Ііі халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары

64 
қазақ және орыс тілдерінде салыстыра зерттесе, Г.К.Карбозова неміс және қазақ тілдеріндегі 
фразеологиялық теңеулерге құрылымдық және мағыналық жағынан талдау жасайды[1].
Ағылшын тіліндегі тұрақты тіркестердің құрылымын кешенді зерттеген Г.Л.Апперсон, 
А.Маккай, Линда және Роджер Флавэлдердің еңбектерін айтуға болады. Фразеологизмдер 
дегенде, оның ерекшеліктері туралы Р.Авакова былай дейді: «Тіл халықтың рухани 
байлығының ең қажеттілерін-мифологиясын бойына жинайды. Осындай тіл фактілеріне 
талдау жасау мәдени тамырларымызға үңіле түсуге, оның құпия сырларын түсінуге септігін 
тигізеді. Фразеологизмдерді мифтік танымға, әдет-ғұрыпқа, салт-санаға әкеп жүктеу, оларды 
бір-бірімен байланысты дүние ретінде қарастыруға, оларды мәдениеттің құрамдас бір бөлігі, 
ұлттық тілдегі бейнесі деп тануға жол ашса, екінші жағынан, ғылымдар сабақтастығын (тіл, 
мәдениет, тарих, фольклор, этнология, әдебиет және т.б) жан-жақты теориялық тұрғыдан 
аша түсуге мүмкіндік береді» [23, 30]. Ендеше фразеологизмдер барлық ғылымдар 
саласымен де тығыз байланысты екен. Соған байланысты қазіргі кездегі 
лингвомәдениеттанудың диахрониялық, салыстырмалы, салғастырмалы және лингвомәдени 
лексикография сынды салалары дамып, оның мәселелері осы салалардан айқын көрініс 
табуда. Сондықтан да аталмыш ғылым саласы мәдениет пен тіл бірліктерінің жиынтығын 
танып, тілде көрініс табатын мәдени құндылықтардың қолданылу жүйесін қарастырады. 
Лингвомәдениеттану бағытында салыстырмалы-салғастырмалы түрде әр түрлі тілдердің 
тілдік ерекшеліктерін зерттеген А.Вежбицкая англо- саксондықтар мәдениетін былайша 
сипаттайды: «Культура, которая обычно смотрит на поведение, без особого одобрения 
оцениваемое как эмоциональное, с подозрением и смущением. В этой связи можно обратить 
внимание на то, что английские непереходные эмоциональные глаголы, как правило, 
выражают негативные неодобрительные оттенки. Англичанам не свойственно отдаваться 
чувствам. Сама культура побуждает их be glad, а не rejoіce,be sad но не pіne и be angry 
скорее, чем fume или rage и т.д.». Одан әрі автор: «Ағылшын тілінен орыс тілінің 
айырмашылығы оның «активті» эмоционалды етістіктерге (қуану, сағыну, мұңаю, қобалжу, 
мазасы кету, қайғыру, мақтану, қорқу, үрейлену, ұялу, қызықтау т.б.) бай екендігімен 
ерекшеленеді. Осы етістіктердің көпшілігі ағылшын тіліне аударуға да келмейді» дей 
отырып, орыс тілінің етістіктері «-ся» жұрнағының көмегі арқылы жасалған. Бұл сол 
етістікке сыртқы әсердің ықпалымен эмоциялық реңк үстеледі емес, олар өз-өзінен сондай 
бояуға ие болып тұрғандай әсер қалдырады» [2], - дейді.
1.The small boy was very brave. Even when the large dog grawled at him and showed its 
teeth 
he 
stood and 
did 
not 
turn 
a 
head. Бұл жердегі идиома «did 
not turn a 
head».Кішкентай ұл өте батыл болған. Ол тіпті ит үрген кезде, қорықпай бір орында тұраберг
ен деген мағынаны білдіреді. Ал, идиомасын сөзбе-сөз аударсақ, 
«ол басынбірде-
бір қозғаған жоқ» десек, сөздің мағынасы өзгеріп кетеді де, тіпті түсініксізболып қалады[3]. 
2.He was too soft – hearted and could not refuse money to his children and relatives whenever they 
asked 
for 
it. Бұл жердегі идиома «He 
was 
too 
soft 
hearted» 
soft 
– 
hearted деген сөзінде жұмсақ жүрек деген мағынаны білдіреді. Ал былай негізіндеойланып кө
рсек, жүрек жұмсақ болмайды ғой, сондықтан бұл идиома. Толықаудармасы «Ол өте қайыры
мды адам болған. Егер балаға және өз туысқанынаақшалай көмек керек болса, ол көмектен е
шқашан аянбаған». 
3.When the boy asked his parents to allow him to learn to play piano, they agreed because 
they knew he had a good ear for music. Бұл жердегі идиома «good ear for music» ал, оны сөзбе-
сөз аударсақ good 
ear 
– жақсы құлақ. Толық, мағыналыаудармасы – бала өз әке-
шешесінен пианино оқуына баруын сұрады, олар балағарұқсатын берді, себебі балада әнге де
ген ынтасы, қабілеті болды[4]. 
4.In the old films when he heroine was about to be foully murdered the hero always managed 
to rescue her just at the eleventh hour идиома «he just at the eleventh hour». Ағылшын халқында
идиоманы тағы көбінесе жай диалогта пайдаланады. 
Тіл ғасырлар жемісі, халық мұрасы, ұлттық құбылыс екені баршаға белгілі. Бір тіл бір 
ұлтты танытады. Яғни, кез-келген халықтық ойлау ерекшелігі оның ұлттық тілінде көрініс 

