Лекция мақсаты: Басқару ғылымының теориялық және әдістемелік негіздері, басқарудың шетелдік тәжірибесін зерттеу қажеттілігі
жүктеу/скачать 3,98 Mb.
|
менеджмент
- Бұл бет үшін навигация:
- Жалпы басқарушылар.
- Менеджерлер жєне оларѓа ќойылатын талаптар
- Басќарушы улгілері. Басќарушылар ‰лгісі дегеніміз
| В. Көлденеңінен жіктеу. Басқарушылардың жұмыстарындағы тағы бір ерекшелік мекемеде өзін көлденең жағдайда көрсетеді. Көлденең басқарушылары функцияналдық және жалпы басқарушылар деп екіге бөлеміз.
Функциялық басқарушылар. Кәсіпорындарды және функциялық істі атқаратын тек осы тектес жұмыстарға жауапты әрі жұмысшыларға бақылау жасайтын басқарушыларды функциялық басқарушылар дейміз. Функциялық бөлімдер жарнама, сату, қаржы, қызметкер, өндіру және бухгалтерия сияқты бірнеше процестерді қамтиды. Жалпы басқарушылар. Бұлар кәсіпорынның түрлі функцияларын іске асыратын барлық бөлімдерге жауап беретін жалпы басқарушылар категориясына жатады. 4. Менеджер және оның функциялары Менеджерлер жєне оларѓа ќойылатын талаптар Ќазіргі кездегі менеджерлерге тµмендегідей бірќатар талаптар ќойылады: µзіне деген сенімділік жєне µзін µзі мењгере білу; жеке басыныњ баѓалы ќасиеттері мен µзін ‰немі жетілдіру; бастамаларды іздестіру мен µнертапќыштыќ, ќызметкерлерді баулу мен байланыс орнатуѓа ќабілеттілік; басќару єдіс-тєсілдерін білу мен басшылыќ ќабілеті; маќсаттылыќ пен т±раќты жоспарлаы жєне баќылау; тыѓырыќтан шыѓу мен тиімді шешім ќабылдауѓа даѓдылану т.б. Сонымен менеджер басќару саласындаѓы наќтылы бір міндеттерді орындайтын жоѓары ќабілетті кєсіби маман. Басќару єрекетін ж‰ргізу басшылыќтыњ білім дењгейі, басќару даѓдысы мен тєжірибесіне байланысты. Осыѓан орай басќару теориясы мен практикасында ќолданылатын басќарушылар ‰лгісін ќарастырайыќ. Басќарушы улгілері. Басќарушылар ‰лгісі дегеніміз – ќажетті іс ќимылды ж‰ргізуде басшылар бойындаѓа арнаулы білімі, мінез-ќ±лыќ белгілері, маќсатќа жету ережелері, адамдармен ќарым-ќатынас жасау єдістері, билік пен басќару шеберлігіне байланысты жіктелінуі. Басќару теориясы мен тєжірибесінде осындай тµрт ‰лгі орын алады. 1.Басќарушы жетекші шешімді ќабылдауда жєне оны ж‰зеге асыруда кєсіби біліктілігі, ќызметкерлермен ќарым-ќатынас жасауы, ж±мыс аймаѓында еркін єрекет етуі, ыќыластылыѓы мен єркімніњ м‰мкіндігін толыќ ±ѓына жєне баѓалай білуі арќылы мањызды орын алады. 2. Басќарушы єкім ±йымныњ табысќа жетуіне ќатањ баќылау жєне жылдыќ ету арќылы ±йымдастырудаѓы міндеттер мен жауапкершіліктіњ тыѓыз араќатынасын орнатып, басшылыќ пен µкілеттілікті бір органѓа шоѓырландырады. 3.Басќарушы жоспарлаушы наќтылы жаѓдайда зерттей отырып ±йымдаѓы ресурстар мен м‰мкіндіктерді маќсатты орындауѓа баѓыштайды. Жоспарлаушы ќабылдаѓан шешімдер кµлемді деректерге, осыѓан дейінгі орын алѓан стратегияѓа жєне ±йым болашаѓын дамытуѓа с‰йене отырып орныќтырылады. 4.Басќарушы кєсіпкер ±йым болашаѓын жања баѓытта тєуекелге бел буа отырып, стандартсыз шешімдер арќылы белгілейді. Кєсіпкерлік басќару наќтылы маќсатты орындауда басќару саласын арттыруда бірегей іс ќимыл жасауды ќызметті ±йымдастыруда ынталандыру ж‰йесін ќолдануды, тєуекелдік єрекет пен жањашылдыќ ќызметті ±сынады. Кєсіпкерлік басќару дегеніміз – субъектініњ шаруашылыќ єрекет т‰рін, оны жоспарлау, ќаржыландыру кµздері мен ресурстарды табуда ±йымдастыру мен басќару µнімді µткізуде олардыњ жиынтыќ бостандыѓы жєне толыќ ќ±ќыѓыныњ болу шарты. Басќарушы кєсіпкер µнім µндірушілерді ќолдау мен ќызыќтыруда бєсекелестік пен ќызметкерлерді тиімді жетілдіруде, ресурстарын жедел ќозѓалысы мен стратегиялыќ жоспарлауды ќамтамасыз етуде мањызды орын алады. Менеджменттің функциясын француз ғалымы А. Файол алғашқы болып анықтады. Қазіргі таңда басқарудың функциясын анықтаудың түрлі көзқарастарын кездестіруге болады. А. Файолдың анықтауы бойынша басқарудың функциясы; Алдын ала болжау; Ұйым Жайғастыру Келісу Бақылау деп көрсетті. Осы айтылған басқару функциясының негізгі жүзеге асу процесін менеджмент процесі деп айтамыз. Менеджмент процесі күрделі және ол белгілі бір уақытты, материалдық және де басқа да ресурс шығындарын қажет етеді. Сондықтан да менеджмент процесін бірін-бірін жалғастыратын іс-әрекеттердің жиынтығы ретінде анықтауға болады. Жалпы Менеджмент үрдісі төмендегідей етіп көрсетуге болады; Жоспарлау: (мақсатты анықтау, стратегияны жасау, жоспар құру, бағдарламаларды жасау, бюджетті жасау, саясат, тактика); Ұйымдастыру: (ұйымды құру, ұйымның инфрастуктурасын қалыптастыру, байланыс құру, міндет пен жауапкершілікті делегірлеу, ұйымдық мәдениет); Мотивация: (персоналды басқару, стимул және мотивация, марапаттау және жазаландыру, статус); Координация: (ықпал ету, барлық жұмыстың үйлестілігін қамтамасыз ету); Бақылау: (басқару және қаржылық есеп, жоспардың орындалу барысына анализ жасау т.б.). Әрбір функцияны орындау үшін көптеген проблемаларды шешуге және көптеген басқару шешімдерін қабылдау керек. Сондықтан басқару процесін проблеманы анықтау және ол туралы шешім қабылдау циклінің жиынтығы деп те қарауға болады. Функция (латынның-“атқару, қызмет” деген сөзі) қызмет сияқты анықталады, ал басқаруға сәйкес бұл басқару бойынша қызмет болады. Бұдан шығатыны, басқару жүйесінің жұмыс істеуі – басқару функциясын атқару процесі. Басқаруда әр түрлі функцияны бөлу мен оларды талдау өндірісті басқару проблемасын ғылыми талдаудың ыңғайын табуда негізгі кезең болды. Алғаш рет басқарудың фуекционалды талдауын Ф.У. Тейлор мен А. Файоль жүргізді. Басқару функцияларының орны басқару ғылымының негізгі категорияларымен қатар жүйемен: Қоғамдық өндіріс заңдары – базистік қондырмалық қатынастар – басқару қатынаствры - басқару функциялары – басқаруқұрылымы – басқаруәдістері – басқару процесі – басқару объектісі. Кәсіпорын жүйе ретінде өзара байланысты және өзара келісілген басқарылатын және басқарушы бөліктерден тұрады. Осы жүйе тармақтары арасында және олардың ішінде қатынастар пайда болад. Менеджменттің міндеті –бұл қатынастарды басқарудың функциясын белгілеу және солардың негізінде басқарудың заңдылықтарын ескеріп, басқарушы жүйенің құрылымын жасап шығару. Басқарудың функциясы мен құрылымы –басқарудың мазмұны мен пішіні (формасы). Функция (латынның –«атқару, қызмет» деген сөзі) қызмет сияқты анықталады, ал басқаруға сәйкес бұл басқару бойынша қызмет болады. Бұдан шығатыны, басқару жүйесінің жұмыс істеуі –басқару функциясын атқару процесі. Шынында, басқарылатын жүйеге кез-келген әсер ету белгілі бір, осы жүйелерге ортақ басқару процесінің пішінінде, ал нақты айтсақ әрекетінің мәнін түсіну үшін оған тән белгілерді білу қажет. Басқаруда әр түрлі функцияны білу мен оларды талдау өндірісті басқару проблемасын ғылыми талдаудың ыңғайын табуда негізгі кезең болды. Алғаш рет басқарудың функционалды талдауын Ф.У. Тейлор мен А.Файоль жүргізді. Басқарудың функционалды тәсілініңбасты белгісі –басқару функцияларының жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Басқарудың функциясы басқарудың өз мәнін көрсететін басқару қызметінің бөлігі болып табылады. Функция басқару қызметінің ерекше түрі ретінде де басқару саласындағы еңбекті бөлу мен мамандандыру процесінің нәтижесі ретінде де қарастырылады. Өндірісте -еңбек өнімділігін бөлу ҒТР (ғылыми –техникалық прогресс) нәтижесі. Функцияның мәнін бейнелейтін көптеген анықтамалар бар. Олардың бірі: «Функция –объективті қажетті, тұрақты қайталанатын іс әрекеттер, мағынасының біртектілігі мен мақсатты бағыттылығы біріктірілген жиынтық ретінде түсіндіріледі». Басқаруды жиынтық ретінде түсіндіру көп мәселелерді табысты шешуге мүмкіндік берді. Бастапқыда басқаруды бөлікке бөлген А.Файоль, мұнда функцияларды уақыт ішінде өрістету процесінің дәйектілігі тұрғысынан: алдын ала болжау, ұйымдастыру, басқарушылық, келісу, яғни басқару кезеңдері бойынша бөлді. Функционалды тәсіл басқару қызметінің кейбір участкелерінің көбінесе, мативация (уәждеме) функцияларының мазмұнын тереңдетіп жасауға мүмкіндік берді. Дегенмен басқарудың ең басты функционалды түсіндірмесі –бұл тұтас алғанда да, әр бірін жекелей алғанда да өндірісті басқару органдарын құру үшін объективті негіздеме. Басқарудың функциялары жұмыстың дербес түрлері болуымен және белгілеуге сәйкес біртекті және қайталануымен өндірістің (өндірушілердің өздерінің) субъективті факторымен объективті факторларының (оның материалдық –заттық элементтері) өзара әрекетінің ерекше типі болып табылады. Бұл өзара іс әрекетте субъективті фактор анықтаушы болады. К. Маркс буржуазиялық идеологтарды «Өндірістің заттық элементерін алға шығарады және олардың мәнін субъективті элементпен, жанды, тікелей еңбекпен салыстырғанда асыра бағалағаны» үшін сынайды. Басқару функцияларының орны басқару ғылымының негізгі категорияларымен қатар мынадай жүйемен анықталады: Қоғамдық өндіріс заңдары –базистік қондырмалық қатынастар –басқару қатынастары –басқару функциялары –басқару құрылымы –басқару әдістері –басқару процесі –басқару объектісі. Өндірісті басқарудың функциялары басқару ғылымының басқару қатынастарын жүзеге асыратын формаларының бірі болып табылады. Дәл осы басқарудың функциялары басқару жүйесінде кім не істеп жатыр немесе кім не істеу керек деген сұраққа жауап береді. Менеджмент ж‰йесі функцияда басќару ќызметініњ жіктеуін ќарастырады. Аныќ жіктелген функция басќаруы ѓылыми жєне жаттыѓулыќ негіз ±йымды ќ±руды, ±йымныњ ќ±рылуы мен басќарылуын ќарастырады. Менеджментте ењбектіњ бµлінуініњ єсер ету - жеке функцияныњ µндіріспен басќарылуы. Менеджмент функциясы басќару ќызметін атќарады, сол арќылы ±йымныњ ішкі ж‰йесінен сыртќы ортаныњ ж‰йесі ќ±рылады. А. Файоль менеджмент тµрт функцияныњ жиынтыѓы деп аныќтады: жоспарлау, ±йымдастыру, басќару жєне баќылау. К. Киллен менеджмент функциясыныњ ±ѓымын ±лѓайтты, ол былай т‰сіндірді, «...±йымныњ жоспарлау процесі, басќару, мотивация жєне ж±мысты баќылау жєне ±йым ж±мысшыларын баќылау, осылар арќылы ±йым жаќсы нєтижеге жетеді». Менеджмент функциясыныњ мањызды бµлігі болып жоспарлау саналады. Жоспарлау. Менеджмент функциясы сияќты маќсатты аныќтау жєне баѓдарламаныњ µнімді болу ‰шін болжау, тактикалыќ жоспарлау Л.Д. Залевский жоспарлауды басќарушылыќ шешімді µндіру, б±л процесс барлыќ н±сќалар баѓаланады жєне ќортындылайды, ішінен жаќсы єсер ететінін тањдап д±рыс шешім аныќталады. К. Киллен «Жоспарлау - ол не, кіммен, ќалай деген с±раќќа жауап беруге дайындыќ» деп санайды. Жоспарлау маќсатты аныќтау жєне оныњ орындалуыныњ жолдарын ќарастыру. Жоспарлау ±йымныњ єрт‰рлі дењгейін ќамтып ±заќ мерзімді болып бµлінеді. ¦заќмерзімді жоспарлауда (15-20 ж) фирманыњ маќсаты мен стратегиясы аныќталады. Ал ортамерзімді жоспарлау (5 жылѓа дейін) ќай жол арќылы маќсатќа жетуге болатынын шешу. Б±л жоспарларда ортаќ кадрлыќ саясат, ортаќ µндірістік стратегияны, ортаќ ќаржылыќ саясат, ортаќ маркетингілік саясат аныќталады. Ќысќа мерзімді жєне аѓымдаѓы жоспарлау (1 жылѓа) ширек, айѓа байланысты бірнеше формаѓа ие. Оныњ бірі ортаќ мерзімді жоспарлауды наќтылап жєне ќысќарту. Сонымен ќатар бір жылѓа µндірістік жоспар, ќаржылыќ жоспар маркетинг бойынша жоспар ќ±рылады. Аѓымдаѓы жоспарлаудыњ ‰шінші формасы саясатты формалдау, механизмді баќылау, болашаќта болатын жаѓдайларѓа байланысты алдын ала компанияныњ жаѓдайын д±рыс аныќтап алу керек. Егер берілген н±сќауды ќызметкер орындамаса, ол µзі єр тµленбеген бµлме ‰шін жауапкершілікті µзіне алады. Стратегиялыќ жоспарлау - стратегияны ќалыптау бойынша жасау процесі, ±йымдаѓы єр ќызметкердіњ атќаратын мєнін аныќтау. ¦йымдаѓы стратегияны µндеу - стратегиялыќ жоспарлаудыњ µзі ‰шін ѓана жасалынѓан емес. Ол µте к‰рделі жєне кµп ењбекті керек ететін ж±мыс, егер стратегия табысты іске асып жатса, мањызѓа ие болады, стратегиялыќ ж‰зеге асып жатќанын баќылау ‰шін жєне алѓа ќойѓан маќсатќа жетуіне сенімді болу ‰шін, ±йымдаѓы басќарушылар жоспар, баѓдарлама, жоба жєне бюджет жасауы керек, жєне оларды басќарып отыруы керек. жүктеу/скачать 3,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|