы и обмена опытом. За курс обучения студент обязан сдать от 3 до 5 письменных заданий. Студент при необходимости может проконсультироваться у тьютора как по телефону, так и лично.
Для повышения эффективности обучения на тьюториалах широко используются активные методы обучения(деловые игры, тренинги, групповые дискуссии и др.), а также интенсивные формы коллективного обучения в режиме погружения.
Курс завершается сдачей трехчасовой письменного экзамена. При успешном выполнении письменных работ, посещении воскресной школы и сдаче экзаменов студент получает диплом ОУВ.
Современная гуманитарная академия (СГА), г.Москва. До недавнего времени называлась Современным гуманитарным институтом (СГИ). Она была организована в 1992 г. И является негосударственным образовательным учреждением. Имеет российскую государственную аккредитацию и британскую аккредитацию (окончавшим выдаются именные сертификаты при условии прохождения международной практики и после оплаты студентом минимальных расходов по получении сертификата). СГА имеет около 150 лицензированных филиалов в городах России и ряд филиалов за рубежом( в том числе в Казахстане), в которых обучается 126 000 студентов.
В состав СГА входят следующие научно-исследовательские институты:
НИИ образовательных процессов и программ;
НИИ телевизионного обучения; НИИ компьютерного обучения; НИИ психологии обучения.
Особенностью технологии образовательного процесса в СГА является то, что все учебные дисциплины разбиваются на отдельные части(юниты)., которые содержат экстракт из учебников, статей, монографий по теме учебных дисциплин. Учебный материал закрепляется видеолекциями. В СГА широко используется телевизионная технология, спутниковый связь.
Каждая дисциплина курса состоит из нескольких модулей по 45 учебных часов в каждом. За учебный год студент должен просмотреть и изучить около 25 таких модулей, просидев перед телевизором около 1000 часов. По каждому модулю студентом сдаются тесты и контрольные работы. После успешной сдачи тестов и контрольных работ студент допускается к итоговому экзамену по дисциплине.
Российский Центр дистанционного обучения американского университета «Кеннеди Вестерн». Центр создан для продвижения образовательных услуг США на российский рынок с использованием технологий ДО. Базовым для центра является Kennedy Western University(KWU), организованный в 1984 г. И ведущий свою деятельность во всех штатах США, а также в Канаде, Мексике, в странах Латинской Америки, Юго-Восточной Азии по программе Business Management International Educational Program. В России центр имеет шесть представительств, в которых обучается около 8000 человек. Для поступления в университет необходимо пройти собеседование и аттестацию уровня подготовки. После зачисления в университет соискатель получает из США официальное письмо о зачислении, а также кейс, содержащий учебные планы, методические и учебные материалы. К каждому слушателю прикрепляется персональный преподаватель-консультант, с которым согласовывается расписание консультаций. Они проводятся в виде вопросов и ответов, обзорных бесед по основным разделам программы и в других формах. Консультации могут проходить, кроме очных встреч, с использованием телефона, факса, электронной почты. Это зависит от материального положения и технической оснащенности обучающего студента.
В процессе обучения студент проходить ряд контрольных тестов по отдельным дисциплинам. Обучение завершается написанием диссертационной или выпускной работы по выбранной теме.
Следует указать, что вышеуказанные учебные центры и еще другие университеты имеет свои сайты в Интернете. Численность этих страниц в глобальной сети Интернет превышает уже несколько сот адресов.
Об этом см.: Дистанционное обучение. / Под ред.Е.С.Полат. – Москва:Владос,1998. с.6.
