Эмоциялар және эмоционалдық интеллект

Ерікті тәрбиелеу

1. 
   Іс-әрекетті бақылау-мінез-құлық көріністерін бақылау.
   
2. 
   Эмоцияны бақылау-эмоциялық реттеу.
   
3. 
   Когнитивті бақылау-когнитивті талдауға, алдын ала зерттеуге және қызметті жоспарлауға қабілеттілік.
   

1. 
   Өте үлкен эмоционалдық қозғыштықта жасөспірімдер қызуқандылықпен, қобалжу сезімдерімен ерекшеленіп, өзінің сезімдерін айқын білдіреді. Жаңа қызықты істерге құмарлықпен ыңталана кіріседі. Кішкентай ғана әділетсіздікке өзіні және жолдасына деген қарсы тұруға дайын тұрады;
   
2. 
   Қорқынышты күтуге жоғары дайындық; үлкен жастағы жасөспірімнің жоғары үрейленуін арттыру әр түрлі эмоциялар тудыратын адаммен жеке тұлғалық қарым-қатынастың пайда болуымен байланысты, оның ішінде қорқынышпен байланысты; күлкілі болып көрінуі мүмкін;
   
3. 
   Сезімдердің қарама-қайшылығы: көбінесе жасөспірімдер өз жолдастарын қорғайды, бірақ олар жазалауға лайық екенін түсінеді; өзін-өзі құрметтеу сезіміне ие болғандықтан, олар реніш үшін жылай алады, дегенмен олар жылау ұят екенін түсінеді;
   
4. 
   Жасөспірімдердің басқалардың бағалауы бойынша ғана емес, олардың өзіндік санасының өсуі нәтижесінде пайда болатын өзін-өзі бағалау бойынша да уайымның пайда болуы;
   
5. 
   Өте дамыған сезімі тобына жату, сондықтан олар ересектердің немесе мұғалімнің құптамауын, достарының оқшаулауын, өткір және ауыр сезінеді: топтан шеттету қорқынышы пайда болады;
   
6. 
   Достыққа деген жоғары талап қою, оның негізінде бастауыш сынып оқушылары сияқты бірлескен ойын емес, қызығушылықтарының, адамгершілік сезімдерінің ортақтығы; жасөспірімдердің арасындағы достық неғұрлым таңдаулы және интивті, неғұрлым ұзақ; достықтың ықпалымен жасөспірімдер де өзгереді, бірақ әрқашан жағымда жағына қарай емес; топтасқан достар көбейіп жатыр.
   

1. 
   Эмоцияның пайда болу алдындағы кезеңдерге бағытталған стратегиялар (antecedent-focused) - эмоциялық импульсті генерациялауға дейін.
   
2. 
   Жауап реакциясын қалыптастыруға бағытталған стратегиялар (response- focused) - эмоциялық импульсті генерациялағаннан кейін (сурет 1).
   

1. 
   Жағдайды таңдау (situation selection);
   
2. 
   Жағдайды түрлендіру (situation modification);
   
3. 
   Зейін бөлінуі (attentional deployment);
   
4. 
   Когнитивті өзгеріс (cognitive change).
   

1. 
   Жағдайды таңдау. Стратегия болашақта әлі де қатысуға болатын жағдайды таңдауға бағытталған. Таңдалған стратегия өзіне де, басқа біреуге де бағытталуы мүмкін. Мысалы, ата-аналар балаларға қатысу керек немесе қатыспау керектігін таңдайды. Жағдайды таңдау стратегиясы индивид таңдаған жағдайда болжайтын эмоцияларды өзгерту үшін пайдаланылады. Мысалы, цирктегі қойылым көру кезінде қуаныш әкеледі.
   
2. 
   Жағдайды түрлендіру. Жағдайдың модификациясы ағымдағы жағдайды неғұрлым қалаған жаққа қарай өзгерте алатын, демек, қажетті эмоцияларға әкелетін жағдайдың өзгеруін білдіреді. Бұл көрсеткіштің стратегиялары ескі жағдайды жаңаға айналдырудың аралық кезеңі болып табылады.
   
3. 
   Зейін бөлінуі. Зейін бөлінісі үш операция арқылы жүзеге асырылады:
   

• 
  объект назарының үзіндісі;
  
• 
  назар аударудың ығысуы;
  
• 
  жаңа объектіге назар аудару.
  

1. 
   Когнитивті өзгеріс. Когнитивті өзгеріс - бұл жеке тұлға түсінген жағдайда қалыптасқан жағдайды қайта бағалау. Бұл жағдаймен байланысты ойдың өзгеруі және осы жағдаймен бірге болу қабілетін бағалаудың өзгеруі, оны кең контекстке қосу кіреді, бұл бейімделу жағдайында ағымдағы эмоцияның қарқындылығын арттыруға немесе азайтуға немесе оны басқа эмоцияға ауыстыруға әкеледі.
   
2. 
   Жауап модуляциясы. Осы класстың стратегиялары эмоцияны реттеуге қатысады, бұл кезде әрекет ету бағыты анықталған және физиологиялық, сыртқы және мінез-құлықтық жауапты қозғайды. Мұнда эмоциялық- экспрессивті мінез-құлық және супрессия (эмоциялар экспрессиясының бәсеңдеуі) жатады. Бұл типтегі стратегиялар эмоцияларды жасыру үшін де,
   

• 
  тұлғаның жас ерекшеліктерін ескеру;
  
• 
  тұлғаның жеке қасиеттерін ескеру;
  
• 
  жеке тұлғаның іс-әрекетінің алгоритмін қалыптастыру;
  
• 
  проблемалы жағдайды сезіну және оны оңтайландыру шешімін қабылдау;
  
• 
  эмоциялық жағдайдың қалай өзгеруі туралы білімді қалыптастыру;
  
• 
  тұлғаның эмоционалдық жағдайының және оның қажеттілігінің оңтайлы арақатынасына қол жеткізу үшін эмоционалдық өзін-өзі реттеу процесін жалғастыру туралы шешім қабылдау;
  
• 
  өзін-өзі ұстай білуді дамыту-өзінің жеке эмоционалдық жағдайын және оның себептерін түсіну, жоғары шашыраңқы, тітіркендіргіш, сондай-ақ үрей мен шиеленісті жеңу.