Ф 11-18 Жошыбаева Д. А
жүктеу/скачать 1,49 Mb.
|
| баяу - баға жылына 10 пайыз өскенде , бұл кезде ақшаның номиналдық құны сақталады, кәсіпкерлік тәуекел болмайды;
өршімелі - баға 100 пайыз шегінде өскенде, ақшаның затталынуы өседі; әсіре- баға жүздеген пайызға өскенде; баға мен табыстардың арасындағы алшақтық ұлғая бастайды. Бағалар өсуінің теңгерімділік дәрежесі бойынша; Теңдестірілген және теңдестірілмеген инфляция; теңдестірілген инфляция кезінде әртүрлі тауарлардың бағасы бір біріне қатысты өзгерусіз қалады, теңдестірілмеген инфляция кезінде олардың бір біріне арақатынасы өнбойы өзгеріп отырады, оның үстіне әртүрлі үйлесімде; Болжаулық дәрежесіне қарай; Күтілген, болжамды және күтілмеген; Шығу немесе пайда болу орнына қарай; Импортталған және экспортталынған; Сондай ақ дамудың әркелкілігімен сипатталатын сатылы , баға шамалы өскен немесе өзгерусіз қалған, бірақ тауар тапшылығы күшейген кездегі тұқыртылған инфляцияны ажыратады. Практикада инфляцияның екі типін бөледі: сұраным инфляциясы және шығындар инфляциясы. ауқымдағы өрекеті инфляцияның төмендеуіне мүмкіндік жасай-ды. Монополияландырылған экономикада бұл механизм әрекет -етпейді, өйткені өндіруші-көсіпорынның шикізатты, материал-дарды, шала фабрикаттарды, жинақтау бүйымдарын, жабдықты, саймандарды жеткізушілерді таңцай алмайды. Ол жеткізушілер тарапынан белгіленген бағалармен келісуге мәжбүр болады жөне жоғарылатылған бағаларды өзінің тұтынушыларына, тұтынушы- лар өз кезегінде ары қарай технологиялық өзгертіп жасау бой-ынша түпкі тұтынушыға — халыққа аударып салады. Мүндай жағдайда бюджет шығыстары мен кредиттерді шектеу жөніндегі шаралар өндірістің қүлдырауына жеткізеді. Жалпы инфляцияның себептері базистік қатынастардың қара-ма-қайшылықтарынан, экономикадағы үйлесімсіздіктер мен дағ-дарыстан, оның өздігінен дамуға қабілетсіздігінен, бүкіл қоғам-дық өндірістің төмен тиімділігінен болады. Инфляция сырқы экономикалық қызмет тарапынан арандаты-луы мүмкін, бұл — импорталатын жөне экспорталатын инфляция. Бірінші жагдайда ол шетелдік валютаның шамадан тыс түсімінен және импорттық бағалардыңжоғарылауынан туады. Түскен шетеддік валютаны коммерциялық банктер орталық банкге депозиттейді, орнына үлтгық валютада баламалы сома алады; банк пасивтері ар-тады, мүның езі оларға несие операцияларын және кредштік экс-пансияны кеңейтуге мүмкіндік береді, ұлттық валютада номилан-дырылған ақша ауқымының көбейіп кетуіне қозғау салады. Экспортталатын инфляция тауарлар мен қызметтер керсе-туге экспорттық бағаның көтерілуінен туады, бұл тұтынушы-ел-дерде, соның ішінде дамып келе жатқан елдерде бағаның өсуіне соқтырады. Инфляциялар халықаралық корпорациялардың — рыноктердегі үстемдік жағдайды пайдаланатын монополиялар-дың қызметіне қозғау салады. Корпорациялардың валюталық операциялары олар болған елдерде несие капиталының қосым-ша үсынымын жасайды. Сөйтіп шетелдік валютаның қосымша ауқымы айналысқа түседі жөне комерциялық жөне орталық банк-тер арқылы ұлттық ақша айналысқа шығарылады. Инфляцияның көріну нысаны — ақшаның қүнсыздануы мен өнімге, тауарларға жөне қызметтерге бағаның көтеріліуінде түлға-ланатын оның сатып алуға жарамдалығының тиісінше төмеңцеуі* Инфляцияның табигаты ақшаның онымен салыстырмалы түлғаланатын тауар ауқымынан оқшауландырылған қозғалысты жүзеге асыратын қабілетсіздігінде. Ақшаның жүмыс істеу негізі болып табылатын оның бұл қасиеті оған өзінің арналымын — тауар, төлем айналымына қызмет көрсетуге отырып, тиімді орын-дауға, қорланым мен қүнды сақтаудың қүралы болуға мүмкіндік береді. Бірақ ақшаның бұл қасиеті мемлекет белгілеген өлшемге сәйкес оның саны мен оған қарсы түратын қүнның натуралдық- заттай компоненттерінің сәйкестігі жағдайында көрінеді. Жалпы алғанда мүндай тәуелділік айырбас тендеуі арқылы көрінеді: мүндағы сол жақ бөлігі қоғамдық өнім қүнын, ал оң жағы ақша айналысының жылдамдығын ескере отырып ақшаның санын (М — ақша массасы, V — айналыс жылдамдығы) білдіреді. Ұлттық өндірістің артуы жағдайында үдайы өндіріс процестерінде метериалдық ағындарға қалыпты қызмет көрсету үшін ақшаның саны үйлесімді өсуі тиіс, өндіріс төмендеген кез-де ақшаның артық санын айналыстан алу қажет. Алайда, рпак-тикада соңғы шарт бірқатар себептер бойынша ылғи орындала бермейді, бұл себептер тиісінше инфляцияның өмір сүруінің себептері де болып табылады. Қазіргі мемлекет қаржы-қаражатының, бірақ өзінің негізгі бөлігінде тауар айналысымен байланысты емес едөуір көлемін керек ететін сан алуан функциялар орындайды. Бұл халықтың аз қамсыздандырылған топтарын әлеуметтік қолдау шығыстары, денсаулыққа, мәдени - ақпараттық мақсаттық, білімге, басқа-руға, қорғанысқа, жүмсалатын шығыстар. Кінәратсыз экономи-ка жағдайында мүндай шығыстардың көбеюі оның ездігінің да-муына жәрдемдесуі мүмкін, өйткені тауарлардың кебеюін және ұлттық өндірістің өсуін ынталандыра отырып, тиісті өнімге, қызметтер көрсетуге, тауарларға қосымша төлем қабілеті бар сүра-нымды туғызады. Түралаушы экономикада мүндай шараларды қаржыландыру үшін шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың қарыз-дар алу жолымен жүмылдырылуы мүмкін бос ақшалары сияқты салықтық түсімдердің жетіспеушілігі сезіліп түрады. Мүндай жағдайда бұл шығыстарды жабудың бірден-бір көзі қосымша ақша шығару (эмиссия) болып табылады. Өндірістік емес сфераны қаржыландыру міндетіліктермен қатар мемлекет дағдарыс жағдайында көшпілік қолды тауарлар-ға сшіыстармалы темен бағаларды қолдау қажеттігінен залалды болып табылатын өндірістік сфераның қызметін қамтамасыз ететін салаларды қолдап отырады. Бұл қолдау не шаруашылық субъектілерге тура қаржылар бөлуде, не зияндарды өтеуге берілетін жәрдемқаржыларда, не мүндай субъектілерді жеңілдікпен несиелендіруде банктердің төмен пайыздық мөлшерлемелерін етеуге көрінеді; сондай-ақ бұл шаруашылық жүргізуші субъектілерге берілетін кредиттерге кепілдік берілуі мүмкін. Бар- лық жағдайда, өдеттігідей, баламалы қаржы ресурстарының алын-ған көлемі түрінде экономикаға қажетті қайтарым өкелмейтін қосымша ақшалай қуат беру болады. Инфляция өндірістік сфераға, халықтың көптеген жігінің ма-териалдық жағдайына, инвистициялық қызметке қауіпті әсер етеді. Инфляцияның класикалық көзі — мемлекттік бюджет тап-шылығы Қазақстан үшін де сипатты. Бюджет тапшылығы инф-ляцияның қайталама факторы болып табылады, өйткені ол шығындардың инфляциясынан және осыған байланысты мемлекет кірістерінің қүнсыздануынан туады. Бюджет тапшылығы Қазақ-станның егемендігі жағдайында да сақталып отыр: ол 1991ж. бюджеттің бөлігінде 20,4%, 1992-8,6%, 1993-11,9%, 1994-10,2%, 1995-17,4%, 1996-15,4%, 1997-17,7%, 1998-18%, 1999-14,3%, 2000-9,8%,20016,4% қүрайды. 2002 жылы республикалық бюджеттің тапшылығы 4,7 миллиард теңгені (ЖІӨ-ге 0,12%) қүраса , 2003 жылы ол 53,4 миллиард теңгені немесе ЖІӨ-ге 1,2% қүрады. Инфляцияның дамуына инфляциялық нәтижені тудырған жаңа салықтарды - алғашқы мөлшерлемесі 28% қосылған қүнға салынатын салықты, акциздерді, экспорттық жене им-порттық кеден баждарын енгізу, өнімнің өзіндік қүнына қосы-латын қаражаттар аударымдарын экономиканы жаңғырту қорына (бұрын — инвистициялық қор), халықты жүмыспен қамтуға жәрдемдесудің мемлекеттік қорына аудару, әлеуметтік сақтандыруға аударылатын аударымдарды бірден көбейту си-яқты қаржыны және әлеуметтік шараларды асығыс жүргізу мүмкіндігін туғызды. Инфляцияның дамуының қосымша факторы пайдаланыла-тын кредиттер бойынша пайыздарды жатқызудың тәртібі болып табылады; кредит үшін төлемақының өсуі жағдайывда бұл өнімнің өзіндік құнының, оның ізін шала бағаның да өсуіне соқтырады. Айтылған факторлар өндіріс шығындарын — өндірушілер инфляциясын арандатушы факторларға жатады. Бағалардың артуы жағдайында халықтың, әсіресе жеке кәсіптік жөне әлеуметтік топтардың әлеуметтік дәмегөйліктерінің өсуін инфляцияның даму факторы деп есептеуге болады. Инфляцияның өрістеп, күшеюі экономикалық жөне өлеуметтік қарама - қайшылықтарды асқындырып жіберетіндіктен мемлекет инфляцияны жою жөне ақша айналысын түрақтанды-руға арналған шаралар қолдана бастайды . Инфляция кезінде мемлекет іс - қимылының екі нүсқасы болады: жүктеу/скачать 1,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|