Хасанов М. Ғылым теориясы indd
АбуЮсуфибн-Исхакәл-Кинди
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
dokumen.pub 9786010412965
| АбуЮсуфибн-Исхакәл-Кинди
(800 – 879 ж.) ан тик ой шыл да ры ның ең бек те рін ауда ру мен бел сен ді түр де айна- лыс қан ал ғаш қы ға лым, оны «араб тар дың фи ло со фы» деп атай- ды. Ол дә рі гер, ма те ма тик, ло гик, аст ро ном, ау дар ма шы жә не Арис то тель мен Пла тон ның мұ ра сын жет кі зу ші ре тін де ке ңі нен та ныс. Теоло гияға оң ды көз қа рас та бо ла оты рып, әл-Кин ди се- нім ді шек тен тыс ұстана тын дар ды, яғ ни «шек теу лі адам дар ды» сын ға ала ды, олар «өз де рі се нім мен ақи қат тың дұш пан да ры бо- 2-бө лім. ғы лым ның пай да болуы және оның тарихи даму ке зең дері 40 ла оты рып, се нім ді сау да ға са ла ды» дей ді. Ғы лым ның кө ме гі мен жа ра ты лыс ты та ну мүм кін емес деп, Қа сиет ті жаз ба ға (Құ ран Кә рім) ға на иек ар та тын мұ сыл ман тео лог та ры на қар сы «араб- тар дың фи ло со фы» жа ра ты лыс ты та ну дың жал ғыз кө зі жә не өл- ше мі – адам са на сы» дей ді. Ол бі лім ді се зім мен жә не са на мен қа был да на тын деп екі түр ге бө ле ді. Са на мен қа был да на тын бі лім адам ға ға на тән, ол дә лел дер ге не гіз де ліп құ ры ла ды. Арис то тель- ге ұқ сап әл-Кин ди де: «Фи ло со фия – бұл өз ге ғы лым дар ар қы лы жи нақ тал ған эн цик ло пе диялық ғы лы ми бі лім нің не гі зі жә не аяқ- тал ған кө рі ні сі», – деп айтады. Фи ло со фия зат тар дың шы найы та би ға ты ту ра лы бі лім бе ре ді. Әл-Кин ди дің фи ло со фия лық шы- ғар ма ла ры ның ішін де гі ең та ны мал да ры: «Бі рін ші фи ло со фия ту ра лы», «Арис то тель дің ең бек те рі нің са ны жә не фи ло со фияны иге ру үшін қа жет ті лі гі ту ра лы трак тат», «Бес ма ңыз ту ра лы кі- тап». Бұл ең бек тер де ол Арис то тель дің жо лын жал ғас ты ру шы, бі- лім ді се нім ге қар сы қоюшы ра ци она лист ре тін де, жа ра ты лы стану ғы лы мы ның бі лім де рін, сон дай-ақ ма те ма ти ка лық ғы лым дар ке- ше ні нің – ариф ме ти ка, гео мет рия, аст ро ло гия жә не гар мо нияның зерт теу де рек те рі мен әдіс те рін ке ңі нен пай да ла на тын эн цик ло- пе диялық бі лім ге ие ға лым ре тін де кө рі не ді. Әл-Кин ди дің ойын- ша, «гар мо ния бар лық жер де орын ала ды, ол ды быс тар да, Әлем құ ры лы сын да жә не адам жа нын да аны ғы рақ кө рі не ді». Әл-Кин ди ғы лы ми та ным ның үш бас пал да ғы тұ жы ры мын жа сап, не гіз де ген, олар: 1) ло ги ка жә не ма те ма ти ка; 2) жа ра ты лы- стану ғы лым да ры; 3) ме та фи зи ка. Арис то тель дің ар ты нан ол бол мыс ма те рияға, қоз ға лыс қа, ке- ңіс тік пен уа қыт қа, фор ма ға жал пы анық та ма лар бе ре ді. Өзі нің ең та ны мал ең бе гі «Бес ма ңыз ту ра лы кі та бын да» әл-Кин ди ма- те рияны бар лық зат тың не гі зі бо ла тын бас ты маз мұн деп қа рас- ты ра ды. Оның ин тел лект ту ра лы ілі мі – ноология «Ин тел лект ту- ра лы» трак та тын да не гіз ді түр де тү сін ді ріл ген. Арис то тель дің «Жан ту ра лы» ең бе гі не сүйене оты рып, әл-Кин ди са на ға өзін- дік клас си фи ка ция жа сай ды. Ол ин тел лек ті нің төрт тү рін си пат- тайды: жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|