Практическое применение ДО нашло отражение намного раньше в Японии, Корее и США. Соответствующаялитература по нашей теме на английском языке очень богатая и разнообразная. iii Андреев А.А. Введение в дистанционное обучение. – Москва, 1997. iv Гершунский Б.С. Философия образования для ХХI века. – Москва, 1997. v Меднев В.С. Содержание общего среднего образования. Проблемы структуры. – Москва, 1980. vi Клоран М.В. Инновации в мировой педагогике– Москва, 1997.
vii Полат Е.С.Новые педагогоческие технологии. – Москва,1997; Ее же. Типология телекоммуникационных проектов. // Наука и школа, 1997. №04. viii Боголюбов В.И. Педагогическая технология. - Пятигорск,1997. ix Рыльев Ю.Г. Интерактивное самообучение. – Москва.: Логос, 2004. x Фарберман Б.Л. Передовые педагогические технологии. – Ташкент: Фан, 2000.
См.: Толипов У.Усмонбекова М. Педагогик технология: назария ва амалиет. / Мухаррир М.Содикова. –Ташкент: Фан, 2005; Турдикулов Э.О.Янги педагогик технология. Укитувчилар учун кулланма. – Ташкент: Уз ФФИТИ, 2004 и др.
Дистанционное экономическое образование. / Гулямов С.С, Романов Д.Н, Алимов Р..Х. и др. – Ташкент:Шарк, 2004. Библиография см. с. 415-127.
IV Международная конференция-выставка «Информационные технологии в образовании». / Сборник трудов участников конференции. – Москва: НПП «БИТпро»,1995; Межвузовская научно-методическая конференция «Информатизация базового гуманитарного образования в высшей школе»: Тезисы докладов. – Москва: НИИВО, 1995; Материалы 4-й Международной конференции по дистанционному образованию. -М., 1997; Материалы конференции «Интернет. Общество. Личность» ИОЛ-99, секция «Интернет и образование». – СПб.: OSI-SaintPetersburg,http://iol/spb.osi.ru/IOL1999/.; IX международная конференция-выставка «Информационные технологии в образовании» Сборник трудов участников конференции. Часть I,II. – Москва: МИФИ, 1999; Вторая Международная выставка-конференция «Информационные технологии и телекоммуникации в образовании». Каталог и тезисы докладов. – Москва: ВК ВВЦ «Наука и образование»,2000; ХII конференциявыставка «Информационные технологии в образовании» / Сборник трудов участников конференции. Часть I,II.– Москва: МИФИ,2002; Международная научно-практическая конференция «Применение Интернет в учебном процессе» в г.Ташкенте, 11-12 июня 2002 г. / Сборник докладов. – Ташкент: Республиканский фонд «Устоз», ТГЭУ, ВЗФЭИ, 2002;
МАЗМҰНЫ
ПЛЕНАРЛЫҚ МӘЖІЛІС
ЖҮНІСБЕК Ә.
Сөз просодикасының шешімі синтаксисте жатыр (проф.Т.Сайрамбаевты еске ала отырып) ..................................................................................5
ШАЙМЕРДЕНОВА К.
Асыл мұрат жолында ....................................................................................................................9
ЕЛІКБАЕВ Б .
Профессор Т. Сайрамбаевтың синтаксистік мұралары...........................................................12
СӘДУАҚАСҰЛЫ Ж.
Сардары синтаксистің – Сайрамбаев ........................................................................................15
ДӘУЛЕТБЕКОВА Ж.
Т.Сайрамбаев – қазақ тілін оқыту әдістемесінің хас шебері ................................................19
САЛҚЫНБАЙ А. Б.
Т. Сайрамбаев – сөз тіркесін зерттеуші ғалым .......................................................................22
САҒЫНДЫҚҰЛЫ Б.
Синтаксистің сардары – Сайрамбаев ........................................................................................26
ЖЫЛҚЫБАЙ Г.
Ұстаз бен шәкірт әлемі ...............................................................................................................29
ҚОШАНОВА Н.
Т.Сайрамбаев және тұрақты тіркестердің синтаксисі ..........................................................32
ИСАЕВА Ж.
Ғалымның хаты өлмейді ............................................................................................................37
ТІЛТАНУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ Т.САЙРАМБАЕВ СЕКЦИЯСЫ
АЙТБАЙҰЛЫ Ө.
Талғат Сайрамбайұлы Сайрамбаевтың өмірі мен шығармашылығы....................................39
САЛҚЫНБАЙ А. Б.
Т. Сайрамбаевтың синтаксистік ұстанымдары.........................................................................41 СМАҒҰЛОВА Г.
Кемелдік пен кеңдіктің иесі........................................................................................................44
САҒЫНДЫҚҰЛЫ Б.
Синтаксистік салалану: Т.Сайрамбаевтық саралау .................................................................48
ТАСЫМОВ А.
Профессор Т. Сайрамбаев – қазақ тілі синтаксисінің білгірі .................................................52
ЕРМЕКОВА Т. Н.
Синтаксистік жүйе және оны зерттеуші тұлға..........................................................................54
ӘЛІСЖАН С. Қ.
Профессор Т.Сайрамбаев және сөз тіркесі синтаксисі ...........................................................56
ЕЛЕУОВА А. С.
Профессор Т.Сайрамбаевтың зерттеулеріндегі қазақ тілі синтаксисінің
ғылыми-теориялық негіздері .....................................................................................................60
ТӨЛЕУП М. М.
Т. Сайрамбаев және қазіргі қазақ тіліндегі сөз тіркесі мен сөйлем синтаксисі...................63
ЖЫЛҚЫБАЙ Г.
Т. Сайрамбаев және қазақ тіліндегі сөз тіркесі теориясы........................................................65
БАЛАУБЕКОВ М.
Т. Сайрамбаев еңбектеріндегі түйдекті тіркестер мәселесі....................................................70
ӨТЕБЕКОВ С.
Қазақ тілінің сөйлем синтаксисі және Т.Сайрамбаев...............................................................73
АЛКЕБАЕВА Д.
Т. Сайрамбаевтың сабақ берудегі оқыту әдіс – тәсілдері туралы..........................................77
HACI IBRAHIM DEMIRKAZIK
KARAMANLI NİZÂMÎ’NİN “KAÇAR” REDİFLİ GAZELİNE BİR ŞERH DENEMESİ...............................80
OKTAY SELIM KARACA
KAZAK VE TÜRKİYE TÜRKÇELERİNDEKİ İSİM CÜMLELERİ ......................................................................85
MEHMET ÖZDEMİR
16. YÜZYIL ŞÂİRİ BÜLBÜLÎ’NİN SULTAN AHMED SÛRNÂMESİ................................................................. 90
ARŞ. GÖR. SERDAR ŞİMŞEK
KIRGIZLARDA PİR İNANCI VE KÖPEĞİN PİRİ KUMAYIK..............................................................................95
ҒЫЛЫМИ ПАРАДИГМА МЕН БІЛІМ БЕРУ ПАРАДИГМАСЫНЫҢ ӨЗГЕРУ
ЖАҒДАЙЫ СЕКЦИЯСЫ
САҒИДОЛДА Г.
Түркі тілдерінің морфологиялық құрылымы: үстеу категориясы........................................101 ЕСКЕЕВА М.
ҮІІ-ІХ ғғ. түркі жазба ескерткіштері тілін зерттеу нәтижелері - көне түркілер тілін
антропоөзектік бағытта зерттеудің базалық негізі.................................................................105
БОРАНБАЙ Б.
С.Жиенбаев және құрмаластардың айырым белгілері ..........................................................110
АБАСИЛОВ А.
Тіл дамытудағы жаңа мүмкіндіктер мен проблемалар..........................................................120
БАЯЛИЕВА Г.Ж.
Зат есімді синонимдердің синтетика-семантикалық және аналитика-семантикалық тәсілдер
арқылы жасалуы.........................................................................................................123
ЕРГӨБЕКОВА Ж.С., ПЕРНЕБЕКОВА А.
Алпамыс-Гулбаршын этнонимдік есімдерінің сыры.............................................................127
ЕРГӨБЕКОВА Ж.С., ЖУНИСОВА Б.
ХХ ғасыр басындағы діни шығармалардың фонетикалық құрамы......................................130
ЕРГӨБЕКОВА Ж.С., КОНКАБАЕВА Г.Б.
