Үерахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 0,69 Mb.
|
АХМЕДИ-ЫСҚАҚОВ-Қазіргі-қазақ-тілі
| -сын (-сін) формасы үшінші жакта бүйрық мәнінен айрылып, өтініш модальдігіне (оптатив) тән тілек, жал- барыну, опық, екініш тәрізді ренктерді білдіреді. Соны- мен, бүйрык рай формасы екінші тыңдаушы /аркылы Үшінші адамға арналған бегде бұйрықты да, бөгде өті- нішті де қамтитын аса кең модальдік. Өйткені келсін, Ыздің ауылда жатып тынығып кетсік; келе көрсін; ай- тып қарасын; кешіге көрмесін; сейлесе көрсін; сөйлесе Койсын; айта қойсын... сиякты формалардың модальдік мағыналары контекске, интонацияға карай және модаль с®здер мен модаль шылаулары қатысына қарай я Ha-
319 ғыз бұйрық, я жай кенес, я өтініш, я өкініш, я жалы- ныш реидерін білдіріп түрленіп отырады. Бұйрық формасына -шы (ші) модальдік шылауы тір, кессе, ол форма бұйрық мәнінен айырылады да, сүрану (I жақ), жалыну (II жак), өтіну (III жақ) мағынасың білдіреді. Мысалы: мен барайьт -шы; сен бар -шы; сіз бар -ыңыз шы; ол барсын -шы; біз барайық -шы; сендер барыңдар -шы; сіздер барыңыздар -шы. Осы шылау (-шы, -ші) шартты рай формасына тір- кессе, ол форма шарттык мәнінен айырылады да, жүзе- ге аспаған және аспайтын неғайбыл (ирреальді) амал- ды (әрекетті, үмітті), яғни өкініш (I жақ), жалыныш (II жақ), өтініш (III жақ) мағынасын береді. Мысалы: мен барсам-шы біз барсақ-шы сен барсаң-шы сендер барсаңдар-шы сіз барсаңыз-шы сіздер барсаңыздар-іиы бара қойсам-шы бара қойса еді де бара қойсаң-шы бара қойса еді Сондай-ак, етістіктің шартты рай түріне еді, екен, игі еді (де) сияқты модаль формалар тіркессе, ол форма- лар шартты мәннен айырылады да, жалыныш, өкініщ, өтініш реңктерін білдіреді. Мысалы: барсаң екен\ барса екен; барса еді; барса игі еді (де) т. б. жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|