Эндокриндік жїйе
жүктеу/скачать 12,94 Mb.
|
Р.Ж.Есимова ІШКІ СЕКРЕЦИЯ БЕЗДЕРІНІҢ ГИСТОЛОГИЯСЫ
| Құрылысы. Қалқанша безі сыртынан дәнекер ұлпалық капсуламен қапталған. Капсуладан бездің ішіне кіріп орналасқан трабекулалар оны бөліктерге бөледі. Бездің екі бүйірлік және сиректеу кездесетін пирамидальды бөліктері, қылтасы ажыратылады. Қалқанша безінің құрылымдық-қызметтік бірлігі фолликула деп аталады. Бөлік ішінде, бөлікшелердің арасында дәнекер тін орналасады. Дәнекер тіннің құрамында қан тамырлары, өте нәзік фенестрленген гемокапиллярлар торы, кең лимфа тамырлары, жүйкелік аяқтамалар анықталады. Фолликулалар дөңгелек пішінді көпіршік тәрізді болады. Фолликуланың қабырғасын құрайтын жасушалар тироциттер деп аталады. Фолликуланың ішінде секрет бөлінетін қуыс болады. Тироциттер базальдық мембранаға орналасқан эпителийлік жасушалар, олар бір-бірімен тығыз байланыстар арқылы байланысады. Қызметтік жағдайы жоғарылау кезінде тироциттердің бір-бірімен байланыс құратын аймақтарында қатпарлану байқалып, ол жерлерде интердигитациялар қалыптасады. Қалыпты қызмет атқару жағдайында тироциттердің пішіні текшелі, ал ядросы дөңгелек болып келеді (8 сурет). Олардың бөлген өнімдері тұтқырлығы жоғары болғандықтан коллоид деген атқа ие. Тироциттердің апикальды (фолликуланың қуысына қараған жағы) және базальды бөліктері болады. Жасушаның апикалды бөлігінде микробүрлерді көруге болады. Жасушаларда ақуыз синтезіне қатысатын органеллалар жақсы дамыған. Түзелген ақуыздар фолликула қуысына бөлінеді. Қуыста оған йод ионы қосылып йодтирозиндер, тирониндер түзіледі. Пайда болған аминоқышқылдар тироглобулиндердің құрамына кіреді.
8 сурет. Қалқанша безі 1 – тироциттер 2 - коллоид 3 – фолликулааралық дәнекер тін Қалқанша безінің гиперфункциясы жағдайында фолликула тироциттері ісініп призмалық жасушаларға айналады (9 сурет). Фолликуланың ішіндегі коллоид сұйылып, көптеген жұту вакуольдері пайда болады. Гипофункция жағдайында, керісінше, тироциттер аласарып, ішіндегі коллоид тығызданады. Фолликуланың секреторлық қызметі цикл бойынша өтеді. Бездің секрет түзеу және секрет бөлу фазалары бар. Өнім (секрет) түзеу базальдық мембрана арқылы аминоқышқылдарды, йодты, минеральды йондарды т.б. керекті заттарды сіңіруден басталады. Эндоплазмалық торда сіңірілген заттардан тироглобулин молекуласы түзіледі. Олар Гольджи кешеніне келіп, көмірсулардың тізбегін қосады да везикулаларды құрайды. Осыдан кейін фолликула қуысына тироциттердің апикальдық бөлігі арқылы бөлініп шығады. 9 сурет. Гиперфункция жағдайындағы қалқанша безі 1- коллоид 2 – тироцит 3 – жұту вакуольдері 4 – бөліну үстіндегі тироцит 5 – қан тамыры Йод тироциттерге қаннан йод йоны түрінде түседі, пероксидаза ферментінің көмегімен атомарлық йодқа айналады. Йод атомы тироглобулиндерге бірте-бірте қосылады, яғни коллоидтың құрамында моно-, ди-, үш-, тетрайодтирониндер пайда болады. Белсенділігі жоғары заттарға ақырғы екі қосылым жатады. Өнім бөлу фазасы коллоидтың реабсорбциясынан басталады. Тироцит коллоидты фолликуланың қуысынан фагоцитоз жолымен алады. Коллоид жасушасының лизосомальдық аппаратының көмегімен ыдыратылады, йодтирозиндер мен йодтирониндер пайда болады. Йодтирониндер базальдық мембрана арқылы қанға немесе лимфаға түседі. Бұл қалқанша безінің қызметі өте белсенді түрде өткен уақытта жүретін механизм. Қалыпты жағдайда тироглобулиндердің протеолизі фолликуланың ішінде өтеді де өнімнің тироциттерге түсуі пиноцитоз арқылы жүреді. Парафолликулярлық эндокриноциттер немесе кальцитониноциттер фолликулалардың қабырғасында тироциттердің арасында орналасады (10 сурет). Парафолликулярлық жасушалар фолликулалардың арасындағы дәнекер ұлпаның ішінде де орналасады. Бұл жасушалар көлемі үлкендеу, 10 сурет. Фолликуланың қабырғасы 1 - тироциттер 2 - Парафолликулярлық жасушалар 3 – секреторлық түйіршіктер 4 – тироциттердің микробүрлері 5 – коллоид 6 – гемокапилляр дөңгелек пішінді болып келеді. Олар кальцитонин немесе соматостатин бөледі. Кальцитонин бөлетін жасушалардың түйіршіктері ұсақ, өте осмиофильді, ал соматостатин бөлетін жасушалардың түйіршіктері үлкендеу, әлсіз осмиофильді болып келеді. жүктеу/скачать 12,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|