Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

382
Автор кейбір ғалымдардың «ха-
лықтардың жағрапиялық орнала-
суына, ұлтына, т.б. қасиеттеріне қа-
рап тілдері бай, кедей деп бөлетіні, 
мәселен, «түркі тілдес халықтардың 
тілі кедей, күрделі ойды жеткізуге 
икемділігі аз, өйткені бұл тілдер тек 
кейінгі кезде ғана қалыптасты», –
дейтін ұшқары пікірлерін әшкере-
леп, оны нақтылы фактілер келтіріп 
дәлелдейді. Шындығына келсек қа-
зақ халқының сөз байлығы кейбі-
реулер айтатындай, әсте кедей емес, 
қайта тілдік қоры орасан бай өрке-
ниетті халықтардың қай-қайсымен 
болса да жарысқа түсе аларлық, да-
риядай мол дүние. Мәселен, Ш.Жан-
әбіловтің «Қазақ тіліндегі мал ша-
руашылығының терминдері» деген 
зерттеуінде (1953) негізінен мал ша-
руашылығымен айналысқан ата-ба-
баларымыз төрт түлікке байланысты 
үш мыңнан аса атаулары бар екен. 
Соның ішінде тек түйенің өзіне ғана 
қарасты үш жүздей сөз кездесетіні 
нақты деректер арқылы көрсетілген. 
Соңдай-ақ қазақтың он томдық тү-
сіндірме сөздігінде «көз», «бет» ұғым-
дарының әрқайсысының қырық-
тан астам синонимдерінің бар екен-
дігі де көп жайтты аңғартса керек.
Өзінің этнос психологиясына байла-
нысты көп жылғы зерттеулерін қо-
рытындылай келіп, профессор М.Мұ-
қанов адамның ойлау әрекеті ин-
вариантты (өзгермейтін) және өзгер-
мелі болып отыратындығын, мұның 
өзі қоғамдық-әлеуметтік, тарихи дә-
уірдің бір кезеңінен екіншісіне өт-
кенде ойлау механизмі өзіндік ерек-
шеліктеріне орай өзгеріске түсіп 
отыратындығы – адам интеллекті-
сінің инвариантты жағы психология-
лық дамудың алғышарты және басты 
тірегі ретінде яғни қоғам дамуы мен 
кісінің ой-өрісі шарттас болатынды-
ғын, мұның дамудың барлық ке-
зеңдерінде де орын алып отыратын-
дығын дәлелдеп берді. М.Мұқанов 
қазақ этнопсихологиясы саласында 
ұлттық кадрларды даярлауға да біраз 
үлес қосты. Оның жетекшілігімен 
бірнеше адам (Б.Ыбыраев, Қ.Нұр-
ғалиев, Н.Нұртазина, т.б.) диссерта-
ция қорғады. Осы салада бірер ең-
бектер жазылды. Осы деректер М.Мұ-
қановтың ұлттық психология са-
ласында жемісті еңбек еткенінің жақ-
сы айғағы.
МҰҢАЮ
– адамның бұрын басы-
нан кешірген қолайсыз оқиғалары
мен жүзеге аспаған сәтсіз істері жа-
йындағы дәрменсіз ойы, құрғақ қия-
лы. Мұндай жағдай адамның тыны-
шын алады, ойын бөліп, қиялын 
сан-саққа жүгіртуі мүмкін. Бұл кө-
бінесе ерік-жігері нашар, білімі мен
тәжірибесі таяз адамдарда жиі кез-
десетін психикалық күйдің енжар
түрі. Орыстың ұлы жазушысы Н.В.
Гоголь өзінің «Өлі жандар» рома-
нында Маниловтың образы арқы-
лы осы жағдайды тамаша көрсеткен.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: