Жылдамдық және оның футболдағы орны
жүктеу/скачать 99,85 Kb.
|
dip -oqu-zhattyqtyru-sabagynda-zhas-futbolshylardyn-zhyldamdyq-qacietin-damytu-2015-42 3
| Қимылдың жиілігі. Циклді сипаттағы жаттығуларда қимыл жиілігі жылдамдығы пайда болады (мысалы, 10 секөндта орнында тұрып жүгірудегі өте көп қадам саны). Қимыл жиілігін тәрбиелеу үшін өте жоғары шапшаңдықпен орындауға болатын жаттығулар пайдаланылады (мысалы, 10 секөнд бойы жүгіру). Бұл жағдайда қимыл жиілігін дамыту үшін, аз қашықтыққа қатты (жылдамдық қашықтықтың аяғына дейін бәсеңдемеуі керек) жүгіру қажет [22, 77 б.].
Жылдамдық жаттығулары аздаған мөлшерде сабақтың негізгі бөлімінде, орталық жүйке жүйесі қалыпты жағдайда тұрған кезде беріледі. Қимыл жиілігі жылдамдығын дамыту үшін қайталау, өзгермелі орындау, ойын, жарыс әдістері қолданылады. Жарыс әдісіндегі жоғарғы сезім, қоздыру күші жылдамдық мүмкіншіліктерінің пайда болуына жақсы жағдай тудырады. Жоғары шекте жылдамдық жаттығуларын көп рет қайталау жаттығушыны шаршатып «шаршау кедергісін» тудырады, ол оқушылардың жылдамдық мүмкіншілігінің өсуіне бөгеу болады. Бұл кедергіні болдырмау үшін арнайы жылдамдықты қалыптастыратын жаттығулар қолданылады. Мысалы, олар: таудан еңіске жүгіру, бір нәрсеге тіркеле жүгіру, жеңіл снарядтарды лақтыру т.б. Бірдей спорт түрімен айналысатын 12, 13, 14 жастағы футболшыларды бір әдістемемен жаттықтыруға болмайды. Жаттығу жүктемелерін жоспарлауда әр жастағы футбошыға жеке көңіл бөлу қажет, әсіресе 12-14 жастағы балалардың дене дайындығының деңгейін есепке алу қажет. Жылдамдық кешенінің көрсеткіштеріне мыналар жатады: старттық жылдамдық, жүгіру жылдамдығы, футбол алаңында туындаған жағдайларда жылдамдықты бағалау, тактикалық ойлау жылдамдығы. Футбол алаңында шапшаң жүгіру үшін, доптың артынан жүгіруді жүзеге асыру үшін, 25-30 қадам аралығында қарсыластардың қақпасына соққы беру үшін немесе кенеттен тоқтап және бірден жүгіру бағытын өзгерте алуы үшін футболшы мықты болуы керек. Сондықтан футболшы үшін ең маңыздысы аяқтың күшін дамыту болып табылады. Алайда жаттықтыру сабағында сонымен қатар қажетті деңгейде мойын бұлшық еттерінің, иық шұқыршығының, кеуденің, арқаның, іштің дамуына ерекше назар аудару қажет. Қозғалыс әрекетін дамыту. Қозғалыс әрекетінің жылдамдығы футболшы үшін маңызды. Футболшының старттық жылдамдығын дамытуда 15—30 м жүгіру (жас футболшылар осындай жүгіруде жоғары жылдамдықты игереді), 5-7 м доппен және допсыз секіру тиімді болып табылады [23,17 б.]. Г.В. Монакованың пікірінше қозғалыс жылдамдығы қазіргі футболда маңызды орын алады. Жаттығу немесе ойын кезінде футболшылардың жүгіруі үнемі жоғары жылдамдықта бағытын өзгертеді. Жаттығу үшін қозғалыс бағытын өзгерту арқылы жүгіру және секіру жаттығулары қажет. Жылдамдық қасиеттерін кешенді дамыту. Жылдамдық қасиеттерін кешенді дамыту үшін доппен және допсыз жаттығуларды теңдей біріктіру керек. Жылдамдық қасиеттерін дамытатын қозғалыс ойындарын қолдану керек. Ойын және ойын жаттығуларынан басқа негізгі физикалық қасиеттерді, ең алдымен жылдамдық пен күшті дамытатын арнайы дайындық жаттығуларын да қолдануға болады. Бұл жан-жақты дене дайындығын қамтамасыз етеді. Жылдамдықты арттыруға бағытталған кешенді жаттығуларды сабақтың негізгі бөлімінің басында қолдану керек, содан кейін осы жылдамдық қасиетін дамытатын ойындар пайдаланылады. Төзімділікті таныту үшін аз уақыт төзімділікті талап ететін жаттығулар мен ойындарға бөлінеді. Олар сәйкесінше сабақтың соңында және ортасында қолданылады. Жоғары қарқындылықпен орындалатын жаттығулар тез шаршауға себепкер болады. Сондықтан жылдамдықты дамытатын жаттығуларды жиі, бірақ орташа көлемде жүргізу керек. Қозғалыс жылдамдығына бағытталған жаттығулардың көлемін дұрыс анықтау үшін