Хасанов М. Ғылым теориясы indd
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
dokumen.pub 9786010412965
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.6.ҚайтаөрлеужәнеЖаңазамандәуіріндегі ғылымныңқалыптасуерекшеліктері
- «Аспанденелерініңайналмақозғалысытуралы» кі та бы жа рық қа шы ға ды. Он да әлем нің гелиоцентрлік
| Әдебиеттер
1. Гу ре вич А.Я. Ка те го рии сред не ве ко вой куль ту ры. – М., 1972. 2. Со ко лов В.В. Сред не ве ко вая фи ло со фия. – М., 1979. 3. Майо ров Г.Г. Фор ми ро ва ние сред не ве ко вой фи ло со фии. – М., 1979. 4. Колпс тон Ф.Ч. Ис то рия сред не ве ко вой фи ло со фии. – М., 1997. 5. Ны сан баев Ә.Н. жә не бас қа лар. Әл-Фа ра би жә не шы ғыс фи ло со фиясы- ның да муы. – Ал ма ты, 2005. 2-бө лім. ғы лым ның пай да болуы және оның тарихи даму ке зең дері 48 2.6.ҚайтаөрлеужәнеЖаңазамандәуіріндегі ғылымныңқалыптасуерекшеліктері Бі рін ші ғы лы ми ре во лю ция 1543 жыл да орын ал ды деп есеп- те ле ді, осы жы лы ни ко лай Ко пер ник тің (1473 – 1543 ж.) көп жыл- дық ең бе гі «Аспанденелерініңайналмақозғалысытуралы» кі та бы жа рық қа шы ға ды. Он да әлем нің гелиоцентрлік жүйесі то лық тай си пат та ла ды. Өз уақы ты ның аст ро но миялық жә не ма- те ма ти ка лық же тіс тік те рін пай да ла на оты рып, ол Жер дің Күн ді айна ла қоз ға ла тын ды ғын дә лел де ді. Ко пер ник өзі не дейін ба сым бо лып кел ген Пто ле мей – Арис то тель дің геоцентр лік тұ жы рым- да ма сы на өзі нің көз қа ра сын қар сы қой ды. Пла не та лар дың қоз- ға лы сы мен ор на ла су ына пла ни мет рия мен три го но мет рия ның (оның ішін де сфе ра лық) теоре ма ла ры ның не гі зін де аст ро но- миялық есеп теу лер жүр гіз ді. Ко пер ник өз теория сын Жер дің шар тә різ дес фор ма сы на сүйе- ніп не гіз дейді, ол «Ас пан де не ле рі нің айна луы» трак та тын да: «Жер дің қоз ға лы сы (Күн ді айна лып – авт.) оның фор ма сы на сәй- кес емес пе де ген мә се ле ні, сон дай-ақ оның әлем де гі ала тын ор- нын анық тау ке рек», – дей ді. Мұ ны анық та мас тан ас пан де не ле рі ту ра лы се нім ді бі лім алу мүм кін емес деп са най ды. Өз көз қа рас- та рын не гіз деу үшін ежел гі ға лым дар дың дә лел де рін (мы са лы, б.д.д. ІІІ ғ. грек аст ро но мы Са мос тан шық қан Арис тарх тың), күр- де лі ма те ма ти ка лық есеп теу лер мен өзі құ рас тыр ған ас пап тар дың кө ме гі мен жүр гіз ген экс пе ри мен тал ды де рек тер дің не гі зін де ал- ған дә лел де рін пай да лан ды. Со ны мен қа тар Ко пер ник ло ги ка лық әдіс ті бел сен ді қол дан ды. «Жер дөң ге лек бол ған да ға на, – дей ді Ко пер ник, – сол түс тік тен оң түс тік ке қа рай кез кел ген ме ри ди ан- ды бой лай қоз ғал ған кез де, ас пан ның оң түс тік бө лі гін де гі жұл- дыз дар көк жиек тен жо ға ры кө те рі ле ді, ал сол түс тік бө лі гін де гі жұл дыз дар көк жиек ке қа рай тү се ді не бол ма са көк жиек ар ты на жа сы ры нып, кө рін бей қа ла ды. Яғ ни Жер дің фор ма сы шар тә різ- дес бол ған да ға на, әр түр лі ме ри ди ан дар дың бой ын да ғы бір дей қа шық тық та ғы қоз ға лыс пен көк жиек үс тін де гі жұл дыз дар дың биік ті гін де гі өз ге ріс тер бір дей бо ла ды». Поль ша лық ға лым ның бар лық ло ги ка лық ой қо ры тын ды ла ры жал пы бар лық қоз ға лыс та ғы се кіл ді ме ха ни ка лық қоз ға лыс тың да қа тыс ты лық прин ци пі не не гіз де ле ді. Оған сәй кес, «қоз ға лыс» тү сі- ні гі егер оның коор ди на та ла ры есеп тел ме се, өзі нің мә нін жо ғал та ды. 49 2.6. Қайта өр леу жә не Жа ңа за ман дәуі рін де гі ғы лым ның қа лып та су ерек ше лік те рі Ко пер ник ті Әлем нің кө рі не тін бө лі гі нің өл ше мі не жа са ған ба- тыл бол жам да ры та ны мал ет ті: «... Ас пан Жер мен са лыс тыр ған да шек сіз үл кен өл шем ге ие; се зім дік тү сі нік бой ын ша айт сақ, Жер- дің ас пан ға қа ты на сы де не де гі қал тә різ ді, ал өл ше мі шек сіз дік тің ішін де гі нүк те тә різ дес». Бір қа тар ба тыл бол жам дар дың ав то ры, аст ро ном Ко пер ник өз бол жам да рын ға лым ре тін де не гіз де се де, әлем нің пай да бо луы мен да му ын құ ді рет ті күш тің қыз ме ті мен тү сін ді ре ді. Бұ лар – ор та ға сыр лық ой лау ти пі нің еле сі жә не ғы- лым ның пі сіп же тіл ме ген ді гі нің дә ле лі. Қа зір гі ғы лым ның не гі зін са лу шы лар ре тін де ин дук тив ті ғы лым ның ір ге сін қа лаушы, ағыл шын мем ле кет тік қай рат ке рі жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|