Қыдыршаев indd
жүктеу/скачать 4,53 Kb. Pdf көрінісі
|
Қыдыршаев
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдістемелік құралдары
| Тілдік сөйлеу құралдары:
- әдеби образдарды, дәйексөздерді, қанатты тіркестерді қолдану; - түрлі стильдік, экспрессивтік лексиканы қолдану; - баяндаудың көркемдігі (сөйлеу тілінің троптары мен фигура - лары); - сөздің (сөйлеу тілінің) қым- қуыт қайшылықты өрілуі; - интонациялы мәнерлілік, дауыс күшін, жоғары-төменділігін, сөз ырғағын елеп-екшеу; психологиялық кідірістер. Әдістемелік құралдары: проблемалық жағдаяттарды қарастыру; сөздің негізгі мезеттерін бөле-жара қарау; баяндаудың полемикалық қалпы; аудиториямен байланысты жіті бақылау; көрнекіліктерді және техникалық құралдарды қолдану; көпшілік назарын қалпына келтіру үшін аудиторияға қарата, ескерте шегелей сөйлеудің қажеттілігін ескеру. Әсіресе, сөйлеу айғақтамасы мен композициясының техникасы турасында тоқтала кету керек-ақ. Біз осы кезеңге шейін қалай болса солай, жүйесіз ретпен айғақтарды сапыра берудің тиімсіз екенін, ең дұрысы бірден-бір күшті де салмақты дәлелдермен бастап, тап сон - дай салмақты дәлел-айғақтармен аяқтаудың тиімдірек екенін білеміз. Бұл арада «ережеден ауытқымау» заңдылығы жүзеге асады. Бұл қарым-қатынас кезеңінде (ол тіпті лекция, баяндама, не жай әңгіме болсын мейлі) еске сақталуға тиісті ақпараттардың шоғыры белгілі бір шеңбер аясында болуы тиістігін көрсетеді. Бұл шеңбер күшті айғақтарды қамтуы, немесе сөйленер сөздің баршасына байланы - сты, сөз сөйлеудің есте қаларлықтай жарқын да айқын үлгідегі басқы және соңы кезеңіне байланысты. Тілге тиек болып отырған ереженің мәнісі – жады жұмысының ерекше психологиялық заңдылығы, яғни адам жадында кез келген ақпараттық шоғырдың (оның құрамы не - ден құралса да ) орталық бөлігінен гөрі басқы тұсы мен соңы тым жақсы сақталатындығы. Сонымен кіріспеде қарым-қатынас мақсаты мен келешегі тура - лы, ал сөз қорытындысында тұжырымдар мен түйіндер туралы ек - шей ойлана отырып, шешен сөйленер сөздегі басты мәселені есте сақтауды қамтамасыз етеді. Бұл ережені бұлжытпай сақтау қысқаша үгіттеу сөзін құрастырудың бірден-бір тиімді амалын іріктей алуға көмектеседі. Яғни сөз басында проблеманы орынды қоя алуына 82 83 (көбіне-көп риторикалық сұрақ түрінде) және қойылған сұрақтың мазмұнын қамтитындай, барлық айтылғандардан сөз соңында тұжырымды түйін жинақтауға мол септігін тигізеді. Сөйлеу тиімділігін үстемелей түсу үшін, сөйлеу мәдениетінің психологиялық арнасы аз-кем мәнге ие болмайды. Сөйлеушінің тіл «мүкістігі» сөйленер сөзді қабылдауға кері әсерін тигізуі әбден мүмкін. Тәжірибе көрсеткендей, қолданылған сөздердің жалпыға мәлім мағынасына немесе стилистикалық нормаларға сәйкессіздігі сөйленер сөз мақсатының түбірімен жоққа шығарылуына әкелуі мүмкін. ол тыңдаушылардың жағымсыз эмоциясын туғызады. Тым боямалы тіркестерді (ұғымдарды) артығырақ қолдану ыңғайсыз күйге түсіреді, үйлесімсіз тіркестерді қолдану жиіркендіреді. Қысқасы, дұрыс қолданылмаған әрбір сөз күлкі мен мысқыл туғызады. Сөйлеу тіліндегі қателіктер тағы да бір жағымсыз психологиялық әсер береді. Бұндайлар назарды сөз мағынасынан алшақтатады және оны сөздің дыбысталу формасына бағыттайды. Кейде тыңдаушылар мағынаға бойлауды мүлдем қойып, тек қана сөздің дыбысталу жағына, яғни сыртқы формасын ғана бақылайды. Бұл көздеген межелі нәтижеге жетудің мүмкіндігінің азаюына, ал кейде түгелдей мүмкіндіктің болмауына әкеледі. Сол себептен де шешеннің психологиялық сауаттылығының маңызды тұсы – аудитория ерекшелігін есепке алу, ескеру. Атақты Аристотель сөйленер сөздің үш элементтен құралатынын, оған шешеннің өзі, ол тілге тиек етер негізгі нысан және тыңдаушы аудитория енетінін айта келе, соңғысына барлық іс-әрекеттің ақырғы нәтижесі ретінде баса мән беруі тегін емес [2]. Шешендікті меңгеруге ұмтылушы шәкірт атаулыға даярлықтың барлық кезеңдерінде де, сөз сөйлеу сәтінде де және оның қорытындыларын талдауда да аудитория «бейнесіне» сан қайтара назар аударуға тура келеді. Бұл арадағы күрделілік мынада: жүктеу/скачать 4,53 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|