Хасанов М. Ғылым теориясы indd
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
dokumen.pub 9786010412965
| Фрэнсис Бэконды
(1561 – 1626), итальян дық аст ро фи зик Га- лилеоГалилейді (1564 – 1642) жә не ағыл шын дә рі ге рі Уильям Гарвейді (1578 – 1657) атау ға бо ла ды. Ғы лы ми бі лім мен әдіс- те ме лік ғы лым ның өсі мі мә се ле ле рі мен айна лы са оты рып, бұл зерт теу ші лер дің бар лы ғы әр қай сы сы өз аума ғын да теория мен тә жі ри бе ні сәт ті үй лес тір ді. Бэ кон «Ғы лым ды қал пы на кел ті ру» ат ты үл кен жо ба мен айна лыс ты. Осы цикл де гі өзі нің бас ты шы- ғар ма сы – «Жа ңа Ор га нон да» (1602) ол бі лім бе ру мен та ным ның бұ рын ғы схо лас ти ка лық әдіс те рін сы най ды, се бе бі олар өт кен нің бе дел ді деп қа был дан ған шы ғар ма ла рын ға на оқып, тал дайды. Та би ғат ту ра лы бі лім ді оны ті ке лей зерт тей оты рып қа на алу ға бо ла ды дей ді Бэ кон. Сөйт іп, шын дық ты зерт теу дің жа ра ты лы- станым дық, экс пе ри мен тал ды-теория лық прин цип те рі нің не гі зін сал ды. Ғы лы ми бі лім ді да мы ту дың бас ты кө зі – бұл зерт теу ші- нің ба қы лау мен экс пе ри мент жүр гі зу ар қа сын да ал ған фак ті лер. Алай да мұн дай жол мен алын ған бі лім дер индуктивті ой қо ры- тын ды ла ры ның кө ме гі мен же ке ұғым нан жал пы ұғым дар ға қа рай тал дау ды та лап ете ді. Та ным ның ин дук тив ті жә не эм пи ри ка лық әдіс те рі бір-бі рін қа жет ете ді. Жал пы та ным үде рі сі экс пе ри мент жә не ба қы лау ба ры сын да же ке зат тар мен құ бы лыс тар ды се зім- дік қа был дау дан бас та ла ды. Бэ кон та ным ның эмпирикалық дең- гейі нің мүм кін дік те рін асы рып ба ға ла ған жоқ, се бе бі кез кел ген экс пе ри мент рационалды түр де не гіз деу сіз, ғы лы ми бол жам дар мен теория лар сыз мүм кін емес, ал тә жі ри бе мен ой лау дың, ба- қы лау мен теория ның ара сын да ты ғыз бай ла ныс бар. Бэ кон бой- ын ша, ин дук тив ті қо ры тын ды лау – та ным дық үде ріс тің заң ды ке зе ңі, яғ ни же ке ле ген ғы лы ми фак ті лер ді жүйе леу, қо ры тын ды- лау ар қы лы теорияға ай нал ды ру. Ол ин дук цияны эм пи ри ка лық 2-бө лім. ғы лым ның пай да болуы және оның тарихи даму ке зең дері 50 ғы лым дар дың кез кел ген за ңын жә не теория сын объек тив ті не гіз- дейт ін ме та фи зи ка лық прин цип дең гейіне дейін апар ды. Бұл ғы- лы ми та ным ның нақ ты жә не ин те рп ре та циялық, дү ниета ным дық си пат та ғы қиын шы лық та рын есеп ке ал майт ын бір жақ ты амал. Ғы лы ми бі лім ді да мы ту ға де ген ин дук тив ті әдіс (Бэ кон дық мо- дель) жал пы ғы лым дар дың да муы қа лай жү зе ге аса ды де ген өте ма ңыз ды сау ал ға жауап бер мейді. Га ли лео Га ли лей экс пе ри мен тал ды әдіс ті тә жі ри бе де пай- да лан ды, бұл әдіс ке қо сым ша си пат тар бер ді, мы са лы, шы найы үде ріс тің мін сіз мо де лін құ ру, өмір де жоқ фак тор лар ды де рек сіз- ден ді ру, тә жі ри бе ні көп рет тік қайталау жә не т.б. Ол Ар хи мед тің та би ғат құ бы лыс та рын зерт теу де гі ма те ма ти ка лық әді сін қайта жа ңа рт ты, Лео нар до да Вин чи дің со ңы нан «та би ғат тың ұлы кі та- бы ма те ма ти ка ті лін де жа зыл ған» деп жа рияла ды. Ол инер ция за- ңын дә лел деу ге шын дап кі ріс ті, «көл де нең жа зық тық та қоз ға лып ба ра жат қан шар өз қоз ға лы сын те гіс тік біт кен ше жал ғас ты ра ды» дей ді. Де не лер дің өз жыл дам ды ғын сақ тап қа лу қа сиеті не сүйене оты рып, Га ли лей ге ли оцентр лік көз қа рас бой ын ша ке ле сі құ бы- лыс тар дың се бе бін тү сін дір ді, олар: не ге айна лып отыр ған Жер ге ауыр зат тас та ған да ті гі нен тү се ді, не ге жел бар лық уа қыт та шы- ғыс тан соқ пайды, не ге құс тар Жер дің айна лу ына қар сы ұш пай ды (бұ лар Жер ді қоз ғал май ды деп са найт ын дар дың ең ма ңыз ды мә- се ле ле рі). Ғы лы ми биоло гия ке зе ңі өз бас тауын 1628 жы лы ала ды, осы кез де ағыл шын дық та би ғат зерт теу ші сі Уильям Гар вей дің эмб- риоло гия не гіз де рі не ар нал ған «Жа ну ар лар дың жү ре гі мен қа ны- ның қоз ға лы сын ана то миялық зерт теу» ең бе гі жа рық көр ді. Осы лай ша, Жа ңа за ман ның жа ра ты лы стану ба ғы тын да ғы бір- қа тар зерт теу ле рі жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|