Экологиялық білім қазіргі таңда жалпы білімнің бір бөлігі

Макраэлементтер микроэлементтер

10^-2 % 10^-3 - 10^-5 %

Ультрамикроэлементер мөлешері

1 0^-5 % төмен.
өткенде 2-жүргізуші төмендегі кестеге оқушылар назарын аударады.

- Қазір менің әріптесім айтыа өткендей, химиялық элементтер өмір сүру ерекшелігіне қарай 3-топқа бөлінеді.

осыншама Адам ағзасында кездесетін химиялық элементерді біз қайдан, қалай ағзаға сіңіреміз?

Ортаға сауалға жауап беру үшін 1 оқушы шығады.

- Әрине, қоршаған ортамен Адам тікелей байланысты өмір сүреді. Сондықтан ауадан, Судан, өсімдікпен немес жануарларды тамақ ретінде пайдалану арқылы ағзаға толықтырылып отырады.

Мына суретке назар аударып, жер қыртысындағы, Адам ағзасындағы элементтерді салыстырсақ, нені аңғаруға болады? Әрине, химиялық элементтердің жер қойнауындағы мөлшері Адам ағзасына қарағанда көп. Себебі жер қыртысы сол элементтер отаны.

Жүргізуші: Ағзадағы «өмір металдары» деп аталатын металдар қайсысы? Адам салмағына қарай қалай есептеледі?

Оқушы: Ол металдар 10 элементен тұрады. Ca, K, Na, Mg, Fe, Zn, Cu, Mn, Mo, Co.

Егер адам салмағы 70 кг болса, Са – 1700г, К- 250г, Na-70 г, Mg – 42 г, Fe – 5 г, Zn – 3 г, Cu – 0,2 г, Mn, Mo, Co бірге есептегенде 0,12 болады.

Қазақта «Тамақ дәмін тұз келтірер, тұз болмаса не келтірер?» деген сөз бар. Бұл неге айтылған деген сауалды жүргізуші залдағы оқушыларға тастайды.

Бір оқушы қолына ас тұзының формуласы жазылған үлкен плакатты оқушыларға көрсетіп, түсініктеме береді.

- Бұл адам ағзасындағы заттар тұрақты болу үшін және биосұйықтықтың осмос қысымын тұрақты ұстау үшін үлкен рөл атқарады. Ол ағзаға толық тарай отырып, қан сарысуында, арқа жұлын сұйықтығында, ас қорыту сөлінде, өтте, бүйректе, теріде, сүйек ұлпасында, өкпеде, мида хлоридтер, фосфаттар, гидрокарбонаттар күйінде кездеседі.

Сонымен қатар химиялық заттардың адам ағзасына тигізетін пайдасы мол. NaCl-дың 0,9% ерітіндісі изотонды ерітінді деп атаады. Бұл ерітіндіні ағза улағанда немесе сусызданғанда тері астына көктамырға ине салу арқылы жібереді және клизмаға пайдаланады.

NaCl-дың 3-5-10 гипертонды ерітінді деп аталады. Оны ауруға компресс жасағанда, сыртқы іріңді ауруларға дәкені ылғалдап таңуда қолданады.

Адам AgNO₃ тұзымен уланғанда залалсыздандыру үшін асқазанды 2-5% NaCl ерітіндісімен жуады. Сол кезде % Ag⁺ катионы суда нашар еритін AgCl зиянсыз тұзына айналады.

NaHCO₃ – натрийкарбонатын көптеген ауруды емдеуге пайдаланады, бірақ орнымен пайдалану керек. Бұны көп пайдаланғанда гидролиз реапкциясы нәтижесінде зиянды ацидоз, алкалоз үрдісіне әкеп соғады.

Натрий сульфатын (Глаубер тұзы) адам ағзасын босаңдату үшін

қолданылады. Ішек қабырғасының осмос қасиетін жоғарылатады.

Натрий тетракарбонатын (Na₂B₄O₇) ағзаның сыртқы бөлігін емдегенде

Антисептикалық ретінде жараны шаю үшін пайдаланады.

Жүргізуші: - Ас тұзын қазақ қалай дәріптеген?

Оқушылар: - Қазақ халқы тұзды нанмен бірдей қадірлеген. Мақал-мәтелге қолданған және тұзға байланысты ырым, тыйымдар бар.

Қыз ауыр ма, тұз ауыр ма? Ас иманы – тұз.