Зерттегендер: Қ.Жұмалиев «Абайға дейінгі қазақ поэзиясы, дамуы»,
Е.Ысмайылов «Ақын тіліндегі көне, жаңа сөздер»
Қ.Жұбанов «Абай – қазақ әдебиетінің классигі»
С.Аманжолов «Қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы мәселелері»
Ұлы ақынның тілі жайында жеке монография арнамаса да, Абай тілі туралы пікірді Ғ. Мүсрепов, М. С. Сильченко, Б. Кенжебаев, Е. Ысмайылов, Т. Нұртазин, Т. Әлімқұлов, X. Сүйіншәлиевтер де айтады.
.
79. Қазақ тіліндегі үнемдеу құбылысын түсіндіріңіз.
ҮНЕМДЕУ ЗАҢЫ — ежелгі дәуірден келе жатқан тілдік құбылыс. Белгілі бір дыбыстың, буынның, сөздің, сөйлемнің қысқартылып, ықшамдалып айтылуы. Буындардың, дыбыстардың бірте-бірте түсуі сөздің формасының өзгеруінен болады.
Үнемдеу заңдылығының тіл білімінің барлық салаларына қатысы бар болғандықтан үнемделуге, жаңа сапа мен мазмұнға ауысуға, кей жағдайларда
мағынасын өзгертпейтін, стильдік тұрғыдан жаңа сапаға, қасиетке ие болуына итермелеген жалпы адамзат тіліндегі үнемдеу заңының пайда болуына әсер етуші 4 фактор бар:
Физиологиялық фактор. Жалпы адамзат баласы тіліне тән қасиет – сөйлеуге кететін күшті барынша аз жұмсауға ұмтылу. Сөзді айтуға кететін физикалық қуатты үнемдеп жұмсауда барлық тілдер артикуляциясы мен акустикасы жағынан үйлесіп келуді көздейді. Бұл – әсіресе, агглютинативті тілдерге тән құбылыс.
Психологиялық фактор. Психологиялық фактордың үнемдеу заңын нақтылай түсетін бірінші құбылыстары – сөз жұту, үнсіз қалу. Сөз жұту, психологиялық жай-күйге («қорқу», «толқу», «өкіну», «ашулану», «сенімсіздік», «үнсіз қалу») бейвербалды амалдарды жатқызуға болады. Айтылмайтын, хатқа түсірілмейтін сөздер екі түрлі жағдайда беріледі: біріншісі, көп нүкте арқылы; екіншісі басқы әріптерінің берілуі арқылы кей жағдайда басқы әріптері мен соңғы әріптері беріліп, ортасында көп нүктенің қойылуы арқылы да беріледі.
Экстралингвистикалық фактор. Экстралингвистикалық факторда тілге қоғамның, қоғамда болып жатқан тарихи, саяси жағдайлардың тілге әсері қарастырылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
