Өздік етіс қимыл, іс-әрекеттің орындаушысына (иесіне), субъектіге қарай бағытталып, сабақты етістіккке –ын, -ін, -н қосымшасы қосылып жасалады: ки – ки-ін-ді, шеш – шеш-ін-ді, сұра – сұра-н-ды. Осы мысалдан көрінетіндей, біріншіден, қимыл, іс-әрекет іс иесі субъектіге қарай бағытталады, сөйтіп, субъекті әрі тура объекті мәнінде қызмет атқарады. Ол өзіне-өзі субъекті әрі тура объекті мәнінде қызмет атқарады. Ол өзін-өзі киіндіреді, өзін-өзі шешіндіреді, өзін біреуден бір жаққа баруға ма сұрайды. Бұл жерде түбірдегі сабақты етістіктердің объектісі субъектінің дене мүшесін, өзіне т.б. қарасты сөздер, ал өздік етісте ол объекті түгел субъектінің өзіне көшеді. Екіншіден, өздік етіс жұрнағы негізінен сабақты етістікке жалғанады, бірақ барлық сабақты етістіктерден өздік етіс жасала бермейді, яғни барлық сабақты етістік түбірге өздік етіс қосымшасы жалғана бермейді, тек қимыл, іс-әрекет субъектінің өзіне қарай бағытталатын сабақты етістіктерден ғана өздік етіс жасалады және онда өздік етіс қосымшасы сабақты етістікті салт етістікке айналдыру қызметін атқарады. Мысалы, айт, оқы, бер, ат т.б. сияқты сабақты етістіктерден өздік етіс жасалмайды, өйткені бұл сияқты сабақты етістіктердің тура объектілері (өлеңді айту, кітапты оқу, қарызды беру, біреуді ату) іс иесі субъектіге тура қаратыла алмайды. Сонымен бірге өздік етіс көрсеткішіне құранды қосымша –лан, -лен, -дан, -ден, -тан, -тен де жатқызылады: ой-лан, намыс-тан, т.б. Бұл құранды қосымша сөзжасам –ла, -ле, -да, -де, -та, -те қосымшасы мен өздік етіс –н қосымшаларынан құралғанын көру қиын емес.
Достарыңызбен бөлісу: |
