І-кл технологиялық дайындық
жүктеу/скачать 4,29 Mb.
|
АӘжәнеТД 10кл 1-бөлім қаз
- Бұл бет үшін навигация:
- Дауыл
- Су тасқындары
- Көктемгі су тасуы
| Опырылулар (таулық опырылу) - тау жыныстарының үлкен мас- сасы бөлініп түсуі және опырылып құлауы, олардың тік беткейлерде аударылуы, бөліпектенуі және сырғуы.
Табиғи текті опырылулар тауларда, теңіз жағалаулары мен өзен аңғарларындағы күздарда болады. Олар тау жыныстарының жел- мен мүжілу, сумей шайылу, еруі және ауырлық күштері әсерінен беріктігінің бүзылуы нәтижесінде болады. Опырылулардың түзілуіне: жердің геологиялық қүрылысы, беткейлерде жарықшақтардьщ, тау жыныстарының уатылу аймақтарының болуы жағдай тудырады. Сондай-ақ басқа табиғи апаттарға қатты желдер, яғни дауылдар мен борандар жатады. Дауыл - тар мағынасында жылдамдығы шамамен 32 м/с және одан да көп (Бофорт шкаласы бойынша 12 балл) болатын, үлкен қирату- шылық күші бар және айтарлықтай үзаққа созылатын жел. Боран - бүл жылдамдығы дауылдан аз жел. Алайда ол да куатты және 15-20 м/с-қа дейін жетеді. Дауылдарға қарағанда, борандардан келетін шығын айтарлықтай аз болады. Кейде күшті боранды шторм деп те атайды. Дауылдар зілзаланың ең қуатты күштерінің бірі болып табылады. Өзінің апатты әсері бойынша жер сілкінісі сияқты қатерлі табиғи апаттан қалыспайды. Бүл оларда орасан мол энергияның болуымен түсіндіріледі. Куаттылығы орташа дауылдың 1 сағатта бөліп шығаратын энергиясы 36 Мгт ядролық жарылыс энергиясына тең. Су тасқындары - бұл өзенге, көлге немесе су қоймасына жакын жатқан жерлерді су басу. Ол материал дық задал тудырады, халықтың денсаулығына нұксан келтіріп, адамдардың опат болуына әкеледі. Егер су басу залал келтірмесе, онда ол өзеннің, көлдің, су қоймасының та- суы болып табылады. Әсіресе қауіпті су таскындары өзендердің жауын-шашын және мүз- дық сулары арқылы артатын немесе бүл екі фактор үйлесетін жағ- дайларда байқалады. Көктемгі су тасуы - бүл жыл сайын, белгілі бір маусымда қайтала- натын өзен суы деңгейінің айтарлықтай үзаққа созылатын көтерілуі. Әдетте, су тасуы жазықтардағы қардың қаркынды еруінен немесе жа- уын-шашыннан пайда болады. Тасқын - бүл салыстырмалы түрде су деңгейінің қысқа мерзімді каркынды көтерілуі. Нөсер жауындармен, кейде қысқы жылымықтағы қардың еруімен қалыптасады. Су таскындары аталған себептерден басқа қайнар көздердің кептелуі, сеңнің тоқтауы, жел әсерінен судың көтерілуі мен бөгеттердің бұзылуы 177 ‘Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на ОКЬЬУК.Кг сиякты басқа да гидрометеорологи я лык құбылыстардың салдарынан туындауы мүмкін. жүктеу/скачать 4,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|