Лингвоментальная структура концептов в героическом эпосе............................................132
АХМАДИЕВ Т., МЫРЗАҒАЛИ Д.
Интернеттің дискурс кеңістігіндегі көрінісі...........................................................................135
МЕЙІРБЕКОВ А.Қ., БЕСТЕНОВА А., ЕЛЬЧИБЕКОВ Б.
Қазақ және ағылшын тілдеріндегі қалау, тілек мәнді сөйлеу актілерінің өзіндік
ерекшеліктері.............................................................................................................................138
ҚОШАНОВА Н., БАТЫРБЕКОВА А.
Қазақ тіліндегі фразеологизмдердің зерттелу қырлары.........................................................143
ЕРГӨБЕК С ., ОРАЗБЕКОВА Қ.
Оңтүстік Қазақстан ақыны – Құлыншақтың әдеби шығармашылығы.................................149
СҮЙІНЖАНОВА Ж.
С.Исаев және атаулық тіркестер мәселесі...............................................................................156
СҮЙІНЖАНОВА Ж.
Н.Оралбаева және қазақ тіліндегі сөзжасам мәселелері........................................................159
ҚАРСЫБЕКОВА Ш.П.
Қазақ мақал-мәтелдерінің узуальды қолданысы....................................................................161
ҚАРСЫБЕКОВА Ш.П.
Қара сөз және өлең сөз түрінде қалыптасқан мақал-мәтелдер..............................................164
КӨШЕНОВА Т., НАРСЕЙІТОВА Ф.
Сағат Әшімбаев сыншылығының бір қыры............................................................................167 НАРСЕЙІТОВА Ф., КӨШЕНОВА Т.
Тынымбай Нұрмағамбетов әңгімелеріндегі сатира мен юмор.............................................170
ИСЛАМ Д.
Ерлан Жүніс өлеңіндегі дүниетаным көрінісі.........................................................................174
АDİYEVA Р.
Bilimsel tanimdaki “kadin” tasviri..............................................................................................178
АDİYEVA Р.
Diyalog hakkinda düşünce ve destanlarda kadin tasvirini tanitmadaki diyalog meselesi..........180
ӨМІРБАЕВ Е., УСЕНБАЕВА Ш.
«Әділ сұлтан» жырындағы сөзжасамдық тәсілдер туралы...................................................191
БАЛТАБАЕВА Д., АДИЛБЕКОВ Р.
Қазақ халқындағы балаға байланысты наным-сенімдер......................................................198
АХМЕТ КЫЙМАЗ Ұстаздардың ұстазы Қожа Ахмет Ясауи.................................................................................201
И. УЧАР, МАСАДИКОВА М.
Қазақ тіліндегі өсімдік атауларының кейбір тілдік ерекшеліктері.......................................203 МАЛИК М. Пікір: сөйлеу актілерінің прагматикалық факторы..........................................206
АЙТБАЕВА А., ЖҮЗЕЕВ С.
Қ.Мұхамбетқалиұлының «Тар кезең» романындағы ел мен жер тағдыры..........................209
АБДУЛХАК Д., ИСАЕВА Ж.
Жарнама мәтінінде ұлт мәдениетінің көрініс беруі ..............................................................213
ӘДИЕВА Ш., МАҒЖАН С.
Просодиканың белгілері мен қасиеттері.................................................................................218
АБДУЛХАНОВА М.
Тәжік қазақтарының сөйленісіндегі дауысты дыбыстарға тән ерекшеліктер.....................221
СЕРІКҚЫЗЫ Г.
Қазақ және ноғай халықтарының тарихи-мәдени және этногенетикалық ..........................225 ортақтастығы мәселесі
ӘБДІХАЛЫҚ А.
«Кәлилә мен Димнә» ертегілерінің Майлықожа шығармаларымен сабақтастығы.............230
ҚОШАНОВА Н., БАҚАРДИНОВА А.
Қазақ тіліндегі сан есімді тұрақты тіркестердің құрылымдық ерекшеліктері...................235
ЖИЛКИБАЕВА Б.
Сөз тіркесі туралы Т.Сайрамбаевтың пікірлері.....................................................................238
КУЛЖАНОВА Н.
Заттардың атқаратын қызметіне байланысты қалыптасқан атаулар....................................244
ДЖИЛКИБАЕВА У.
Сөздің морфологиялық құрылымы жайындағы Ы.Мамановтың ұстанымы.......................247
АМИРБЕКОВА Г.
Киім атауларының лингво-семантикалық мәні......................................................................251
ЕРАЛИЕВА Б.
Махамбет тіліндегі топонимдер мен антропонимдердің берілу сипаты............................256
НУРСАЕВ И.
Қазақ эпосындағы кісі есімдерінің
этнолингвистикасы........................................................259
АХМЕТ Қ.
Мақал-мәтелдер құрамындағы әскери атақ пен қару-жарақ және әкімшілік, ел басқаруға байланысты көне
сөздер....................................................................................263
КАМБАРБЕКОВА Ж.
Эмоционалды – экспрессивті сөздердің зерттелу жайы........................................................266
ТАЖИМЕТОВ Б.
Мифологияның ұлт менталитетін қалыптастырудағы ролі...................................................270
ОМАРОВА Д.
Тұрақты сөз тіркестерінен көрінетін эмоционалдылық пен экспрессивтілік.....................274
АКИЛБЕКОВА Д.
Тарихи романдардағы киіз үй сүйегі мүшелері
атаулары.....................................................276
ЕРМЕТОВА А.
Хамза Есенжановтың «Ақ жайық» трилогиясындағы дауысты
дыбыстар ерекшелігі.................................................................................................................280
НҰРЛАН А.
Жалпытүркілік терминқор құру – ортақ міндет……………………………..……………282
ЗАМАНБЕК Н.
Сұлтанмахмұттанудағы тілдік талғам.....................................................................................285
КЕНЖЕТАЕВ Д.
Мағжантанудағы М.Мұсағитов танымы.................................................................................289 ЕРГӨБЕК С., АБДИНАСЫР Ә.
Қазақ қиссаларындағы дәстүр және Мұхаммет пайғамбар бейнесі.....................................293
ҚАНИЕВ М., МАҒЖАН С.
Маңғыстау тұрғындарының тілдік
ерекшеліктері..................................................................297
ИВАНОВА Б., МАҒЖАН С.
Табу мен эвфемизмдердің арасындағы этномәдени байланыс.............................................303
ҚАРАЖАН Қ.
Орта мектепте химия пәнін оқытудың міндеттері.................................................................306
ӘБДІКЕРІМОВА Г.А., БЕКТАЕВА С.О., САЙЛАУБЕКОВ А.Н.
Қазақ тіліндегі ұлттық ерекшеліктерді бейнелейтін сөздердің мағыналық сипаты...........312
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР, ӘЛЕУМЕТТІК, ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МАТЕМАТИКА ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ СЕКЦИЯСЫ
ШЫНЫБЕКОВА Ш., АЖИБАЕВА З.
Заманауи техникалық құрал-жабдықтардың оқушылар денсаулығына тигізетін әсері.....315
ШЫНЫБЕКОВА Ш., АЖИБАЕВА З., СЕРЖАНОВА А.
Аллоксанды диабеттің лимфа түйіндерінің өзгерістеріне әсері..........................................321
СЕЙТБАЕВ Қ.Ж.
Жамбыл облысының тұзды көлдерінде тіршілік ететін галофильді
Artemia Sp шаяншасының биологиялық экологиялық ерекшеліктері..................................324
ХАИРОВ Б.Г.
Интерполяция при планировании в многостороннем партнерстве......................................327
ХАИРОВ Б.Г.
Логистическая интеграция участников государственно-частного партнерства................330
ХУДОЁРОВА Н.М., МАКСУДОВ З.О.
Доисламское патриотическое воспитание таджиков.............................................................332
ЕРГОБЕКОВА А.С.
Тема ислама в рассказах Ивана Бунина на примере рассказов «Тень птицы», «Крик», «Смерть пророка».......................................................................................................336
ШАРАФИДТИНОВА Б., ДҮЙСЕБЕКОВА А.
Оқушылардың танымдық белсенділігін тірек-сызба әдісімен оқыту ерекшеліктері..........339
АЛИМОВА Д., ДҮЙСЕБЕКОВА А., ИБРАГИМОВА Д.
Оқушылардың зерттеушілік дағдыларын қалыптастырудың жолдарын жетілдіру.........345
АЖИБАЕВА А.И., АМИРАЛИЕВА И.У., АЖИБАЕВА Р.Е.
Защита прав потребителя и проблемы в данной сфере.........................................................347
ҚОШАНОВА М.
Білім беруде компьютерлік бейімделу тестілеуін қолданудың тиімділігі...........................350
ИСХАКОВА Д.
Органоминеральды құрамында вермикулиті бар кешенді
тыңайтқышты (квоу) капсулалау технологиясы....................................................................352
КОЖАН Д.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудағы зейіннің рөлі.................................356
СЕЙТБЕКОВА Ж.
Балада кездесетін алғашқы дағдарыс және тәрбиешінің рөлі...............................................360
ЕРКИШЕВА Ж.С.
Дифференциалдық теңдеулер курсын оқытуда ақпараттық технологияны қолдану
ерекшеліктері.............................................................................................................................364
«МӘҢГІЛІК ЕЛ» ИДЕЯСЫ АЯСЫНДА: БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕР СЕКЦИЯСЫ
БАЙҒҰТОВА Д.Н., АЛИБАЕВА Б.
Болашақ қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімінің кәсіби құзіреттілігін қалыптастыру
мәселелері...................................................................................................................................368
БАЙҒҰТОВА Д.Н., ЖАМУРОВА Г.
Тұлға қалыптастырудағы этномәдени құндылықтар маңызы...............................................370
АБДУЖАППАРОВА М.
Бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру негіздері.......................373
ТҰРАБАЕВА Л.Қ., ТЛЕУБАЕВА С.Л., САЙЛАУБЕКОВ А.Н.
Жоғары оқу орындарында қазақ тілін оқытуда жаңа технологияны қолдану.....................376
ТҰРАБАЕВА Л.Қ., ЕСБОЛАЕВА И.А., МАДАЛИЕВА А.Б.
Тіл дамыту жұмыстары мен стиль түрлерін мектепте оқыту..............................................378
САРИЕВА Т.Қ., КИЗБАЕВА Ж.Қ, ТҰРСЫНБАЕВА Қ.Т.
ЖОО кәсіби қазақ тілін қашықтан оқытудағы қатысымдық әрекеттер...............................381
АЛДАБЕКОВА А.А., КУРУМБЕКОВА Ж.Т.
Оқытудың инновациялық технологияларын пайдалану ерекшеліктері...............................384
BAIGUTOVA G.N., AMIROVA A.K.
The influence of the native language in learning foreign language ............................................389
ЕРГӨБЕКОВА Ж.С., ПУЛАТОВА М.К.
Оқыту үдерісінде елжандылыққа тәрбиелеудің маңызы.......................................................393
НҰРТАЕВА М.
Білім сапасын көтеруде инновациялық технологияны пайдалану ......................................397 ерекшеліктері
ЕРМЕКБАЕВА А.
Бейіндік мектеп оқушыларының сөз әдебін қалыптастыра оқытудың дидактикалық
ұстанымдары..............................................................................................................................401
БАЙКОНЫСОВА Г.Р., САРЫКОЗОВА Н.А., УСЕРБАЕВА Д.Ф.
Үштілді оқыту – заман талабы.................................................................................................405
УТЕБЕКОВА Ж.
Presentation of new words...........................................................................................................410
ИСАТАЙ Г, ИСРАФИЛ УЧАР Тіл үйретуде жаңа әдістерді пайдаланудың тиімділігі ........................................................414
АБДУСАТТАРОВА С.
Бастауыш мектепте дидактикалық ойындарды пайдаланудың маңызы..............................416
АХМЕДОВА З.
Оқушыларды табиғатты тану арқылы оқуға үйретудің мүмкіндіктері...............................420 БАБАЖАНОВА Ш.
Дүниетану пәнін оқытудың танымдық негіздері....................................................................422
УСАКЕЕВА Г.
Табиғи факторлардың балалар дамуында алатын орны........................................................424
ЯКУБОВА М.
«Дүниетану» пәні және бастауыш сынып оқушыларының танымдық әрекетін
қалыптастыру.............................................................................................................................426
СЫЗДЫҚБАЕВА Ш.
Білім беруде ақпараттық технологияларды пайдаланудың тиімділігі.................................429
ИБРАЕВА Д.
Оқу іс- әрекетінде дидактикалық ұлттық ойындарын пайдалану мүмкіндіктері................432
ТОКТУРОВА Т.
Жастардың бойында рухани құндылықтарды қалыптастырудың қажеттілігі....................435
ҚАРҚАБАЕВА П.
Ілім беру – құзыреттіліктерді қалыптастырудың басты құралы...........................................437
ОРАЗБЕКОВА Ж.
Оқытудың компьютерлік технологиялары..............................................................................439
ПАЗЫЛОВА А.
Сұлтанмахмұт лирикасын оқытудағы интерактивті әдісті қолданудың .............................444 ғылыми-әдістемелік сипаты
АБАИЛЬДЕНОВА Н.
Ертегілердегі этнолингвистикалық сөздер мәселесі..............................................................447
БАХАШЕВА Ж.
Морфологияны оқытуда оқушының танымдық әрекетін ұйымдастыру жолдары...........451
АҚЫНБАЕВА Г.
Жамбыл Жабаев өлеңдерінің тіл ерекшелігі және оны оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері..455
АЙТМЕТОВА Р.
Формирование креативности в процессе обучения русскому языку .................................460
ӘМЕТБЕК Т.
Білім беру жүйесінде «үш тұғырлы тілді» оқытудың маңыздылығы...................................464
МАНАЕВА С .
Инновациялық технологияларды білім беру үдерісіне енгізу.............................................466
РЫСБЕКОВА С.
Оқыту әдістемесінде проблемалық технологиясының тиімділігі.........................................470
МҰРЗАЕВА Д.
Компьютерлік технологиялар көмегімен білім алушылардың танымдық ..........................473 белсенділігін арттыру
ЕСКЕРМЕСОВА П.
Оқыту процесінде оқытудың инновациялық технологияларын қолдану ...........................476
MOLDANOVA Z.
Theoretical aspects of the development problem of creative abilities of students.....................479
ЖИДЕБАЕВА Г.
Критериалды бағалау оқушы мүмкіндігіне жол ашады.........................................................482
ГАФФОРОВ М.ДЖ., ШАРИФОВА Г.А.
Из опыта организации дистанционного образования (ДО) в России..................................485
Жауапты редактор: Жылқыбай Г.Қ.
«ЖАҺАНДЫҚ БӘСЕКЕЛЕСТІК ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҒЫЛЫМ МЕН БІЛІМНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ»
тақырыбында ұйымдастырылған Халықаралық ғылыми-әдістемелік конференцияның жинағы
Жинақ Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің «Тұран» баспаханасында көбейтілді.
Жауапты хатшы Н.Қошанова
Редактор Г.Жылқыбай
Авторлардың түпнұсқаларынан көшірілді. Мақаланың ғылыми мазмұны, стильдік, грамматикалық және пунктуациялық қателері үшін жауапкершілік авторға жүктеледі.
Көлемі 70х100 1/16 Қағазы офсеттік. Шартты баспа табағы 40 Таралымы 200 дана.
Достарыңызбен бөлісу: |