«Барша адам әрқилы дамитынын және де ол белгілі бір мутациялық қасиет- терімен туатынын, солардың ішінде - өмір мен ләззатқа ұмтылатынын талас ту- дырмас ақиқат санаймыз». Теңдік пен жалпы адамзаттық құқықтарды қорғаушылар мұндай
түсіндірмеге ренжіп қалуы мүмкін. Олар: «Биологиялық көзқарас тұр-
ғысынан барша адамның әртүрлі екені бізге мәлім. Табиғи теңдікті мо-
102
А ГР А Р Л Ы Қ РЕВО ЛЮ ЦИЯ йындасақ қана тұрақты да өркендеген қоғам құра аламыз. Сондықтан баршаның осыған сенгені абзал!», - дер еді. Мүндай дәлелге дау айта алмайсың. «Қиялдағы тәртіптің» мәні де дәл осында жатыр: әлдебір төртіпке шынайы ақиқатқа сәйкес келетіндіктөн емес, сол сенім өзіміз- дің тиімді өрекеттесіп, қоғамды жақсы жағына қарай жаңғыртуымызға мүмкіндік беретіндіктен сенеміз. Қиялдағы тәртіп - қарау пиғылды қас- тандық та, сылаңдаған сағым да емес. Керісінше, жер қайысқан қисап- сыз адам бұқарасының ынтымақтастығына септесетін бірден-бір төсіл. Алайда тап осындай дәлелдермен Хаммурапи да өзінің иерархиялық ұстанымын былай қорғап шығар еді: «Ақсүйектер, қарапайым пенделер мен құлдар соншалықты әрқилы адам тұқымдары емес екенін білөмін. Олардың сөзсіз айырмашылығы барына сенсөк қана түрақты да өркен- деген қоғам құра аламыз». Шынайы сенушілер Біраз оқырман соңғы сөйлөмдерді оқыған сәтте креслода ашулана тыпырлап отыра ма деп қорқамын. Қандай білім алсақ, сондай сезім деңгейінде қаламыз ғой. Бізгө «Хаммурапи кодексінің» миф екенін мойындау қиын емес, ал «адам құқықтары - миф» деген құлаққа түрпідей тиеді. Журт адам құқықтары тек өздерінің қиялында қалқып жүргенін түсінсе - қоғам ыдырап кетпей ме? Вольтер: «Құдай жоқ,
