Фосфор қышқылы және тұздары Мақсаты

• Садвакасова Шынар Төлеуқызы
• №44 қазақ орта мектебінің химия пәнінің мұғалімі
• Мектептің мекенжайы:
• Қарағанды облысы, Қарқаралы
• қаласы, Мәди көшесі, 1үй

Фосфор қышқылы және тұздары

• Мақсаты:
• Білімділік:Үтоптың негізгі топшасының маңызды бейметалы – фосфордың жай зат ретіндегі қасиеттері туралы ұғымдарды дамыту. Фосфордың маңызды қосылыстары - ортофосфор қышқылы және тұздары туралы мағлұмат беру.
• Дамытушылық:Химиялық заттармен жұмыс істей білу, химиялық реакция теңдеулерін сипаттап жазу дағдысын дамыту, дүние-танымдық көзқарасын арттыру, шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру.
• Тәрбиелік:Оқушыларды еңбексүйгіштікке, химия пәні талап ететін ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың жоспары:

• І. Қайталау – оқу анасы. (не білемін....)
• Менделеевтің кестесінен,
• Аңызға арқау болған
• Қасиетті, құдіретті, киелі
• Білесің бе, фосфор деген элементті?
• 1.Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесі көмегімен фосфорға сипаттама беру.
• 2. Тақтаға фосфордың атом құрылысын жазу.

3. Жоғалған формулалар

• P + ? = 2PH3
• P + S = ?
• Р + Ca = ?
• P + ? = 2PCI3
• Ca3P2 + H2O = Ca(OH)2 + ?
• P2O5 + H2O = ?
• 6P + KCIO3 = KCI + ?
• Р + ? = 2P2O5
• P2O5 + NaOH = ? + H2O

ІІ. “Сен оқысаң, мен тоқығам”. Жаңа сабақ

• Фосфор жақсақ будақтап,
• Ақ түтінін түзеді.
• Ол түтінді су сорып,
• Қандай қосылыс түзеді?

• Сабақ тақырыбын
• тауып көр

Фосфор қышқылы

• Н3РО4 - молекулалық формуласы
• Н – О
• H – О –Р = O
• H – O
• құрылымдық формуласы

Қышқылға сипаттама

• Негізділігіне қарай: үшнегізді
• Құрамындағы “о” байланысты:
• оттекті
• Суда ерігіштігіне қарай: ерігіш
• Тұрақтылығына қарай: тұрақты
• Ұшқыштығына қарай: ұшқыш емес
• Диссоциациялану дәрежесіне қарай:
• орташа

Физикалық қасиеттері

• Н3РО4 – түссіз кристалдық зат
• суда жақсы ериді
• улы емес
• t0бC = 42,3

Химиялық қасиеттері

• химия

• химия

• 1.Сатылап диссоциацияланады:
• Н3РО4↔ Н+ + Н2РО4-
• Н2РО4- ↔ Н+ + НРО42-
• НРО42- ↔ Н+ + РО43-
• 2. Н3РО4 + лакмус =

3.Металдармен әрекеттесуі

• Ортофосфор қышқылы металдардың кернеу қатарында сутекке дейін орналасқан металдардың барлығымен әрекеттеседі де, орта және қышқыл тұздар түзеді.
• 6К + 2Н3РО4 = 2К3РО4 + 3Н2
• 2К + 2Н3РО4 = 2КН2РО4 + Н2

4. Негіздік оксидтермен әрекеттесуі

• 3СаO + 2H3PO4 =Ca3(PO4)2 +
• 3H2O

• химия

• химия

Негіздермен (ерімейтін)

• 3Cu(OH)2 + 2Н3РО4 =
• Сu3(PO4)2 + 6H2O

• химия

• химия

Еритін негіздермен

• 3NaOH + H3РО4 = Na3PO4 +
• 3H2O

• химия

• химия

Тұздармен (әлсіз қышқылдардың)

• 3Na2СО3 + 2Н3РО4 =
• 2Na3PO4 + 3H2O + 3CO2

• химия

• химия

Алынуы

• 1. Зертханада:
• Р2О5 + 3Н2О = 2Н3РО4
• 2. Өнеркәсіпте:
• А) экстракциялық
• Са3(РО4)2 + 3Н2SO4 = 3CaSO4 + 2H3PO4
• В) термиялық
• +SiO2,C +O2 +H2O
• Са3(РО4)2 P P2O5 H3PO4

Фосфор қышқылының тұздары

• Фосфор қышқылы үш қатар тұз түзеді:
• - фосфаттар
• - гидрофосфаттар
• - дигидрофосфаттар

Тапсырма: “Атымды тап”

• Са3(РО4)2 кальций гидрофосфаты
• Са(Н2РО4)2 кальций фосфаты
• СаНРО4 кальций дигидрофосфаты

Фосфат-ионға сапалық реакция

• Н3РО4 + AgNO3 Ag3PO4 + ?
• Na3PO4 + AgNO3 Ag3PO4 + ?

Қазақстандық ғалым Ә.Б.Бектұровтың еңбегі

•   Бектұров Әбікен Бектұрұлы (1901-1985) – техника ғылымының докторы, про-фессор, Қазақстан Ғылым академиясы-ның академигі, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері.  Ғалымның негізгі ғылыми еңбектері минералды тыңайтқыштар өндіру мен минерал тұздарды өңдеудің химиясына және технологиясына арналған. Бектұров фосфатты шикізаттарды өң-деудің қышқылдық, термиялық, сондай-ақ, фторсызданған мал азықтық фосфат өндірудің циклондық әдістерін тауып енгізді, фосфаттардың сульфаттармен және силикаттармен сополимеризация-сы бойынша зерттеулер жүргізген, Қаратау фосфоритінен минералды тыңайтқыштар өндіру әдістерін жүйеледі.

Фосфор қышқылы мен тұздарының қолданылуы

• Дәрі-дәрмектер

• Жуғыш заттар

• Минералды тыңайтқыштар

Бекіту тапсырмалары

• Химиялық лото

• Н2О Н3РО4 Ag3PO4 AgNO3
• H3PO4 K3PO4 H2O KOH
• H2 H3PO4 AI AIPO4

Жеке жұмыс:

• Айналымды орында:
• P Mg3P2 PH3
• P2O5 H3PO4 Ca3(PO4)2

Жұппен жұмыс:

• Есеп: Құрамында 20г фосфор қышқылы бар ерітіндімен құрамында 20г қорғасын хлориді бар ерітінділер араластырылды. Реакция нәтижесінде түзілген тұнбаның массасын анықтаңдар.
• Бер:
• m(H3PO4) = 20г
• m(PbCI2) = 20г
• т/к m(тұнба)

Сыныппен жұмыс

• Сәйкесін тап

• 1.Фосфор қышқылы күші орташа электролит
• 2.Н3РО4 тек еритін сілтілермен әрекеттеседі
• 3.Н3РО4 тұрақсыз қышқыл
• 4. Н3РО4 үшнегізді, оттекті қышқыл
• 5.Н3РО4 металдармен әрекеттескенде сутегі бөлінбейді.
• 6. Н3РО4 металдардың кернеу қатарында сутегіне дейінгі металдармен әрекеттеседі.
• 7. Н3РО4 ерітіндісінде лакмус түсі көкке өзгереді
• 8. Н3РО4 тұздары фосфаттар деп аталады

• Сендер мына тұжырымдамалармен келісесіңдер ме?

Өзіңді тексер!

• 1. Иә
• 2. Жоқ
• 3. Жоқ
• 4. Иә
• 5. Жоқ
• 6. Иә
• 7. Жоқ
• 8. Иә

Үйге тапсырма:

• § 22