Оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік жұмысы (ожсөЖ) – 30 сағат

1. Ахуал деген ұғым психология саласына қандай ғылым саласынан енген?

2. Конфликт дегеніміз не?

3. Конфликтінің қандай түрлері болады?

4. Дау жанжалды шешудің қандай жолдары бар?

5.Ынтымақтасудың жолдарын ата?

№ 10 дәріс

Тақырып: Тұлғааралық өзара қарым-қатынасты диогностикалау және реттеудегі социометрия.

Дәрістің мазмұны:

2. Социометриялық сауалнама жүргізу.

3. Социоматрица және социограмма құрастыру.

Мақсаты: Социометрия әдісі туралы түсінік беру және оның жүргізу әдісін түсіндіре отырып, топ студенттерінің бір-бірімен қарым-қатынасын анықтау.

1. Мекемелердегі қарым-қатынас бірлігін екіге бөлуге болады: формальды және формальды емес. Қызмет барысында адамдар арасында тұлғааралық қарым-қатынас қалыптасады. Адам біреуді ұнатады, біреуді ұнатпайды. Тұлғааралық диагностиканың негізгі әдісіне социометрия жатады. «Социометрия» ұғымы латын тілінен аударғанда жолдас, әріптес, сыбайлас дегенді білдіреді. Социометрияның негізін салған американ әлеуметтік психологы және психиатр Дж.Морено. Ол әдіс шетелде Мореноның «Кто выживает» деген еңбегінен кейін 30-жылдардан бастап таралады.Оның ойынша тұлғааралық қарым-қатынастардың бірлігі олардың сипатының құндылығы ғана емес, адамның рухани жағдайында да алғашқы психологиялық құрылым болып табылады. Дж.Мореноның теориялық концепциясына сай екі құрылым: макроқұрылым өлген адамдардың өмірлік әрекетінде әртүрлі процестерде араласу және микроқұрылым -тікелей қатынасы арқылы қалыптасатын психологиялық қарым-қатынас. Микроқұрылым мен макроқұрылым бір-бірімен бірлікте болуы мүмкін. Социометрия – ұжымдағы біріккен іс-әрекеттің әртүрлі сферасындағы топ адамдарының бір-бірін таңдауы нәтижесінде тұлғааралық қарым-қатынастағы әлеуметтік-психологиялық зерттеу. Өзге де әдіс шықты. Бұл әдістің қолайлы да қолайсыз да жақтары бар. Қолайлы жақтарына:

- Қарым-қатынасты зертттейтін өзге әдіс болмаған кезде пайда болды.

- Формальды дәстүрлі деп есептеп келген сферада сандық формасы нәтиже беру.

- Жүргізу кезінде нәтижесін талдауда да өте қарапайым.

Жағымсыз жақтарына:

- Картинаның жағдайға байланыстылығы.

- Ананимді тест болмағандықтан жауаптың бұрмаланып берілуі.

- Мүмкіндіктердің аздығы.

Социометриялық сауалнама арқылы 1-ден: мекемедегі өзара қарым-қатьнасты анықтап формальды емес құрылымды анықтайды.

2-ден: Жетекшінің беделімен оның формальды емес құрылысын да анықтайды. 3-ден: ¥жымдағы адамдардың бірігуі мен бытыраңқылығын анықтайды. 4-ден: психортерапинялық қызмет атқарады. Социометриялық сауалнамаға қатысу арқылы адамның өзгелермен қарым-қатынасын талдауына, мінез-құлқын, өз көзқарасын ынталандыруға, түзетуге талпындырады.Социометрияның мәні «жарату, жаратпау» жуйесін анықтау. Осындай таңдаулардың барлығы диаграмма ретіндегі социометрияда көрсетіледі. Социометриялық сауалнама жүргізбес бұрын әзірлік жұмыстары жүргізіледі. Таңдау критерийімен, таңдау санын анықтау қажет. Таңдау критерийіне нақты бір әрекетті істеуге тілек білдіруі жатады. Мыс: «Сен кіммен бірге?» т.б.

Критерийлер әртүрлі болады: қолайлы және қолайсыз.

Қолайлы (Демалыс күндерін кіммен өткізгің келеді?).

Қолайсыз (егер мүмкіндік болса, әріптестеріңнен кімді өзге бөлімге ауыстырар едің?). Дихотомикалық. Бір уақытта қолдау мен мойындамауға бағыттау. (Мекеменің жаңадан ұйымдасуы кезіндегі қайсысымен бір бөлімде бірге, ал қайсысымен бөлек жұмыс жасар едің). Социометрия жүргізу барысында сұрақтарға мынандай талаптар қойылады:

3.Социометрица ұжымдағы барлық таңдауды көрсететін таблица. Горизонтальды жолда ұжым мүшесінің санына сай кім таңдағанын, ал вертикальды жолда таңдағанын қарайды. Қолайлы таңдау «+», қолайсыз «-» белгісімен белгіленеді. Қолайлы дұрыс таңдау шеңбермен, ал қолайсызы үшбұрьпппен белгіленеді. Таблицаны толтырып болған соң мыналар саналады:

- өзара таңдау сандары;

- ұжымға көп қатысы жоқ адам;

1. 
   индивидуалды социограмма - бұл жағдайда қызығушылығы басым адам алынады;
   
2. 
   қарапайым топтық социограмма;
   
3. 
   топтық социограмма жүйесі.
   

- көп таңдалынбаған (1-2 қолайсыз таңдау бар). 10-12 адам бар.

3. Тұлғалық қарым-қатынасты зерттеуде нақты қорытынды беретін эдістердің бірі - референтометрия. Ол - әрбір топ мүшесінің оның жолдастарының арасындағы алатын орнын, оның көзқарасының қабылдануын анықтайды. Социометриялық сауалнамадан айырмашылығы қарым-қатынаста тұлғаның тереңірек қарастырылатыны, топтың әрекетінің мақсатын, міндетін анықтайды. Бұл әдісте кімнің ұнайтыны, ұнамайтыны жөнінде нақты, тікелей сұрақ қойылмайды. Оны жүргізу екі этаптан тұрады. 1 - этапта: көзқарасын, қарым-қатынасын, әрбір топ мүшесінің позициясын анықтайды, өзара әрекеттегі сыбайластарды бағалап, салыстырады.