Исследование этого аспекта творчества поэта начиналось еще в 60-е годы ХХ века, и многие работы были посвящены вопросам о способах и средствах выражения казахской
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Pdf көрінісі
|
01 Naurzbayeva final
| Centr
al Asian J ournal o f Art Studie s V olume 6. Issue 3. 2021 23 Альмира Наурзбаева Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы (Алматы, Қазақстан) ОЛЖАС СҮЛЕЙМЕНОВТІҢ ДҮНИЕТАНЫМЫНЫҢ СЕМИОТИКАЛЫҚ БАСТАУЫШЫ РЕТІНДЕ «АРҒЫМАҚ» ӨЛЕҢ ШУМАҚТАРЫ КОНЦЕПТОСФЕРАСЫ Аңдатпа. Заманауи белгілі қазақ ақыны Олжас Сүлейменовтің шығармашылығына оқырмандық та, зерттеушілік те қызығушылық жойылмаған. Әрине, оның бай және алуан түрлі шығармашылық әлемі көптеген аспектілері тиісті түсінікке ие болды. Оның жұмысының бір ерекшелігі – шет тілде; дәлірек айтқанда – орыс тілінде болуы. Ақын шығармашылығының осы аспектісін зерттеу ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында басталды. Ақынның көптеген жұмыстары қазақтың көркем- эстетикалық дәстүрін білдіру тәсілдері мен құралдары туралы, оның шығармаларының ұлттық ерекшелігі туралы сұрақтарға және көптеген әдіснамалық өлшемдер мүмкіндіктеріне арналды. Мақала атауында тұжырымдалған шығармашылық аспектіге деген қызығушылық түрлі тілдік және мәдени «дискурсивті матрицаларды» түсіндіретін қазіргі заманғы қазақ ақыны ретінде О. Сүлейменовтің мәтіндерінің ішкі семиотикасымен трансляцияланатын ғалам бейнесін тану әрекетімен байланысты. Бұл жағдайда поэзия, Юлия Кристеваның тұжырымдамасы негізінде, түсінілетін мәтін ретінде әрекет етеді. Ю. Кристева бойынша мәтін шындықтың өзгеруі, ал мәтінді қайта құру процесін оның мағынасы ретінде қарастырылады. «Семанализ» принциптері, мәтіннің құрылымын мәдени және тарихи координаттармен, тілдің лингвистикалыққа дейінгі кеңістігінің белгілері туралы ұстаныммен анықтайтын «идеологеманың» интермәтіндік функциясы – Ю. Кристеваның теориясының негізгі категорияларымен қабылданған талдау міндеттерімен өзара байланысты. Бұған Юрий Лотманның семиотикалық кеңістікті «мәдениеттің барлық қабаттарын қамтитын» мәтін ретінде қарастыратын дәлелдері қосқан жөн. Ақырында, берілген стратегияға, қабылданған талдауға сәйкес, оның әдіснамалық қолдауының маңызды аспектісін – Дмитрий Лихачевтің ғылыми айналымға енгізген «концептосфера» ұғымын атап өту керек. «Ұлт ұғымдарының жиынтығы» ретінде түсіндірген концептосфера тіл иелері концептілерінің барлық потенциалдарымен қалыптасқан. Д. Лихачевтің әр халықтың мәдениетінің концептосферасы «тіл сөздерінің мағыналарымен ұсынылған» семантикалық саладан кеңірек деген идеясын түсіну маңызды. О. Сүлейменовтің алғашқы ақындық шығармаларының бірі, көлемі шағын «Арғымақ» өлеңнiң семиотикалық талдау амалдарының мысалында, оның кең мағынасындағы тілде обьективті, халық санасының ментальді белгілері ретінде ауызекі дәстүрлі қазақ мәдениетінің концептосферасының базалық бірліктерін ашу стратегиясы қарастырылды. Атап айтқанда, қазақтар әлемі картинасының көшпелілер хронотопының ерекшеліктері аспектісінде жыраулар дискурсының семиотикалық кеңістігінің тілдік «жанр естелігі» деңгейіндегі сабақтастығы қарастырылды. О. Сүлейменовтің шет тілі (орыс тіліндегі) шығармашылығы мәдениеттің рухани, идеялық әмбебаптығының өзінің ұлттық коннотациясын іске асыру ниетін күшейтеді, өзектендіреді. Құрылатын әлемнің номинациясы және оның коннотациясы әлем бейнесі, әлем таныстырылымы деңгейлерінің бірін білдіретін қазақтардың тілдік санасының өзегін білдіретін тұжырымдамаларға негізделеді. Тілдік синергияның ашықтығы мен мүмкіндіктерін пайдалану оның поэтикалық мәтіндерінің семиотикалық кеңістігінің концептосферасының семантикалық көрінісінің жаңа көкжиектерін және, тиісінше, ақын ғалам бейнесін түсіндіреді. Мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Қазақ мәдениетінің тілдері этникалық сәйкестіктің негізі ретінде: семиотика және семантика» АР09259280 жобасы аясында дайындалды. Тірек сөздер: О. Сүлейменов, «Арғымақ», концептосфера, семиотикалық талдау, көшпелілер хронотопы, жырау, перформативті дискурс. Дәйексөз үшін: Наурзбаева, Альмира. «Олжас Сүлейменовтің дүниетанымының семиотикалық бастауышы ретінде “Арғымақ” өлең шумақтары концептосферасы». Central Asian Journal of Art Studies, т. 6, № 3, 2021, 10–25 б. DOI: 10.47940/cajas.v6i3.459. жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|