Жануарлар мен өсімдіктер экологиясы (оқу құралы)

50 
3.
 
ӨСІМДІКТЕРДІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 
 
Өсімдіктер құрлықтың жлпы жасыл желегін құра 
отырып, бүкіл жер шарына таралған. Олардың 500 мыңға 
жуық түрлері бар деп есептеледі. Өсімдіктер құрлықтан басқа 
тұщы көлдерде, теңіздер мен мұхиттарда да тіршілік етеді.
Алғашқы өсімдіктер – балдырлар суда пайда болған. 
Уақыт өте келе өсімдіктердің жасушалары күннің энергиясын 
пайдалана отырып бейорганикалық заттардан органикалық 
заттар түзетін фотосинтездің химиялық рекциясына қатыса 
бастады. Ол: Көмірқышқыл газы + Су + жарық=Глюкоза + 
Оттегі. 
Өсімдік, 
көмірқышқыл 
газын 
сіңіре 
отырып, 
атмосфераға оттегіні бөеді. Біртіндеп атмсоферадағы 
оттегінің ед
әу
ір мөлшердегі қоры жинақталып, құрлықтағы 
тіршіліктің (өсімдік, жануар) пайда болуына себепкер болды. 
Сонымен, Жер бетінде жасыл желек пен бұталар, ормандар 
пайда болды. Құрылым белгілері бірдей болып келетін, жеке 
дара түрлер, ірі түрлерге біріктіріледі. Өсімдіктерді зерттеуді 
биологияның бір бөлімі – ботаника қарастырады. Өсімдіктер 
табиғаттағы зат айналымында ең маңызды шешуші роль 
атқарады. 
Атмосферадағы оттегі тірі ағзалар арқылы 2000 жыл 
уақытта өтеді, ал өсімдіктер мен жануарлардың жасушалары 
арқылы өздерінен планетадағы су 2 млн. жыл уақытта 
шығарады.
Жер бетіндегі өсімдіктер, жануарлар, адамдар 
өсімдіктерден бөлінетін бүкіл көмірқышқыл газын 300 жыл 
уақыт пайдаланады. Алғашқы адамдардың өзі өсімдіктерді 
байқап көріп, жинаған 
жән
е тағам ретінде пайдаланған. 
Қазіргі уақытта өсімдік тағамдардың құрамындағы мол 
витаминдерінің маңыздылығы, м
әд
ени өсімдіктердің кең 
таралуына ед
әу
ір ықпал етті.
Ал ормандар мен орман белдеулері қардың тоқтауына, 
топырақтағы ылғалдық қорының сақталуына ж
ән
е олардың 
көктемгі-күзгі режимдерін реттеп отыруға зор 
әсер
ін тигізеді.

51 
Ормандағы 
жә
не ашық жерлердегі еріген қар сулары 
көктемгі уақыттарда өзен, көлдерді толтыра отырып, су 
тасқынының болуын
а әк
еліп соғады.
Жаппай орманды қырқу, көлдер мен батпақтардың 
құрғап, жер асты сулары деңгейінің азайып, өзендердің 
тартылуына себепкер болады. Ал далалы аймақтарда топырақ 
эрозиясының болмауына қарсы ең бір шешуші 
әд
іс, ағаштар 
отырғызу болып табылады. Орман құмның көшуіне кедергі 
жасайды. Қазіргі уақытта құм жылдамдығы минутына 1 га-
мен жылжуы байқалып отыр (Сахара). Жасыл желек 
климатты барынша жұмсартады, мысалы күндіз 2-4
0
С-қа 
салқындатса, түнде 2-3
0
С жылытады, ал ылғалдың күндізге 
қарағанда түнде 10-15% төмендеу болып келеді. Желдің 
жылдамдығын 40-50% б
әсең
детеді. Қала, ауылды тұрғызу 
жоспарларында да, жасыл желекті отырғызу ең маңыздысы 
болып табылады. Өсімдік көздің шаршауына мүмкіндік 
бермейді, 
әсір
есе адамның психологиясына жағымды 
әсер
ін 
тигізеді.
Атмосфераға келіп түсетін оттегі көзі негізінен 
ормандар, соның ішінде тропиктікормандар ж
ән
е балдырлар 
болып есептеледі. Мысалы: балдырлардың тіршілік 
әр
екетінен биосфераға 70%-ға жуық оттегі жинақталады. 
Адамзат қоғамының даму тарихынан күні бүгінге дейін 
(шамамен 40 мың жыл) атмосферадағы оттегінің мөлшері 
өзгермеген ол 20,93% немесе шамамен 21% тең. 

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: