Электрофильді қосып алу реакциялары. В. В. Марковников ережесі

Алкендердің құрамында σ- және π-байланыстар бар. π-Байланысты түзетін р_z-орбитальдары жазықтықтың екі жағында бүйірінен қабысқандықтан олар қозғалғыш және әлсіздеу келеді.

Алкендер мен алкиндерде қанықпаған >С=С< және -С=С- байланыстар болғандықтан олар қанығуға, яғни нуклеофилдік қасиет көрсетіп, электрофилді қосып алу реакцияларына (А_Е) түсуге тырысады.

Электрофилдердің субстрат құрамындағы электрон бұлтының тығыздығы жоғары еселік байланыстарды шабуылдауы нәтижесінде π-комплекстер түзіледі. Сонан соң олар баяу σ-комплекске өтеді де, тұрақтанады. Алкендерге тән кейбір А_Е реакциялары :

1. 
   Алкендерді галогендеу (қос байланысқа сапалық реакция).
   

Алкендердегі π -байланысы беріктігі аз болғандықтан жеңіл үзіледі, нәтижесінде қаныққан органикалық қосылыстар түзіледі.

Галоген сутектер мен судың симметриялы емес алкендерге қосылу реакциялары В.В.Марковников ережесіне сәйкес жүреді. Ол былай тұжырымдалады: Гидрогалогендеу және гидраттау реакцияларында сутегі атомы субстрат құрамындағы сутегі атомы көп, яғни көп гидрогенденген, көміртегі атомына қосылады:

CH₃-CH=CH₂+HCI H₃C-CHCI- CH₃

Бұл қос байланыспен көршілес орынбасарлардың +І (индуктивті) әсерінен π-электрон бұлтын шеткі көміртегі атомына ығыстыру нәтижесінде сол атомда электрон бұлты тығыздығының артуымен түсіндіріледі.

Реакцияның механизмі:

Бұл реакциядағы карбкатионның тұрақтылығы радикалдардың оң индуктивтік әсерінен төмендегі бағытта өзгереді:

Дегидрогалогендеу реакциясы КОН _{(спирт.)} әсерінен Зайцев ережесіне сәйкес жүреді:

H₃C-CH-CH-CH₃ CH₃- C = CH - CH₃ +HCI

CH₃ CI CH₃

Спирттерді дегидраттау реакциясы :

4. Гидроксилдеу реакциясы (Вагнер реакциясы) - қос байланысқа сапалық реакция (КМnO₄ ерітіндісінің түссізденуі):

5.Алкендердің полимерлену реакциясы:

б) n CH ₂=CH₂ (-CH₂-CH₂-)_n

этилен полиэтилен

Диенді көмірсутектерге де А_Е реакциялары тән, бірақ π,π-қосарлану нәтижесінде электрофилді қосып алу реакциялары екі бағытта - 1,4 және 1,2- бағытында жүруі мүмкін. Мысал ретінде бутадиен-1,3 гидрогалогендеу реакциясын қарастырайық:

Қосарланған жүйе реакцияға түскенде электрон тығыздығы қайта таралып, тізбектің ең соңғы көміртегі атомы қанықпаған болады да, электрофилді қосып алады. Пайда болған мезомерлі карбкатиондағы оң заряд нақты бір С атомында шоғырланбаған, ол көрші π-электрон бұлтының алшақ көміртегі атомында орын алады, сондықтан да А_Е реакциялары екі бағытта жүреді:

2. 
   Алкендердің алыну жолдары мен изомериясы