Жаттығулар мен тапсырмаларға түсінік
жүктеу/скачать 289,77 Kb.
|
Преамбула түйіні Адам баласы отбасының мүшелеріне тән қадір-қасиетін, тең және ажырамас қүқықтарын тану бостандықтың, әділеттілік пен жалпыға бірдей бейбітшіліктің негізі болып табылатындығын назарға ала отырып, адам қүқығын заң билігімен қорғау қажеттілігін, сол сияқты үлттар арасындағы достық қатынастардың бірлесе дамуы қажеттілігін назарға ала отырып, Бас Ассамблея адамның негізгі қүқықтарына, жеке адам басының қадір-қасиеті мен қүндылығына және ерлер мен әйелдердің теңдігіне сенімін, кең еркіндіктегі әлеуметтік прогресс пен түрмыс жағдайын жақсартуға ықпал етуге қалтқысыз шешімін айғақтаған БҰҰ халқы бүл қүқықтардың қүрметтеліп, жалпыға бірдей сақталуына және жүзеге асыруға ықпал жасауға міндеттенгендерін мәлімдеді. Адам қүқықарының жалпыға бірдей Декларациясының түйіні Әрбір адам тумысынан азат және біздің бәрімізге бірдей көзқарас болуға тиіс. Барлық адамдар айырмашылықтарына, мысалы, түр-түсіне, жынысына, діні мен тіліне қарамастан тең. Әрбір адамның өмір сүруіне, бостандықта болуына және жеке басына қол сүғылмауына қүқығы бар. Ешкімнің де сізге қүл тәрізді қарауға қүқығы жоқ, сондай-ақ сіз де ешкімді өзіңіздің қүлыңыз ете алмайсыз. Ешкімнің де сізді азапқа немесе жазалауға қүқығы жоқ. Заң алдында тең болуға әрбір адамның қүқығы бар. Әр адамның өзінің қүқығы бүзылған жағдайда заңмен қорғалуға қүқығы бар. Әр адамның өзінің қүқығы бүзылған жағдайда заңмен қорғалуға қүқығы бар. Ешкімнің де сізді әділетсіздікпен түрмеге жабуға немесе өз еліңізден қууға қүқығы жоқ. Әр адамның ашық және әділ сотқа қүқығы бар. Әр адам кінәсі толық анықталмайынша кінәсіз саналады. Әр адам егер әлдекім өзіне зиян келтіруге тырысса, көмек сүрауға қүқылы, бірақ ешкімнің де дәлелді себептерсіз сіздің үйге кіруге, сіздің хатыңызды ашуға, сіздің істеріңізді немесе сіздің отбасыңыздың істеріне араласуға қүқысы жоқ. Әр адамның өз қалауынша түратын мекен жайын таңдауына қүқығы бар. Әр адамның егер ол қуғынға үшыраған немесе қуғын қаупі төнген жағдайында басқа елге көшуіне және қорғаныш іздеуіне қүқығы бар. Әр адамның өз елінің азаматы болуға қүқығы бар. Егер қаласаңыз, сіздің басқа елдің азаматтығын алуыңызға кедергі келтіруге ешкімнің де хақысы жоқ. Әр адамның некеге түруға және отбасын қүруға қүқығы бар. Әр адамның дүние-мүлікті және жеке заттарын имендеуге қүқығы бар. Әр адамның өзінің дінін уағыздауға және діни салт-жоралғыларын орындауға, сондай-ақ қаласа өз дінін өзгертуге де қүқылы. Әр адамның өзінің ой-пікірін айтуға, ақпарат алуға және беруге қүқығы бар. Әр адамның бейбіт жиналыстарға және ассоциацияларға қатысуға құқығы бар. Әр адамның сайлауға және өз елін басқаруға қатысуға қүқығы бар. Әр адамның әлеуметтік жағынан қорғалуға, сондай-ақ өз қабілеттерін дамытуға құқығы бар. Әр адамның қолайлы жағдайларда еңбек етуге, әділеттілікпен көтермеленуге, сондай-ақ кәсіптік одақтарға енуге құығы бар. Әр адамның дем алуға және бос уақытын пайдалануға қүқығы бар. Әр адамның қалыпты өмір деңгейіне және сырқаттанған жағдайда медициналық күтімге қүқығы бар. Әркімнің мектепке баруға қүқығы бар. 
Әр адам қоғамның мәдени өміріне қатысуға құқығы бар. Әр адам осы барлық құқықтарды жүзеге асыруға қажет “әлеуметтік” тәртіпті қүрметтеуге міндетті. Әр адам өзгелердің қүқығын қүрметтеуге, қоғам мен қоғамдық мүлікті сыйлауға міндетті. Осы Декларацияда белгіленген қүқықтардың бірде-бірін алып тастауға ешкімнің де құқығы жоқ. 1 Балалар қүқықтары туралы Конвенцияның қысқартылған нусқасы Конвенцияның мақсаты балаларды олар әртүрлі дәрежеде барлық елдерде күнделікті үшырасып отырған күш қолдану мен бақылаусыздықтың барлық түрлерінен қорғау жөніндегі нормаларды орнықтыру болып табылады. Олар мемлекеттердің мәдени, саяси және басқа айырмашылықтарын ескереді. Бірінші кезеңдегі назар балалар мүдделерін барынша қамтамасыз етуге аударылған. Конвенция айқындаған қүқықтар төмендегі үш топқа бөлуге болады. Қамтамасыз етуге: иемнденуге, алуға немесе белгілі бір заттарға немесе қызмет көрсетуге қол жеткізуге (мысалы, аты және азаматтығы, медициналық күтім, білім, демалыс пен ойындар, мүгедектер мен жетімдерге қамқорлық жасау) қүқығы. Қорғалуға: актілер мен іс-әрекеттердің сәбиге зиян келтіруінен қорғау құқығы. Қатысуға: баланың оның мүдделерін қозғайтын қандай да бір мәселені шешу барысында тыңдауға қүқығы. Бала өзінің ақыл-ойы мен күш қабілеті өсуінің шама-шарқынша қоғам өміріне ересектер өміріне әзірлігі ретінде қатысуға (мысалы, сөз бен пікір еркіндігі, мәдениет, дін және тіл) кең мүмкіндік алуға тиіс. Преамбула Преамбула Конвенцияның 54 баптарының барлығының түсіндірілуге тиіс сарынын айқындайды. Онда БҰҰ-ның Конвенцияға дейін қабылданған және балаларға қатысты бар негізгі қүжаттары көрсетіліп, баланың дүрыс дамуы үшін отбасының маңыздылығы, ерекше кепілдік пен қамқорлықтың маңыздылығы, бүған қоса туғанға дейін де, туғаннан кейін де тиісті дәрежеде құқықтқ қорғалуы, әр халықтың бала дамуындағы дәстүрлері мен мәдени қүндылықтарының маңыздылығы атап өтіледі. бап. Баланың анықтамасы 18 жасқа толғанға дейін заң бойынша әркім бала болып саналады. бап. Қанаушылыққа жол берілмейтіндігі Әрбір бала ешбір алалаусыз барлық қүқықтармен қамтамасыз етілуге тиіс. Мемлекет баланы қанаудың барлық түрінен қорғауға міндетті. бап. Баланың ең лайықты мүдделері Балаларға қатысты барлық жағдайларда олардың мүдделерін барынша ойдағыдай қамтамасыз етуге бірінші кезекте назар аударылады. бап. Қүқықтарды жүзеге асыру Мемлекет Конвенцияда белгіленген қүқықтарды жүзеге асыруды қамтамасыз етуге міндетті. бап. Ата-ана, отбасы, әлеуметтік қүқықтар мен міндеттер Мемлекет ата-ана мен отбасын олардың бала тәрбиелеудегі қызметіне орай қүрметтеуге міндетті. бап. Түрмыс, емір сүру және даму Баланың емір сүру қүқығы және мемлекеттің баланың емір сүруі мен жан- жақты дамуын қамтамасыз етудегі міндеті. бап. Аты-жөні және азаматтығы Баланың туғаннан кейін есім алуға, азаматтық алуға, өзінің ата-анасын танып-білуге және олардың қамқорлығына бөленуге қүқығы бар. бап. Өзінің жеке мәртебесін сақтау Мемлекет баланың жеке мәртебесін, егер ол адам заңсыз айырылған болса, қалпына келтіру үшін кемек керсетіп, қорғауға міндетті. бап. Ата-анасынан ажыратуға жол бермеушілік Баланың езінің ата-анасынан ажырап қалған жағдайда олармен байланыста болу қүқығы. Олардың бір-бірінен ажырап қалуы немесе ата-анасының екеуінің де түтқындалуы, түрмеге отыруы немесе қайтыс болуы жағдайынан туындаса, мемлекет ата-анаға немесе балаға сол отбасы мүшесінің түратын жеріне қатысты ақпарат береді. бап. Отбасылардың қосылуы Баланың отбасына қосылу мақсатында мемлекетке келу немесе одан кету женіндегі етініші ізгілік түрғысынан қаралуға тиіс. Бала егер ата-аналары әртүрлі мемлекеттерде түрған жағдайда олардың екеуімен де жүйелі түрде тікелей байланыста болуға қүқығы бар. бап. Заңсыз орын ауыстыру және балалардың оралмауы Мемлекет ата-аналардың бірінің немесе үшінші адамның балаларды үрлауына қарсы күрес үшін шаралар қолданады. бап. Өз пікірін білдіру Баланың ез пікірін білдіруге және оған назар аударылуына қүқығы. бап. Сөз және ақпарат бостандығы Өнер шығармалары түріндегі, жазбаша немесе басылған үлгідегі қандай да бір ақпаратты іздеуге, алуға және беруге қүқығы. бап. Ой, ар-ождан және діни сенім еркіндігі Мемлекет ата-аналардың бала қабілетінің даму дәрежесіне сай әдіспен балаға басшылық жасау қүқығы мен міндеттерін қүрметтеуге тиіс. бап. Ассоциациялар еркіндігі Баланың ассоциациялар еркіндігі мен бейбіт жиналыстары еркіндігіне қүқығы. бап. Жеке өмір, ар-абырой және бедел Бірде-бір бала өзінің қүқығын жеке өмірінде, отбасылық өмірінде, түрғын үй мызғымастығында немесе хат-хабар қүпиялығында жүзеге асыруында қол сүғушылықтың объектісі бола алмайды. бап. Ақпарат және БАҚ-на қол жеткізу Бала әртүрлі ақпарат көздеріне қол жеткізе алатын болуға тиіс; қандай да бір азшылық топқа жататын баланың тілдік қажеттіліктеріне, сондай-ақ баланы оның ойдағыдай өмірі үшін залалын келтіретін ақпараттан қорғау қағидаларын жасауға ерекше назар аудару көтермеленеді. бап. Ата-ана міндеттері Ата-ананың екеуі де бала тәрбиесі үшін бірдей жауап береді және мемлекет те олардың бала тәрбиесіндегі өз міндеттерін орындауына тиісті көмек керсетеді. бап. Қиянат жасау және енжарлық таныту (ата-аналар мен қамқоршылар тарапынан) Мемлекет балаларды денелік және психологиялық күш көрсетудің барлық түрлерінен қорғауды қамтамасыз етуге тиіс. Балаларға және оларға қамқорлық жасайтын адамдарға қажетті қолдау көрсету мақсатында әлеуметтік бағдарламалар жасалуға тиіс. бап. Ата-анасы жоқ жағдайда балаларға күтімді ауыстыру Баланың өз елінің заңдарына сәйкес өзіне күтім жасауды ауыстырудың қамтамасыз етілуіне қүқығы бар. Балаларға күтім жасауды ауыстырудың жолдарын қараған кезде мемлекет бала тәрбиесінің сабақтастығы болғанын және оның шығу тегін, діни, мәдени және тілдік қатыстылығын ескеруге тиіс. бап. Асырап алу Мемлекет баланы асырап алу тек тиісті органдар арқылы жүзеге асырылуын қамтамасыз етуге тиіс. Басқа елге асырап алу егер елдегі күтімнің барлық тәсілдерінде тегі ескерусіз қалса, бүл балаға күтім жасаудың баламалы тәсілі ретінде қаралуға тиіс. бап. Босқын балалар Босқын балалар тиесілі қорғаумен қамтамасыз етілуге тиіс. Мемлекет мүндай қорғау жасалуы, сондай-ақ балалардың өз отбасыларына қосылуы жөнінде халықаралық ұйымдарға ықпал етуге тиіс. бап. Мүгедек балалар Қоғамдық өмірге белсене қатысуды қамтамасыз ететін ерекше қамқорлық пен білім қүқығы. бап. Медициналық күтім Балалар денсаулығына кері ықпал жасайтын дәстүрлі тәжірибесін тарату мақсатында тиімді және қажетті шаралар қабылдаған мемлекеттің денсаулық сақтау жүйесі қызметіне қол жеткізу. бап. Мерзімді баға Күтім жасау, қорғау және емдеу мақсатында қамқорлық орындарына алынған баланың мүндай қамқорлыққа байланысты жағдайларының мерзімді бағалануына қүқығы бар. бап. Әлеуметтік қамтамасыз ету Баланың әлеуметтік жағынан қамтамасыз етілуіне қүқығы бар. бап. Өмір деңгейі Ата-аналар баланың дамуы үшін қажетті, тіпті олардың