Анық (айғақты) өткен шақ деп сөйлеушінің бол-j ған я болмаған амал-әрекетті өзі басы-қасында болған- дай, өз кезімен көргендей, тыңдаушы (окушы) әбден қанық боларлықтай, сенерліктей етіп хабарлайтын фор- маларды айтамыз. Анык. өткен шак. формалары мына- дай көрсеткіштер арқылы жасалады:
-ды (-ді, -ты, -ті) жұрнағы (алды ,келді, айтты, кетті);
-ған (-ген, -қан, -кен) жұрнағы (жайған, есейген, көшкен);
-атын (-етін, -йтын, -йтін) жұрнағы (жазатын, кү- зететін, ңарайтын, сөйлейтін);
-ып еді (-іп еді, -п еді) форманты (көтеріп еді, canon еді, ішіп еді);
-ған еді (-ген еді, -қан еді, -кен еді) формантЫ (қалаған еді, білген еді, шашқан еді, түскен еді, сүрін1,1 кеткен еді, ашылып ңалған еді;
-ушы еді (-уші еді) форманты (барушы еді, келЦ иіі еді);
тұр, жүр, жатыр, отыр етістіктері мен есімдерг
328
еді кемекші етістігі тіркеседі (жүр еді, отыр еді, жатыр еді, тур еді);
Танық (айғақсыз) өткен шақ деп сөйлеушінің бол- ған я болмаған амал-әрекетті өзі басы-қасында болмай, ез көзімеп көрмен, тек баска айғаққа (біреудіц айтуы- на, хабарлауына) сүйеніп, немесе кейін өзі көріп, оқып, сұрап, естіп... білген мәліметке сүйеніп айтқанындай етіп көрсететін формаларды айтамыз. Танық өткен шақ көрсеткіштері мыналар:
-ып (-іп, -п) жұрнағы (алыпты, көріпті сөйлепті);
-ған екен (-ген екен, -қан екен, -кен екен) форманты (ашылған екен, кешіккен екен, сасқан екен);
-а + ды екен (-е+ді екен) форманты (ақылдасады екен, кеңесіп жүреді екен; «
Неғайбыл (ауыспалы) өткен шақ деп сөйлеушініц бұрын істелмекші болған, жүзеге асырылмақшы болған ниетті, мақсатты, шартты, болжалды, тілекті сөйлеп отырған кезге дейін орындалған-орындалмағанын белгі- сіз етіп көрсететін фор^зіарды айтамыз. Неғайбыл өт- кен шақ формалары төмендегі көрсеткіштер арқылы жасалады:
Достарыңызбен бөлісу: |
