Фольклор м.Әуезов – фольклортанушы
Магиялық поэзия ерекшеліктері
жүктеу/скачать 0,62 Mb.
|
Фольклор м.Әуезов – фольклортанушы-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.Алдар көсе туралы ертегілерге талдау жасау
| 2.Магиялық поэзия ерекшеліктері
Магиялық поэзия - әр түрлі құбылыстарға табиғаттан тыс күштер арқылы әсер етуге болады дейтін наным-сенімнен туған сиқырлау, дуалау мақсатымен айтылатын ғұрып өлеңдері. Мысалы, қазақ фольклорындағы бұл өлеңдерді оларды өзіндік саз-әуені, поэтикалық формасы мен көркемдік сипаты, мазмұндық ерекшеліктеріне қарай алғыс, қарғыс, бата, түс жору, тыйым, дұға оқу, арбау, жалбарыну, бақсы сарыны, дуалау, бал ашу, ұшықтау, аластау, құрт көшіру, жын шақыру т.б. деп жүйелеуге болады.Жаратылыс дүниесінің толып жатқан құпия сырларына табынып, оны жұмбақ дүние ретінде сезінетін халықтың наным-сенімінен туындаған өлең, жырлар кеңестік кедергілерге қарамастан көптеп сақталған. Ерекшеліктері: сиқырдың, тылсым күштің болуы. Сонымен бірге осы магиялық поэзияның әсерінен,адам мен малдың көбеюі, олардың ауруға шалдығуы мен ауырғандар мен соғыс кезінде жараланғандарды емдеу нәтижесінде практикалық емдеу ісі пайда болды. Мәселен, бақсылар сарынының негізгі мақсаты—түрлі сырқаттарды дауалау, емдеу. Қобыз сазы мен сөз құдіретінің үндесуі—бақсының емдеу құралы болып саналса, арбауда сөз бен іс-әрекеттің арақатынасы зор рөл атқарады. 3.Алдар көсе туралы ертегілерге талдау жасау Ертегі атауы:Алдар көсенің сиқырлы тоны Ертегіге сай келетін мақал-мәтел:Жолдың алыс-жақынын жортқан біледі, дәмнің ащы- тұщысын тартқан біледі! Ертегі мынандай топ ертегілеріне жатады:сатиралық яғни сықақ ертегілер тобына жатады.Алдар көсе жайлы барлық ертегілер осы топ ертегілеріне жатады.Себебі, Алдар Көсе өзі қу,айлакер кейіпкер болғандықтан ол сараң байларды алдап халықты күлкіге қарық қылатын болған. Ертегіден дәлел: Жаман тонға жақсы ішігін, қыршаңқы атқа кұстай ұшқан жүйрігін айырбастаған ақымақ бай туралы әңгімені естіп, ел мәз болып, күлкіге қарық болыпты. Кейіпкерлер: Басты кейіпкер:Алдар Көсе Алдар-ақылды айлакердің, зерделі қудың жиынтық бейнесі.Оның мақсаты – сараң байды, пайдакүнем саудагерді, озбыр ханды, т.б. әжуа ету. Ал,оған қарама қарсы кейіпкер-сараң бай. Бай-аңқау, сараң,озбыр, ақымақ адам кейпінде. Композициялық құрылымы:Алдар Көсе жайлы ертегілердің барлығы дерлік композициялық құрылымы жағынан ұқсас болып келеді.Негізінен Алдар Көсе жайлы ертегілер мынандай құрылымға құрылады: 1)Алдар мен сараң байдың кездесуі 2)Алдардың асқан айлакерлігімен сараң байды шаң қаптыруы Мысалы, ол асқан сараңдығы үшін халық Шықбермес Шығайбай атаған байдың асын ішіп, атын мініп, қызын алады; алыпсатар саудагердің алдынан өгіздерін айдап кетеді; оның бұл әрекетін халық айыптамайды, қайта құптап, қошеметтеп отырады. Өйткені, Алдаркөсе әділетсіз билік иелерінен қиянат, қорлық көрген қарапайым халықтың өкілі. Негізгі идеясы:ақылды, тапқырлықты дұрыс қолдана білу. Ертегі сюжеті: Оқиғаның басталуы:Алдардың аязда тоңып қалуы. Оқиғаның дамуы:Алдардың байды кезіктіруі Оқиғаның шиеленісуі:Байдың Алдардың шұрық тесік ішігіне қызығуы Оқиғаның шарықтау шегі:Байдың Алдардың ішігіне өзінің түлкі ішігі мен астындағы атын айырбастауы Оқиғаның шешімі:Алдардың байды қалай алдап-соққандығын ел-жұрт түгел білуі Әлем ертегілерімен салыстыру:Жалпы, Алдар көсе түркі тілдес халықтарға: қырғыз, өзбек, қарақалпақ, түрікмен, т.б. әдебиетінің көбіне ортақ тұлға. Сол себепті ол жайлы ертегілерде түрік тектес халықтарда бірдей түрде кездесіп жатады. Ертегіге қатысты жарияланымдар:Алдаркөсе бейнесі қазақ театр және кино өнері туындыларында да көрініс тапқан.Мысалы: Шахмет Хұсайынов «Алдаркөсе» пьесасын және «Алдаркөсе» сценариін жазды.Сонымен бірге көптеген ертегілері анимацияланған. жүктеу/скачать 0,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|