жаттығулардың қайталану санын есепке алу керек. Сонымен қатар олар жылдамдық төмендемей орындалуы керек. Жылдамдықты дамытуға арналған жаттығуларды жас футболшы шаршап, жылдамдығы төмендегенде тоқтатады. Бұл төмендеу жаттығуды тоқтатудың бір белгісі болып табылады. Жаттығу дайындықтары ағзаның қабілеттілігін дамытуға бағытталған. Жаттығу дайындықтары жалпы және арнайы жаттығу дайындықтары болып екіге бөлінеді. Жалпы жаттығу дайындығы дене қабілетінің жан-жақты дамуын қарастырады, ал арнайы жаттығулар– футболшыларға тән функционалды мүмкіндіктердің дамуын қарастырады. Арнайы жаттығу дайындығының мақсаты–жоғары жылдамдықта күрделі әдістермен допты меңгеру, футболшының ойын барысында қозғалысын жақсарту болып табылады. Жас футболшылардың дайындық тәжірибесінде ептілікке, жылдамдық қасиетіне, күшке, жылдамдыққа, төзімділікке ерекше мән береді. Жас ерекшеліктерін ескере отырып, жаттығу сабақтарын жоспарлайды. Жас футболшылардың жас ерекшеліктерін ескеру ең алдымен ептілік, жылдамдық және күш сияқты қасиеттерді дамытуға бағытталған. Жасөспірімнің ағзасы бір жағынан ден жаттығуларын едәуір арттыруды қаласа, басқа жағынан ұзақ уақытқы дайындықтан кейін қажетті демалуды талап етеді. Күш қабілеттері мен төзімділікті жүзеге асыруға бағытталған жаттығуларға ерекше назар аудару керек. Сонымен қатар жас футболшылардың команда құрамындағы дайындығын бақылап отыру керек. Жас футболшылардың жылдамдық көрсеткіштері төмендеген кезде, сол қасиеттерді жүзеге асыруды жалғастыру керек. Футболшыларды дайындау кезінде көптеген түрлі жаттығулар қолданылады: қарапайымнан–жүгіру, секіру, допты ұру, допты беру және күрделіге дейін: күрделі ойын тапсырмаларын шешетін ойын жаттығулары, аэробика және акробатика жаттығулары. Жылдамдық–қысқа уақыт аралығында қозғалыс қимылдарын орындай алу қабілеті. Футболда жылдамдық түсінігімен ойыншының аз уақыт ішінде неғұрлым жылдам допты аяқпен немесе баспен ұру, техникалық әдіс, қиын жағдайда бейімделе білу, тез арада таңдау жасай алу мүмкіндіктерін байланыстырады. Футболшының жылдамдығы жылдамдығын танытудан басқа да қадамының ұзақтығы, итеру күші т.с.с. факторларға байланысты болып келеді. Оңай жағдайларда жылдамдықты дамыту жаттығулары: 1. Түрлі старттық жағдайларда 5–7 м жүгіру; 2. Аяқты 90° көтеріп, қолын аяғына жеткізіп орнынан жоғары секіру (7–10 рет). 3. Дәл солай, бірақ аяқтың табанына қолын жеткізіп секіру (7–10 рет). 4. Аяқты ауыстыра отырып жылдамдықпен жоғары секіру (7–10 рет). Жоғарыда сипатталған жаттығулар «старттық» күшті–алғашқы қиын кезеңде бұлшықеттердің жылдам даму қабілетін тиімді дамытуға мүмкіндік береді. Күрделі жағдайда старттық жылдамдықты дамыту жаттығулары: 1. Басты бұрмай, тордың жанында отырып теннис добының ұшқанын бақылау. 2. түрлі старттық жағдайларда тұрып, торға соғылғаннан кейін ыршып түскен допты көргеннен кейін арқасымен қозғала бастау. 3. Дәл солай, бірақ жүгіру доп алдыға немесе артқа домалағаннан кейін басталады. 4. Аяқпен немесе қолмен жоғары биіктікке лақтырылған доп жерге тигеннен кейін жүгіруді орындау (жоғарыдағы допқа қарауға болмайды). 5. Дәл солай, бірақ жүгіру доп алдыға немесе артқа домалағаннан кейін орындалады. Старттық жылдамдықты жүзеге асыруға арналған жаттығулар: 1. Орнынан (5–10° бұрыш) тауға жүгіру және таумен жүгіру и под гору (3–7° бағытта) 2. Орнынан құм үстімен, үгінді, қар және суда жүгіру. 3. Орнынан түзу бағыт бойынша 10–15 м жүгіру. 4. Тауда, құмда, үгінділедің үстінде, суда орнынан секіру (екі реттік, үш реттік). Жаттығуды осы әдістерді қайталағанда 2–3 минуттан кем емес демалу керек. Техникалық әдістерді жылдам орындау жаттығулары. 1. Допты жоғары лақтырып және алдыға домалатып, қақпаға ұру. 2. Дәл солай, бірақ артқа домалату. 3. Допты алдыға домалатып, жылдамдықты сәл арттырып, содан кейін бірден 180° айналу. 4. Дәл солай, бірақ артқа домалау. 5. Допқа жүгіріп, қақпаға ұру және бастақы орнына қайта оралу. Жылдамдық қасиеттерін дамыту барысында барлық жаттығуларды соңғы жылдамдықпен орындау керек. Демалыс аралығы келесі мүмкіндікті алдыңғыдан жақсы орындайтындай болуы қажет. Жылдамдық жаттығу соңында төмендемеуі керек. Жылдамдықты дамыту бойынша жаттықтыру сабағы толықтай демалғаннан кейін өтуі керек. Жылдамдықты дамыту жаттығуларын жаттығу кезеңінің 2-3 соңғы аптасында (жалпы және жылдамдыққа төзімділік базасын құрғаннан кейін), сонымен қатар жарыс кезінің бастапқы кезеңінде жүргізу керек. Төзімділікті дамыту. Төзімділікті тәрбиелеу матч бойы ойын қимылының тиімділігін төмендетпей орындап шығу негізінде жүзеге асады. Төзімділікті мынадай түрлерге бөледі: жалпы (аэробты), аралас (аэробты-анаэробты), жылдам, қашықтықтық және спринтерлі (қысқа қашықтыққа жүгіру) жылдамдықтағы төзімділік[23,48 б.]. Жалпы төзімділікті жүзеге асыратын жаттығулар: 1. Жылдам жүріс. 2. Кросстар 3–5 км. 3. Жүзу. 4. Шаңғымен жүріс. Жаттығуларды дайындық кезеңінің 1–2 аптасында және ауыспалы кезеңнің соңында бірдей орташа қарқында орындау қажет. Аралас төзімділікті дамыту жаттығулары: 1. жаттығудың аралық әдісі бойынша қашықтыққа жүгіру Жаттығу 30 сек. 90 сек. дейін. Демалыс уақыты, әдетте – 60–90 с. Серия саны – 2-ден 4-ке дейін, әр сериясында 5–6 қайталау бар. Жүгіру қарқыны ең жоғары–80–95 %. Аэробты-анаэробты жаттығулар ойын қимылдары кезінде орындалатындықтан футболшылардың төзімділігін дамытуда басты орын алады. Бұл жаттығуларды дайындық кезеңінің 4–7 аптасында қолданады. Жылдамдыққа төзімділікті жүзеге асыратын жаттығулар: 1. Қайталау және қашықтық әдісімен қашықтыққа жүгіру. Қарқындылық– 95 %. Жүгіру қашықтығының ұзындығы – 200-ден 600–700 м дейін, уақыты –20 секундтан 2 мин.дейін. демалу аралығы бірінші және екінші қайталауда 5–8 минут, 3 және 4 қайталауда 2–3 минут. Сериялар арасы демалыс–15–20 мин. Жас футболшыларды жаттықтыру кезінде аз көлемдегі және 4-6 минутқа тең орташа көлемдегі жүктемелерді, сонымен қатар 4 минутқа тең үлкен көлемдегі жүктемелерді ұсынуға болады. Бұл жаттығу жүктемелері кері әсерін тигізбейді. 6 және 8 минтуқа тең үлкен көлемдегі жаттығу жүктемелерін, сонымен қатар 8 минутқа тең орташа көлемдегі жүктемелерді жас футболшылардың арнайы жылдамдық қасиеттерін дамытуға ұсынбайды [23,49 б.]. Жас футболшылардың жылдамдығын дамытуға бағытталған жаттығулар қатарына төмендегілерді ұсынуға болады: Жылдамдықты дамытатын жаттығулар қайта қалыпқа келу үшін арасында (1—2 мин) демалыс болатындай орындалуы керек. Жылдамдықты дамытатын жаттығуларды жаттықтыру сабағына бірден қосу ұсынылады, себебі ағза шаршамай, жақсы қалыпта болып тұрады. Егер бұлшықеттер қызбай тұрса, онда жылдамдық жаттығуларын орындау кезінде ауыру сезімдерін тудыратын үзілістер болуы мүмкін. Жылдамдық күш пен икемділік, сонымен қатар төзімділік сияқты дене қасиеттерімен тығыз байланысты. Старттық жылдамдық, жүгіру жылдамдығы, футбол алаңында туындаған жағдайларда жылдамдықты бағалау, тактикалық ойлау жылдамдығы жылдамдық кешенінің көрсеткіштері болып табылады. Жылдамдық қабілеттерін дамыту үшін ең алдымен қозғалыс шапшаңдығын арттыруға арналған жаттығулар пайдаланылады. Қозғалыс шапшаңдығын дамытуда қайталау тәсілін де қолдануға болады. 8—11 жаста секіру, акробатикалық және гимнастикалық жаттығуларды жасау да ұсынылады. Жағдайдың күрт өзгеруіне қарай жас футболшылардың нақты әрі жылдам әрекет етуі қажет болатын және бір сабақта 2-3 техникалық әдістерді үйрету жаттығуларын жас футболшылардан талап ету ұсынылмайды. жүктеу/скачать 99,85 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|