бірі басқа елде түрса да, өмір деңгейін қамтамасыз етуге жауапты. бап. Білім Тегін бастауыш білім қүқығы, орта білімнің түрлі нысандарына қол жететіндігі, мектепті тастап кеткен оқушылар санын азайту жөнінде шарапар қолдану қажеттігі. бап. Білім мақсаты Білім жеке адамды және баланың қабілетін дамытуға, оны саналы салауатты өмірге, адам қүқығын, туған елінің, сондай-ақ өзге елдердің мәдени ерекшелігін қүрметтеуге тәрбиелеуге бағытталуы тиіс. бап. Этникалық азшылықтың немесе түрғылықты халықтың балалары Этникалық азшылықтың немесе түрғылықты халыққа жататын баланың өз мәдениеті мен ана тілін пайдаланудағы қүқығы. бап. Демалыс пен бос уақыт Баланың ойындарға және қызықты шарапарға қатысуға, мәдени өмірге арапасып, өнермен шүғылдануға қүқығы. бап. Экономикалық қанау Баланың қанаудан, еміріне қатер төндіретін қандай да бір жүмысты орындаудан қорғануға қүқығы. бап. Есірткелер мен сананы улайтын заттар Бапаны бүл заттарды заңсыз түтынудан, бапапарды оларды заңсыз өндіру мен олармен сауда жасауға пайдаланудан қорғау. бап. Жыныстық қанау Балаларды жыныстық қанаудан, бүған қоса жезөкшеліктен қорғау, балаларды порнографиялық материалдарды пайдаланудан қорғау. бап. Балаларды үрлау, балаларды саудаға салу және олардың контрабандасы Мемлекет балаларды ұрлаудың, оларды саудаға салудың немесе олардың контрабандасының алдын алу үшін барлық қажетті шараларды қолдануға міндетті. бап. Қанаудың басқа түрлері. бап. Азаптау, өлім жазасы, бас бостандығынан айыру Мемлекеттің түтқынға алынған балаларға қатысты міндеттемесі. бап. Әскери қақтығыстар жасқа жетпеген балалар әскери іс-қимылдарға қатыспауға тиіс. 15 жасқа дейінгі балалар әскери күштер қатарына шақырылуға жатпайды. бап. Қалпына келтіру және реинтеграциялау Қанаудан, азаптау және әскери қақтығыстардан зардап шеккен балаларды дене күші мен психологиялық жағынан қалпына келтіру мен реинтеграциялау жөніндегі мемлекет міндеттемесі. бап. Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі әділ шешім Қылмыстық заңды бүзғаны үшін сотқа тартылған баланың өзінің ар-намыс сезімін дамытуға ықпал ететін үн көтеруге қүқығы бар. бап. Басқа қүжаттардағы баланың қүқығы бап. Конвенцияны насихаттау Мемлекеттік Конвенцияның қағидалары мен ережелері туралы ересектерге де, балаларға да хабардар ету міндеттемесі. 44-баптар. Ережелерді қолдану Бүл баптар Конвенцияның ережелерін қолданудағы баланың құқығы жөніндегі Комитеттің қызметін бақылауды көздейді. Баптар атаулары пайдалануға ыңғайлы болуы үшін ғана берілген. Олар ресми мәтінге енбейді. (ЮНИСЕФ - Ұлыбритания) Балалар қүқығы туралы Конвенцияда белгіленген қүқықтар түйіні Балалардың отбасы қамқорлығында тәрбиеленуге немесе оларға ең жақсы күтімді қамтамасыз ететіндердің қамқорлығында болуға қүқығы бар. Балалардың жеткілікті тамақтануына және жеткілікті таза суға қүқығы бар. •Балалардың оңтайлы өмір деңгейіне қүқығы бар. Балалардың медициналық күтімге қүқығы бар. Мүгедек балалар ерекше қамқорлық пен оқуға қүқылы. Балалар демапуға қүқылы. •Бапалар тегін білім алуға қүқылы. Балалардың қауіпсіз өмір жағдайына, қатал немесе енжар қарауға үшырамауына қүқығы бар. Балапар арзан жүмыс күші немесе солдат ретінде пайдаланылмауға тиіс. Балалардың өз ана тілінде сөйлеуге, өз дінін үстауға, өз мәдениетінің салттарын сақтауға қүқығы бар. Балалардың өз пікірін білдіруге және өз көзқарастарын білдіру мақсатында бірге жиналуға қүқығы бар. (ЮНИСЕФ - Ұлыбритания) қадамдар VI-БӨ.  
|
