Жануарлар мен өсімдіктер экологиясы (оқу құралы)

139 
5.7 Құстар (Aves) 
Құстардың терісі жұқа, оның сырты эпидермис қабаты 
нашар жетілген. Тері қабатында ешқандай бездері ж
ән
е 
сүйекті туындылары болмайды, тек қана құйрық түбірінің 
үстіңгі жағында құйымшақ безі болады. 
Құс қауырсындары құрылысына ж
ән
е атқаратын 
қызметіне қарай түрліше болады. Қалыпты қауырсын, қалам, 
опахала, п
әр
, сабақ, желпеуіш, қақпа қауырсындар, 
бағыттаушы қауырсындар, қанат үстін жабушы, құйрық үсті 
қауырсындары, нағыз мамық қауырсын, жіпше 
тәр
ізді 
қауырсындар. 
Бұлшық ет жүйесі. Құстардың бұлшық еттері, олардың 
тіршілік 
әр
екетіне байланысты бірнеше ерекшелігімен 
сипатталады.Скелетінің ұшуға бейімделуіне ж
ән
е құрлықта 
жүруіне байланысты өзіндік ерекшеліктері бар: біріншіден, 
алдыңғы аяқтарының, иық ж
ән
е жамбас өзіндік өзгерісінің 
болуы; екіншіден барлық скелетініқ жеңіл 
әр
і мықты 
болуы.Омыртқа жотасы- мойын кеуде, бел, сегізкөз ж
ән
е 
құймышақ - құйрық бөлімдерінен қалыптасады. Бел 
омыртқалары ересек құстарда күрделі құрылысты сегізкөз 
құрамына енеді. 
Омыртқа жотасы
— мойын, кеуде, бел, сегізкез ж
ән
е 
қүймышақ-құйрық 
бөлімдерінен 
қалыптасады. 
Бел 
омыртқалары ересек құстарда күрделі құрылысты сегізкөз 
құрамына енеді. Бас күрделі қимылдар жасайтындықтан 
мойын оыыртқалары ұзын 
жән
е тез қозғала алады. Құстардың 
мойын омыртқаларын гетероцельдік омыртқалар деп атайды. 
Себебі, мойын омыртқалары бір-біріне ер сияқты жалғасады. 
Мұнын, өзі олардың тез -қимыл жасауын да қамтамасыз 
етеді. Құстардың мойын омыртқаларының саны 11-ден 25-ке 
дейін болады. Бас сүйегімен жалғасатын алғашқы екі 
омыртқасы амниоттардың омыртқалыларының кұрылысына 
ұқсас болып келеді, оларды атлант ж
ән
е эпистрофей деп 
атайды. 
Кеуде омыртқалары 3-тен 10-ға дейін бір-бірімен 
сегізкөз ж
ән
е құймышақ омыртқаларымен бірігіп кеткен. 

140 
Оларда болатын қабырғалар төс сүйегіне қозғалмалы болып 
бекіген.
Бел омыртқалары өз ара бір-бірімен, мықын 
сүйектерімен ж
ән
е сегізкөз омыртқаларымен тұтасып бірігіп 
кеткен. Құйрық омыртқаларының да бірқатары сегізкөз-
құймышақ омыртқалар-мен қосылып кеткен. Соның 
н
әти
жесінде (10-22) тек қана кұстарға 
тән
күрделі сегізкөз-
құймышақ қалыптасады жая омыртқалары құстарда 
рептилилердегідей екеу болады. Құстар жер бетімен 
жүргенде денесінің салмағы алдыңғы екі аяғына түседі, 
сондықтан күрделі сегізкөз организмге тірек қызметін 
атқарады.Құстарда бос қозғалмалы құйрық омыртқалар 6-9 
болады. Құйрық омыртқалары бірден қүйыршық сүйегіне 
айналады - мұны құйрық сүйек немесе пигостиль деп атайды. 
Пигостиль 
біріккен 
бірнеше 
құйыршық 
омыртқаларынантұрады. Құйыршық сүйектері құйрық 
қанаттары бекитін тірегі болып есептеледі.Құйрық сүйектері, 
құйрық қанаттарының бекуіне мүмкіндік береді. 
Құстардың бас сүйегінің - құрылысы рептилилердің бас 
сүйегінің құрылысыиа ұқсас. Желке белімі төрт сүйектен 
құралады (негізгі, екі бүйір ж
ә
не жорарғы шүйде сүйектері). 
Желке бұдыры рептилилердікі сияқты біреу ғана болады. 
Есіту капсуласы үш құлақ сүйегінен қалыптасады. Ересек 
құстарда бұл сүйектер бірігіп кетеді. Бас сүйегінің түбі: 
негізгі сына 
тәр
ізді, алдыңғы сына 
тәр
ізді, таңдай ж
ән
е қанат 
тә
різді сүйектерден калыптасады. Бас сүйегін үстіңгі жағынан 
— қос танау, төбе, маңдай ж
ән
е кеуілжір сүйектер қаптап 
тұрады. Жоғарғы жағы —жақаралық 
жә
не жорарғы жақ 
сүйектерінен тұрады. Жоғарғы жақ сүйегіне арт жағынан —
бет 
жән
е шаршы бет сүйектері жалғасады. Бұл соңғы екі 
сүйек шаршы сүйектермен қосылады, соның н
әт
ижесінде 
құстарға 
тән
төменгі самай доғасын құрайды. Мұның өзі көз 
ұясы мен самай ұясын бөліп тұрады. Төменгі жағы 
рептилилердегі меккел шеміршегі сияқты — буынды 
сүйектен ж
ән
е тері тектес -тіс пластинкасы, бұрыш ж
ән
е 
жақтың имек өсінді сүйектерінен қалыптасады.Тіл асты 

141 
аппараты сүйекті ұзын пластинка 
тәр
ізді болады, ол желбезек 
доғасының бірінші жұбын
а сәй
кес келеді. 

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: