Г. З. Таңатова1, К. Р. Кажимова



жүктеу/скачать 24,79 Kb.
бет1/2
Дата08.05.2024
өлшемі24,79 Kb.
#201857
  1   2
Байланысты:
Мақала конференцияга


Г.З.Таңатова1, К.Р. Кажимова2
1,2М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Орал, Қазақстан
Жетекшісі: А.К.Аманова
ЕРЕКШЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҚАЖЕТ ЕТЕТІН БАЛАЛАРДЫ ТӘРБИЕЛЕУДЕГІ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚОЛДАУДЫҢ РӨЛІ МЕН МАҢЫЗЫ


Аннотация. Мақала ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды психологиялық-педагогикалық қолдау мәселелеріне арналған. Жұмыста мүмкіндігі шектеулі балаларды сүйемелдеудегі проблемаларды шешудің өзектілігін анықтадық. Мақалада білім беру стандартының талаптарына негізделген «психологиялық-педагогикалық қолдау» ұғымы қарастырылады. Жұмыста ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды психологиялық-педагогикалық қолдау кезеңдерінің сипаттамасы берілген: диагностикалық, іздестіру-вариативті, практикалық-тиімді және аналитикалық. Сондай-ақ сүйемелдеудің әр кезеңінің негізгі мақсатты бағытын, мазмұнын және нәтижелерін ұсынадық. Мақалада ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды психологиялық-педагогикалық қолдаудың тиімділігін бағалаудың мүмкін критерийлері келтірілген.
Түйін сөздер: білім беру, білім беру бағдарламасы, ерекше білім беру, психологиялық-педагогикалық қолдау.

Қазіргі уақытта бірқатар себептерге байланысты мүмкіндігі шектеулі балалар санының артуы байқалады. Сондықтан, әр балаға оның дамуы үшін, барлық қажеттіліктері мен жеке ерекшеліктерін ескеретін жағдай жасалуы міндетті.


Дамыған елдерде әмбебап құндылықтар мен әлеуметтік талаптарға сәйкес барлық балалар үшін теңдік пен қол жетімділік қағидаттарында білім беру жүйесін құру әдетке айналған. Балалардың құқықтарын қорғау саласындағы халықаралық стандарттарға сәйкес Қазақстан заңнамасы «ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар» анықтамасын белгілейді және барлық оқушылардың жеке мүмкіндіктерін ескере отырып, сапалы білім алу құқығын көздейді.
Қазіргі уақытта Қазақстанда оқушылардың дамуындағы әртүрлі бұзылуларға байланысты ерекше білім беру қажеттіліктері тек арнайы мектептерде ғана толық қанағаттандырылады. Онда психологиялық-медициналық-педагогикалық кеңестің ұсынымдары мен қорытындыларын алған мектеп жасындағы балалардың жалпы санының 14,2%-ы ғана оқиды. Осы санаттағы қалған балалар, сондай-ақ басқа себептермен оқу қиындықтарына тап болған мектеп оқушылары жалпы білім беретін мектептерде оқуды жалғастыруда, онда ұйымдастырушылық және әдістемелік мәселелерде жеткіліксіз дайындықтың кесірінен балаларға қажетті психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетілмейді.
Мүмкіндігі шектеулі балаларды психологиялық-педагогикалық қолдау –бұл психологиялық-педагогикалық көмектің кешенді әдістемесі және әртүрлі бейіндегі мамандар тарапынан балаға да, оның ата-анасына да оқытуға, тәрбиелеуге, дамытуға және әлеуметтенуге байланысты арнайы міндеттерді шешуде қолдау көрсету [1].
Психологиялық-педагогикалық қолдаудың міндеттері:

  • ерекше білім алу бағдарламаларына мұқтаж балаларға көмек көрсету;

  • педагогикалық құрамда және балалар ұжымында эмоционалды қолайлы климат құру;

  • дамудағы бұзылуларды уақтылы диагностикалау және түзету;

  • баланы оқыту мен тәрбиелеуге қатысты мәселелер бойынша ата-аналар мен мұғалімдердің психологиялық және педагогикалық құзыреттілігін арттыру;

  • балалардың жеке ерекшеліктерін зерттеу.

Дамуында ауытқулары бар балаларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу ерекшеліктерін зерттеу келесі жұмыстарда кездеседі: С.Г.Андреевский, Ю.А.Афонкина, И.И.Усанова, О.В.Филатова және т.б.
Өз зерттеулерінде Ю.А.Афонкина, И.И.Усанова және О.В.Филатова психологиялық-педагогикалық қолдаудың 5 кезеңін ажыратады:

Диагностикалық кезең. Бұл кезеңде бала туралы қажетті ақпарат жиналады. Бұл жағдайда келесі әдістер қолданылады: бақылау, әңгімелесу, баланың іс-әрекетінің өнімдерін талдау, ата-аналарға сауалнама жүргізу және т.б.


Іздеу кезеңі. Бұл баланың дамуы туралы алынған ақпаратты талдаудан тұрады. Мұнда проблемаларды шешу жолдары талқыланады және баланы оқытудың, тәрбиелеудің және дамытудың арнайы шарттары анықталады.
Консультативтік-проективтік кезең. Бұл кезең ата-аналар мен психологиялық-педагогикалық қолдау мамандары арасындағы келісімге бағытталған, ата-аналардың бірі арнайы білім беру формасын таңдауға келісім жазады. Кейін мамандар жеке білім беру бағыты түріндегі түзету-дамыту процесі бойынша стратегияны құрайтын сүйемелдеу жоспарын бірлесіп анықтайды.
Белсенділік кезеңі. Ол барлық мамандардың, сондай-ақ ата-аналар мен балалардың өзара іс-қимылы жүзеге асырылатын мақсатты психологиялық-педагогикалық процеске бағытталған. Оның негізіне баланы жеке психологиялық-педагогикалық қолдаудың кешенді түзету-дамыту бағдарламасын жүзеге асыру кіреді, ол үшін келесі факторларды ескеру қажет: баланың жасы, ең қалыптасқан дағдылары, дамудың күшті және әлсіз жақтары, қарым-қатынас деңгейі, баланың әлеуметтік мінез-құлқының сипаты, түзету сабақтарының көлемі, білім беру мекемесінің мүмкіндіктері;
Рефлексиялық кезең. Мұнда сүйемелдеу міндеттерін орындаудың барлық мүмкіндіктері талданады. Авторлар бұл кезең жеке сүйемелдеу бағдарламасын жүзеге асыруда қорытынды болуы мүмкін екенін көрсетеді [2].
О.И.Кукушкин мен Е.Л.Гончарованың пікірінше, ерекше қажеттіліктері бар балаларды оқытудың негізгі кезеңдерінің бірі – әр баланың жеке ерекшеліктерін қарастыру, оқу процесін даралау, тәуелсіздікті ынталандыру және білім беру саласында мүмкіндіктер беру [3]
Осылайша, психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу екі ажырамас процесті қамтамасыз етуге бағытталған деп айтуға болады:

  • баланы тәрбиелеу, оқыту процесін сүйемелдеу, бұзушылықтарды түзету және баланың дамуына жағдай жасау;

  • баланы қолдаудың ерекше жолы, оған мәселелерді шешуге көмектесетін кешенді технология.

М.Р.Битянова психологиялық-педагогикалық қолдауды өзара әрекеттесу жағдайында баланың сәтті оқуы мен психологиялық дамуына бағытталған психологтың кәсіби қызметінің жүйесі ретінде анықтайды. Автор осы қолдаудың үш негізгі компонентін анықтайды:
1.Баланың психологиялық-педагогикалық мәртебесін және оның психикалық даму динамикасын жүйелі бақылау.
2. Әр баланың жеке басының дамуы үшін әлеуметтік-психологиялық жағдайлар жасау.
3. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды оқыту мен дамытуды қолдау және қолдау үшін арнайы әлеуметтік-психологиялық және білім беру жағдайларын жасау [4].
И.М.Бондаренко мен А.М.Ковешникованың пікірінше, психологиялық-педагогикалық қолдаудың мақсаты баланың табысты дамуы мен оқуы үшін психологиялық жағдай жасау болып табылады.
Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің міндеттеріне мыналар жатады:

  • Балалардың жеке ерекшеліктерін зерттеу;

  • Арнайы білім беру бағдарламаларына мұқтаж балаларға көмек көрсету;

  • Балалар ұжымында эмоционалды қолайлы климат құру;

  • Бұзушылықтарды уақтылы диагностикалау және түзету;

  • Ата-аналар мен мұғалімдердің балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі құзыреттілігін арттыру [5].

Бұқаралық мектеп жағдайында ерекше білім беру қажеттіліктері бар білім алушыларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді төрт бағыт бойынша жүргізу керек. Бірінші бағыт шеңберінде (бейімделу кезеңі) мектепке түсу кезеңінде баламен және оның отбасы мүшелерімен жұмыс жүргізу қажет. Екінші бағыт баланың қарым-қатынасын дамыту мақсатында мектеп жағдайында психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетуді білдіреді. Үшінші бағыт Жаппай жалпы білім беретін мектеп жағдайында оны оқыту процесінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаға жеке психологиялық-педагогикалық көмек көрсетуге негізделген. Төртінші бағыт педагогикалық ұжыммен жұмысты қамтуы тиіс [6].
Енді әр бағытты толығырақ сипаттайық. Бірінші кезеңде білім алушыға және оның отбасына жеке бағдарлама негізінде нақты көмек көрсетілуі тиіс, ол отбасының және білім алушымен, тәрбиеленушімен жұмыс істейтін мамандардың барлық командасының тікелей қатысуымен жасалады. Бағдарламаны құру кезінде баланың осы кезеңдегі мүмкіндіктерінің деңгейі, оның мүдделері, тілектері, психологиялық және өмір сүру кеңістігін игеру мүмкіндіктері, жақын психологиялық орта (қарым-қатынас шеңбері) ескеріледі. Отбасын баламен оңалту жұмысына қосу және отбасылық қатынастарды түзету бейімделу кезеңінде психолог пен мұғалімнің де, командаға кіретін барлық мамандардың да назарын талап етеді. Мамандар ата-аналарға психотерапиялық көмек көрсетеді, ата-аналарға медициналық-психологиялық кеңес береді, баланың психикалық дамуын бақылау әдістерін үйрету, баламен эмоционалды байланыс әдістерін және оның психикалық дамуын ынталандыратын сенсорлық-перцептивті өзара әрекеттесу формаларын игеру бойынша анасымен сабақ өткізеді. Мамандардың күш-жігері баланың отбасын оның мектепке түсуіне дайындауға бағытталған.
Психологиялық-педагогикалық қолдаудың екінші бағытының мақсаты – бала өзін жайлы сезінетін және қолда бар мүмкіндіктерді жүзеге асыра алатын арнайы даму ортасын құру. Арнайы дамытушы психологиялық ортаның формаларына біз дамытушылық және түзету міндеттері шешілетін әртүрлі тренингтік сабақтарды жатқызамыз. Балаларда қажетті коммуникативті қасиеттердің дамуына ықпал ететін әртүрлі кездесулер де осы мақсатқа қызмет етеді. Психодиагностика сонымен қатар психодиагностикалық процедуралар арқылы алынған деректерді талдау және пайдалану негізінде өзін-өзі тану және өзін-өзі дамыту принципін құрайтын арнайы даму ортасының ерекше формасы ретінде қолданылады [7].
Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің үшінші бағыты шеңберінде біз оны жаппай жалпы білім беретін мектеп жағдайында оқыту процесінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаға жеке психологиялық-педагогикалық көмек көрсетуді айқындадық. Осы кезеңдегі жетекші маман – түзету мұғалімі (мұғалім-дефектолог). Мұнда бұқаралық мектеп жағдайында баланың бейімделу процесіне мониторинг жүргізіледі. Мониторингтік тексеру жүргізу кезінде басқа да эмпирикалық әдістер қолданылады: құжаттаманы (баланың мектеп дәптерлерін, бағалау парақтарын, онымен жұмыс істейтін педагогтердің күнделік жазбаларын), педагогтердің сараптамалық бағалауын зерттеу. Мониторинг баланың мектептегі қолдауының жалпы көрінісін анықтауға, сондай-ақ қолданылатын әсер ету әдістерімен қол жеткізілген өзгерістерді бақылауға мүмкіндік береді.
Төртінші бағыт педагогикалық ұжыммен жұмыс істеуді көздейді. Бұл жұмыс психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу мәселелері бойынша қолдауды, білім беру процесіне қатысушыларға психологиялық көмекті ұйымдастыруды, ұйымдастырушылық-әдістемелік және құқықтық қолдауды, ақпараттық-әдістемелік қолдауды қамтиды [8].
Жалпы алғанда, бірқатар тұжырымдар жасауға болады. Қазіргі заманғы инклюзивті мектепте мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту ұжым жұмысының міндетті және қажетті элементі ретінде барлық білім беру субъектілерін психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді көздейді. Білім беру процесінің барлық қатысушылары (балалар, ата-аналар, мұғалімдер, мекеме әкімшілігі, жақын әлеуметтік орта) арнайы балаларды жалпы білім беретін мектеп ортасына қосуға дайын болуы керек. Бұл дайындық өзара әрекеттесуге оң көзқарастар құруды, барлық қатысушылардың төзімділігіне тәрбиелеуді қамтиды.
Қорытындылай келе, психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың өмірінде маңызды рөл атқарады деп айтуға болады. Бұл оларға қиындықтарды жеңуге, қабілеттерін дамытуға және өзіне деген сенімділікті арттыруға көмектеседі. Сондықтан мұндай балалармен жұмыс жасауда осы аспектке ерекше назар аудару қажет.



жүктеу/скачать 24,79 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:
  1   2



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет