Хасанов М. Ғылым теориясы indd
картезиандық(декарттық)парадигманың
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
dokumen.pub 9786010412965
- Бұл бет үшін навигация:
- «Сананыбасқаруғаарналғанере- желер»,«Әдістуралыпікір»және«Философияныңбастауы
| картезиандық(декарттық)парадигманың
ав то ры. Бұл па ра диг ма бой ын ша, бол мыс тың субс тан цио нал ды не гі зі, екі шы найы ақи қат – ой лайт ын «Мен» (са на) жә не тән дік, ма те ри ал дық бой лық. Екі субс тан ция – ма те ри ал дық жә не ру- ха ни бір-бі рі не тәуел сіз түр де өмір сү ре ала ды. Алай да олар дың бол мы сы біз дің та ны мы мыз дың шы най ылы ғы на ке піл ре тін де «құ дай дың ара ла су ын қа жет ете ді». Де ка рт тың ұра ны – «Cogito, ergo sum» («Ой лай мын, де мек, өмір сү ре мін») бол ды, ол ой лайт ын «Мен нің» ақи қат ты лы ғын көр се тіп, схо лас ти ка лық фи ло со фияға қар сы ба ғыт тал ды. Бұл бел гі лі ақи қат, фран цуз дық фи ло соф тың ойын ша, бі лім алу ға бо ла тын бас қа ай қын шын дық тар ды не гіз- деуі тиіс. Ф. Бэ кон се кіл ді Р. Де карт та ным ның әм бе бап әді сін із деумен айна лы са ды. Ол схо лас ти ка лық ке зең нің «ба қы лан байт ын жа ра- ты лыс тар» мен «жа сы рын са па ға» бай ес кі фи ло со фия лық мұ ра- сын сын ға ал ды. Өз па ра диг ма сын дә лел деу ді ол әлем ту ра лы ой- лар айтудан бас та май ды, осы әлем ді та ни тын адам ның шы найы, ай қын ішкітәжірибесін си пат тау дан бас тайды. Ол та ным әдіс те- ме сі не өзі нің бір қа тар ең бек те рін де те рең фи ло со фия лық не гіз- де ме лер жа сай ды, мы са лы, «Сананыбасқаруғаарналғанере- желер»,«Әдістуралыпікір»және«Философияныңбастауы » ең бек те рі. Де карт бар лық ғы лым да рың ішін де ма те ма ти ка ны 2-бө лім. ғы лым ның пай да болуы және оның тарихи даму ке зең дері 52 ерек ше ба ға ла ды, оны «сырт қы ақи қат қа» азы рақ тәуел ді жә не ой лайт ын «Мен ге» ба рын ша жа қын деп тү сін дір ді. Сон дық тан да дәл осы ғы лым ның кө ме гі мен ақи қат бі лім ге қол жет кі зу ге бо ла- ды деп са на ды. Ғы лы ми та ным да «фи зи ка, аст ро но мия, ме ди ци на жә не сол се кіл ді бар лық бас қа ғы лым дар ға кү мән ді ба ға бе рі ле- ді», ал ариф ме ти ка, гео мет рия, ма те ма ти ка тә різ ді пән дер «шы- найы жә не кү мән сіз бі лім дер ге ие...». Оның зерт теу ле рі Жа ңа за ман да ғы жа ра ты лы стану мен фи ло- со фия ның ал да ғы да му жо лын анық та ды. Де карт «ақыл өзі нен бас тау алуы ке рек» (Ге гель) де ген қа ғи да ны ұс тан ды. Зерт теу- ші нің ал дын да ғы бі рін ші жә не мін дет ті жағ дай «бе дел ді лер дің» бер ген анық та ма ла ры на сәй кес та ным ның шы най ылы ғын не гіз- деу ге бол майды, «бар лық нәр се ге кү мән мен қа рау ке рек». Бі лім- нің ақи қат ты лы ғы ой лайт ын «Мен де» ең бі рін ші ақи қат, ру ха ни субс тан ция ре тін де жа сы ры нып тұр. Де карт бой ын ша, та ным ның шы най ылы ғы ның ке пі лі – Құ дай. «Әдіс ту ра лы пі кір» ең бе гін де Де карт ақи қат бі лім дер ді алу ға ке піл дік бе ре тін ере же лер ді ұсын- ды, ұсы ныс та рын әдіс те ме лік скеп ти ци зм ге не гіз де ді. По зи тив ті, яғ ни тә жі ри бе лік ма ңы зы бар бі лім дер ді алу дың оң тай лы әді сі ре тін де эм пи ри ка лық ин дук цияны қол дан ған Бэ кон нан айыр ма- шы лы ғы Де карт ра ционал ды де дук цияны ұсы на ды. Яғ ни се зім дік та ным мен экс пе ри ме нт тің ма ңыз ды лы ғын те ріс ке шы ғар мас тан, ра ционал ды де дук ция се беп-сал дар лық қа ты нас тар мен өза ра бай ла ныс ты ашу ға мүм кін дік бе ре ді. Ғы лы ми бі лім нің әрі қа рай да му жо лы эм пи ризм мен ра ци она ли зм нің ара сын да алын байт ын ше ка ра жоқ екен ді гін көр се те ді. Олар ғы лы ми та ным ның әдіс те- ме сін де бір-бі рін то лық ты рып оты ра ды. Та ным да ғы ға лым ның рө лі мен қыз ме ті не қа тыс ты жа ңа еуро па лық тү сі нік ке сәй кес, ға лым – та би ғат ты та ну да бел гі лі бір әдіс те ме лік ере же лер ді бас шы лық қа ала тын адам, ол «та ну шы суб ъек ті ге», яғ ни ес кір ген де рек тер ден, ере же лер ден, же ке пі кір- лер ден жә не эмо ционал ды ба ға бе ру ден азат жан ға айна ла ды. Фран цуз ағар ту шы ла ры та би ғат тан тыс нәр се лер ді те ріс ке шы- ғар ды, олар та би ғат ты экс пе ри мен тал ды жа ра ты лы стану де рек те- рі нің не гі зін де тү сін дір ді. Бұл де рек тер дің ба за сы XVII ға сыр да ғы ма те риалис тер дің де рек тер ба за сы нан да кең. XVIII ға сыр да биоло- гия, хи мия, геоло гия дер бес ғы лы ми пән дер ре тін де бе кі тіл ді. Жа ра ты лы стану ғы лым да ры ның де рек те рі не сүйене оты рып, фран цуз ма те риалис те рі жал ғыз шын дық ре тін де шек сіз қа сиет- 53 2.6. Қайта өр леу жә не Жа ңа за ман дәуі рін де гі ғы лым ның қа лып та су ерек ше лік те рі тер ге ие ма те рия ту ра лы ілім ді да мыт ты. Бар лық та би ғат мәң гі қоз ға лыс та жә не да му үс тін де – бар лық нәр се бір фор ма да өле ді жә не бас қа фор ма да қайта туыла ды («Жан ның Әлем ді айна лып жү руі ту ра лы» бол жам). Та би ғат та кез дей соқ нәр се жоқ, он да қа- таң қа жет ті лік бас шы лық ете ді: кез кел ген сал дар дың се бе бі бар. Қоз ға лыс тың ар қа сын да бү тін нәр се өзі нің бөл шек те рі мен бір ге то за ды, ал бөл шек тер бү тін мен. Әлем ше бер ой лас ты рыл ған же- тік ме ха ни зм ге ұқ сай ды. Ол – бір-бі рі мен ты ғыз бай ла ныс та ғы се беп тер мен сал дар дың үл кен тіз бе гі. Ма те ри ал дық үде ріс тер де еш қан дай кез дей соқ тық не ме се мақ сат ты әре кет бол майды. Кез- дей соқ тық – бұл се беп тер ді суб ъек тив ті түр де біл меу, та ныл ма- ған қа жет ті лік. XVIII ға сыр да Нью тон, Эй лер, Лап лас, Ла ву азье, Буф фон та- ра пы нан ашыл ған жа ңа лық тар фран цуз ағар ту шы ла ры ның фи- ло со фия лық қо ры тын ды ла ры ның жа ра ты лы станым дық не гіз де- ме сі не ай нал ды. Жа ңа за ман да бө лін бейт ін зат тар дан тұ ра тын ма те рия әр қа лай қа рас ты рыл ды. Мы са лы, жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|