ОҚулық Атыраулық заманауи жазушылардың қазақ және орыс тілдеріндегі шағын прозалық жинағы

Аңшы дара ауыз мылтығын құндағынан омырып, майға шыланған матамен қайта-қайта ысқылай сүрткен. Төңірекке «Қапардың қанды ауызы» атанып кеткен мылтықтың шынболатына өң кіріп жылтырай қалды. Жарықтық әкесінің көзіндей қару ғой.
Қошалақтың адыры мен төбе, тепсеңін сыды- рып аң қағып, қанжығасына қоян байлап қайтса да мейірленіп: «Бұл мылтықтың аузына мың аң сыйып кетеді», – деп күмпілдеп жер-көкке сыймай оралатын.

Шалы олжалы келсе, шешесі өз етегіне өзі сүрініп жүріп имекбас жез құман мен легенді алдына тосып, ақ сүлгіні тізесіне тастап жылы суды сыздықтатып құяр.

– Осы заманда қай қазақ қазан қақпағын булап жас етті күн сайын жеп отыр дейсің? – деп, шегір көз ақ шұнақ шал танауына уысын толтырып су атып жіберер еді. – А? Ырысы алысқа шашыраған мына біз шығармыз. Анау ойдағы ел қуаты жоқ көк қыртылдақ қызыл шылқылдақпен күнелтіп, тісінің суын сорып шықылықтап отыр.
Даладағы аңды қорасындағы малдай көріп жүріп дәулет те жинамапты. Соңында мұраға қалғаны – айдаладағы жалғыз тоқал там мен осы қанды ауызы, бес-алты уақ жандық.
Күн байығасын пеш жанында тұрған пілте шам- ды тұтатты. Көлеңке ыдырап үйдің төрт бұрышына тығылды. Қазан астындағы от бәсеңси бастаған екен, ошақ аузында жатқан жыңғылдың үш-төрт түйірін қосымша етті. Жас еттің иісі жайылып, қараша үйге жылылық енді.

Пеш түбінде жатқан қызыл құрақ көрпеге тізе сын- дырып қабырғаға қараған, әкесі мен шешесінің үлкейтілген суретіне көзі түскені. Пілте шамның сығырайған сары бояқ сәулесімен ақ шұнақ шал тіпті нұрланып кеткендей.

Шегір көзіне жылу жүгіріп: «Қасқырдың бөлтірігін алмас бұрын арланы мен қаншығын құрт. Әйтпесе, аяқ жетер жердегі малшыларды ұлардай шулатып бітеді», – дейтіндей.
Әкесінің қасқыр қақпандай шаппа-шап мінезіне қанық Қапар ақ шұнақ шалды ғұмырында бір-ақ мәрте ашуландырыпты.

Онда да әскерден келетін жылы. Онда да әлгі ин- тернатта жатып оқитын екі-үш жаманның шешесі Қадишаны алар жолы. Өз-өзінен желденіп, әскер киімін шешпей үсті-басын сары ала жез ғып төрт- бес ай жүріп алған. Сол беделдің арқасында ғой…

Охотник, раскрыв на изломе одноствольное ружье, не переставая, тёр его масляной тряпкой. Каленая сталь ружья, прозванного в округе «Кровавой пастью Капа- ра», приняв приятный вид, заблестела. Оружие было оставлено ему в наследство покойным отцом.
Его родитель, обходя холмы, пригорки, и пастбища Кошалака и охотясь там, даже тогда, когда возвращал- ся всего лишь с зайцем, подвешанным за пояс, тем не менее, ласково приговаривая: «В пасть этого ру- жья может вместиться тысяча зверей», не мог скрыть свою гордость, уносящую его до небес.
Мать его, когда ее старик возвращался с добычей, хлопотала, наступая на свой подол, ставила перед ним горбоносый кувшин с тазиком, бросив белое полотен- це на колени, лила воду.
- Скажи, кто в эти времена, покрыв паром, крышку казана, ест через день свежее мясо, – говорил серо- глазый и корноухий старик, втянув полную пригорш- ню воды в нос, а затем высморкав ее. – А? Наверняка этим только мы наделены. Те же в низине - никчем- ные слабаки, жующие зелёную хрустяшку и красную мокрицу сидят и клокочат, обсасывая влагу зубов.
Считая зверей на воле за личный скот в подворье, не накопил ничего. В наследство оставил лишь эту «Кро- вавую пасть», полуразвалившуюся хижину в диком поле да пять-шесть голов мелкого скота.
С наступлением сумерек зажег керосиновую лампу, стоящую возле печи. Тени, рассеявшись, попрятались в четырех углах дома. Дрова под казаном уже сгорели дотла, поэтому он подбросил в огонь три-четыре по- лена тамариска, лежавшего у поддувала. Запах варив- шегося мяса молодняка, распространившись, обогрел лачугу.
Опустившись на колени на лежащую у печи пёструю подстилку, сшитую из лоскутков, посмотрел на сте- ну, – взгляд упал на увеличенные фотографии отца и матери. При тусклом свете керосиновой лампы свет- лолицый и корноухий старик выглядел красивым.
Серые глаза смотрели тепло и словно говорили: «Пре- жде, чем добыть волчат, истреби самца и самку. Иначе они из-за мести истребят весь скот в округе».

Капар, хорошо знавший вспыльчивый и капризный нрав своего отца подобного волчьему капкану, оказы- вается, только один раз в жизни рассердил светлоли- цего корноухого старца.
Да и то это было в год его возвращения из армии. В тот раз это было связано с его женитьбой на Кади- ше, матери нынешних трех сорванцов, обучающихся в интернате. Сам, красуясь собой, нацепив на себя с головы до пояса блестящую медь, три-четыре меся-

100 101

Көрші ауылдың үстін ертеңді-кеш шаңытып шауып, оң босағада отырған қызды оңтайлап жібергені…

Құда түсіп «міне, міне, той» деп отырғанда шар ете қалған шатақ тұтансын. Азын-аулақ ағайынның ба- сын қосып ақылдасар шайда әкесі:

– Құдаға жеңі бар көйлек салғалы отырмыз, – деп берілер китті тізбелеген.

– Дырдай құдаға жағалы киім кигізбеу ұят емес пе, –

деп қалды бұл дастарханға емініп-емініп қойып.

Аз дәулетін тұтамдап отырған әкесі шегір көзінің сұғымен аямай шанышты. Бірақ ләм демеді. Момындықтан бас алмайтын шешесі ғана: «Тек, көбейгір», – деп күбірлеп тынды.

– Құдағиға ше? – десіп азын-аулақ ағайыны емпілдесіп барады.
– Құдағиыма гүлді орамал деп отырмын, – деді шешесі даусын одан әрі бәсеңсітіп.
– Өй, орамалы несі? Тым болмаса қамзол бермейсің бе? – деді тағы да бұл шыр етіп.
– Апырым-ай, қарағым-ай, әскерден қатынның зары өтіп келген екен, жағаласпай қоя тұрсаңшы, – деп нағашысы басу айтқансыды.
– Ал, тойға не соямыз?
– Қасқа сиырды соямыз да, – деді бұл жолы қапы қалмайын деп әке-шешесінің алдын орап кетіп.

– Әкең не айтар екен? – дейді нағашысы түскір жан-

тайып жатып.
«Қатын алатын мен, қалған шаруаны қамдайтын бұлар, неткен әділетсіздік?!» – деп өзіне анық билік тимей зығыры қайнап отырған Қапар да қарап қалмады.
– Әкем шоясын біле ме?
Сол сол-ақ екен, ақ шұнақ шал аруақ көтергендей орнынан мөңкіді дейсің. Тұлыптай боп ісініп, сырт терісі сөгіліп кете жаздаған.

_{– Уау, атаңа нәлет, қатын алған жалғыз сен бе едің?!}

ца ходил, не снимая армейскую одежду. Именно это и способствовало... С утра до вечера, носясь и под- нимая пыль на улицах соседнего аула, обольстил де- вушку на выданье...

Когда, посватавшись, ожидали, что вот-вот долж- на состояться свадьба, тогда-то и вспыхнул скандал. Отец, собрав совет из нескольких родственников, стал делиться своими планами во время трапезы.
- Свату мы хотим подарить рубашку с длинными ру- кавами, – начал он предварительно распределять по- дарки.
- Разве не стыдно не накинуть на главного свата что- либо из верхней одежды, – бросил он реплику, выис- кивая глазами поддержку в стане советчиков за сто- лом.
Отец, прижимисто державший в кулаке свое скудное имущество, пригвоздил его зрачками своих серых глаз. Но, правда, ничего не сказал. Лишь мать, пребы- вавшая всю жизнь в кротости, прошептав: «замолчи, растяпа», – умолкла сама.