65 
табады, халық даналығы, дүниетаным көзқарасы тілінде түйінделеді. Тіл қазынасына 
жататын көкейге қонымды, бейнелі, алуан түрлі тұрақты тіркестер, олардың тілдік табиғаты, 
заңдылықтары, құрылымдық ерекшеліктері әлемдік тілдердің көпшілігінде зерттеліп келе 
жатқаны белгілі. Себебі, олардың шығу төркіні, көнеленуі, мағыналық құрылымы, тұлғасы 
жағынан және стильдік тұрғыдан өзіндік ерекшеліктері бар. Осы көркем, мазмұны терең, 
көлемі шағын-қабат тіркес, тізбектердің танымдық мәні ерекше. Уақыт өте келе 
ықшамдалып, өңделіп, халықтық ортақ мұраға айналған сан-саналы тізбектерді жинақтап, 
бір ізге түсіру, олардың мазмұн мәжесіндегі кодқа салынған әр түрлі ақпараттарды айқындау 
тіл мамандарын ерекше қызықтырып отыр. 
Фразеология – «phrasis» – орам, сөйлемше «logia» – ұғым, ілім деген грек сөздерінен 
жасалған термин. Бұл атау негізінен екі түрлі мағынада қолданылады. Біріншіден, тілдегі 
тиянақты тұрақты сөз тіркестерін қазіргі және тарихи даму тұрғысынан зерттейтін тіл 
білімнің бір саласы дегенді, екіншіден – белгілі бір тілдегі фразеологимдердің тұтас 
жиынтығы дегенді білдіреді. Сондықтан болар фразеологизмдер көкейге қонымды, ықшам, 
ұтқыр да ұтымды сөз өнерінің тілдік және поэтикалық бұлақтары санатына жатады. 
Айшықты сөз өнерінің басым көпшілігі халықтың тұрмыс тіршілігінде, салт-дәстүріне, әдет-
ғұрпына, діни, наным-сеніміне байланысты туындаған. Олардың құрылымын, тілде 
қалыптасу кезеңдерін тұрақталу негіздерін зерттеу, сайып келгенде, оқырман қауымды оның 
тілдік табиғатынан хабардар етіп қоймай, сонымен қатар этнос өмірімен тұтастығымен 
ерекшеленеді[5]. 

жүктеу/скачать 7,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: