Жазылу жолдары
Әдеби эссе түрлері және оның жазу тәсілдері
жүктеу/скачать 23,11 Mb. Pdf көрінісі
|
Эссе және оның жазылу жолдары
| Әдеби эссе түрлері және оның жазу тәсілдері
Әдеби эссе – эссе түрлерінің ішіндегі ең күрделісі. Ол жазылу мақ - сатына қарай әдебиталдау эссе, әдебисыни эссе, әдебисинтез эссе, әдебидәлелдеме эссе, әдебисалыстырмалы эссе, әдебишығармашыл эссе болып бөлінеді. Әдеби эссенің әрбір түрінің жазу әдістері бар. Әдеби-талдау эссені туындыға талдау жасай отырып жазады. Әде бисыни эсседе автор көзқарасына, автор бейнесіне, автор үлесіне сыни көзқарасын, пікірін білдіріп жазады. Әдебисинтез эсседе бір тақырыптың бірнеше туындыдағы көрінісін талдай келе, шешім шығарады. Шешіміне талдау жүргізе отырып, қорытындыға келеді. Әдебидәлелдеме эсседе ұстанымын көрсете отырып, аргументтер арқылы дәлелдеп жазады. Әдебисалыстырмалы эсседе туындыны басқа туындымен және сол туындыдағы кейіпкерлерді, оқиға жайла - рын салыстыра отырып, талдап жазады. Әдебишығармашыл эсседе әдеби туындыдағы оқиғаны өз шығармашылығымен оқиға тудырып және кейіпкер рөліне еніп немесе оқиға уақытына, мекеніне түсіп, сезімін, ойын, жай-күйін баяндап, сипаттап, суреттеп жазады. Әдеби эссенің әр түрінің мақсаты, жазылу ерекшеліктері бар. 72 Мақсат, жазылу ерекшеліктері эссе тақырыптары арқылы айқында - лады. Эссе тақырыптары шығарманың ерекшелігіне, эссе түрлеріне қарай әртүрлі құрылады. Мысалы, • «М.Әуезовтің «Абай жолы» романэпопеясының «Қайтқанда» бөліміндегі кейіпкер Абайдың елге сағынышын жеткізудегі автор тәсілдерін талдап жаз». Әдеби-талдау эссе автор қолданған тәсіл - дерді тауып, талдап жазады. Автор кейіпкер Абайдың ауылына де - ген сағынышын оқырманына баяндау, суреттеу, сипаттау әлде моно - лог, жанама мінездеу немесе тағы басқа қандай тәсілдерді қолдану арқылы жеткізді. Ол қаншалықты сенімді әрі ұтымды болды. Оқыр - манын әсерлендіре алды ма? Осы сияқты әртүрлі сұрақтар төңірегін - де ойланып, талдай отырып жазады. • «М.Әуезов «Абай жолы» романэпопеясындағы Қодар мен Қамқа оқиғасын автор неге «Қайтқанда» бөліміне енгізді?» Әдеби-сыни эссе. Автордың бұл бөлімге осы оқиғаны не үшін енгізгені туралы айтқан ақпараты жоқ. Эссе жазушы сыни көзқараспен талдай оты - рып жазады. Ол үшін «қайтқанда» сөзінің қолданысы туралы талқы - лау жүргізеді. Оның лексика-семантикалық қолданысына тоқталады. Кіріспе бөлімін осы сөзді талқылаудан бастап, соңында тезис шыға - рады. Бөлімнен нақты аргументтер келтіре отырып, эссе тақырыбына жауап береді. • «М.Әуезовтің «Абай жолы» романэпопеясындағы және сол дәуір туындыларындағы кедейлер өмірі авторлардың кедей табына де ген жанашырлығы». Әдеби-синтез эсседе бірнеше туындылардағы кедей мәселесінің көтерілуін талдай келе, өзіндік бағасын шығарады. Өзіндік көзқарасы тұрғысынан шығарылған бағасына талдау жүргі - зеді. Синтез эссе – бірнеше ресурстардан ақпаратты синтездеп, бір тақырып немесе бір ойды қорғап жазылатын эссенің түрі. Синтез эссенің тақырыбы бірнеше байланысы бар ресурсты қолдануға бола - тындай ауқымды болуы керек. Дегенмен байланысы жоқ ресурстар қолданылатындай да тым жалпылама тақырып та болмауы қажет. Мысал келтірсек: Әлеуметтік жүйелердің қазақ тіліне әсері – син - тез эссе жазуға қолайлы тақырып. Эссе жазу барысында кем деген - де 2-3 ресурстың материалдары қолданылуы қажет. Синтез эсседегі тезис – берілген тақырыпты зерттеп, ресурстарды оқығаннан кей - ін, сол тақырып жайлы қалыптасқан ойыңыз, позицияңыз. Тезисті эссенің кіріспесінде жазып, негізгі бөлімінде дәлелдеп, қорғайды. 73 Негізгі бөлімде сөйлемдер тек үшінші жақтан жазылады. • «М.Әуезовтің «Абай жолы» романэпопеясындағы Қодар мен Қамқа оқиғасына шығарған Құнанбай үкімі дұрыс па?» Әдеби-дәлел - деме эсседе білім алушы өз позициясын /ұстанымын/ танытады. По - зициясын аргументтер арқылы дәлелдеп жазады. Аргумент келтіруде роман-эпопеямен ғана шектелмей, неғұрлым өзге дереккөздерден ар - гументтер келтірген сайын, соғұрлым эссе бағасы жоғарылайды. Қо - рытынды бөлімде кіріспедегі тезиске қайта оралады. Тезис ашылды ма? Өз позициямды талдап жеткіздім бе? – деген сұрақтар бойынша ойланады. Негізгі бөлімдегі тезисті талқылау пікірлерінің түйінін шығарып, қорытынды бөлімге жазады. Соңында эссені қорытынды - лаушы сөйлем жазылады. • «М.Әуезов «Абай жолы» романэпопеясындағы Абайсың. Күт пеген жерден Қодар мен Қамқа өлімінің үстінен түстің. Осы сәт тегі сезіміңді сипаттап жаз. Әдеби-шығармашыл эссе жазуда Абай рөліне енеді, сезімін, жай-күйін сипаттап жазады. Сипаттама эссе сіздің оқырманыңызға сөзбен салынған суретті көрсетеді, иісті, дәмді сездіртеді, музыканы естіртеді, киноны көрсетеді, әлдебір заттармен жанасқандай болады, сезеді. Сипаттама эсседе фактілер мен мысал - дар болмайды. [3.41] жүктеу/скачать 23,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|