І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp


а буын жасап тұр: «Неслоговое свойство гласного принято  изображать значок – под буквой:  а



Pdf көрінісі
бет10/182
Дата21.05.2022
өлшемі1,97 Mb.
#144378
түріЛекция
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   182
Байланысты:
zhubanov k kazak tili grammatikasynyn keibir mseleleri (1)

а
буын жасап тұр: «Неслоговое свойство гласного принято 
изображать значок – под буквой: 
а

і
(сл. Ушакова, стр. 37). Слоговое свойство 
согласного изображает значок – л.

у

Таусыл
дегендегі 
у
– дауысты. Мұны дауысты қылып айтуға да, дауыссыз 
қылып айтуға да болады.

– 
н

Той
дегендегі 
и
(йот) дыбысын дауысты қылып та, дауыссыз қылып та 
айтуға болады.


Дауысты
. Дауыстымен басталған сөздердің бәрі де ол дауысты болмай 
тұрғандағы дауыссыз бен сонар дыбыстың қосындысынан айырылғандар. 
Татарлардың бір замандардағы JL< типіндегі емлені қабылдауы осыдан
(
үрік=қорық; ай+қай=ій
қай+қай; өгіз+һокиз; айда=һайда; әр=һәр, е+й < ій< е
мысалы:
бұрын 
бейіт=
бүгінде 
бет
, бұрын 
бейіт
– бүгінде біит болулары мүмкін.
* * * 
«Фрикативный» деп қандай дыбыстарды айтамыз? – 
c-ж, ж-з, ғ-г 
дыбыстарын айтамыз. Неге? (дауыстылардың 
а

е
-лерін тұрпайы деп 
е

и
-лерін 
сыпайысы деп жазыппын, бұл қалай екен? (Ш. Х. С.)
* * * 
Үнділерді сыбырлап айтсаң, үнсізге айналады. Үнді-үнсіз парлары бұрын бір 
болып жүрген. Тіпті алғашқыда 
қ, к, т
дыбыстары бір-бірінен ажыратылмаған. Қазір 
бізде – үнді бір фонема, үнсіз – бір фонема. Осы күнге шейін осы екеуінің ауыса 
беретін жерлері де бар (Алтайда): 
пұс – пұзы, кес – кезеді (кеседі)
. Қазір түбір 
дыбыстары бізде орнықты, қосымшада олай емес; 
Ала құнан
болмай, 
ала ғұнан

ала 
келді
болмай, 
ала гелді

бара алмадының
екі түрлі айтылуы, екі сөзді байлау үшін 
болған синтаксистік қасиеті тағы басқалар.
* * * 
«


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   182




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет