Йигирма олти аср ушбу ривоят Эрк севар қалбларга бахш этар хайъат
жүктеу/скачать 37,75 Kb.
|
томарис
- Бұл бет үшін навигация:
- Элчи
- Т ўмарис
- Оқсоқоллар
- Спарангис
- Йигитлар
- Сипарангиз
- Аскарбошилардан бири
- Тўмарис
| Автор: Йигирма олти аср ушбу ривоят
Эрк севар қалбларга бахш этар хайъат Кир исмли дунёни забд этган подшо Тўмарис қалбига йўл топмас бироқ Массагет қавмидан бўлган бу аёл Гох Кирнинг ақлини қилганича лол Ул зотнинг инъомин қилдида инкор Бўлайлик деди у дўст ила ҳамкор Элчи: — Шаҳаншоҳи Эрон аълоҳазратлари сен улуғ маликага беҳад салом ва совғалар юбордилар, Сенга соғлиқ, туман бойлик ва узоқ умр тилаб қолдилар. Автор: «Шуям малика бўлди-ю, — деб ўйларди у:— ўз фуқаролари билан ёнма-ён ўтириб овқат ейди, сочлари ўсиб елкасига тушган йилқичилар қўл чўзиб, унинг олдидан ёғлиқ гўштни олиб ейдилар, на остида олтин тахти бор ва на бошида тожи. Аёлларнинг эркаклар билан ёнма-ён ўтириб, бир-бирларига гап отиб, гўшт чайнашларини қаранг. Бу хотинларнинг эрлари рашк нима эканини билмасалар керак. Тавба, аёл киши ҳам қурол тақадими? Буларда на қул бор ва на хизматкор, ҳаммалари топганларини ўртада баҳам кўрадилар. Ёввойи халқ-да! Қул бўлишдан бошқа нарсага ярамайди булар!» Элчи: — Оламда шу маҳалгача ҳеч бир заифа шундог улуғ мамлакатга ҳукмдор бўлмаган, ер юзи сендек адолатли маликани кўрмаган.— Офтоб тангриси сенга ҳам ҳусн берибдур, ҳам шон-шавкат. Агар сен ўз тақдирингни бизнинг шаҳаншоҳ тақдири билан боғласанг, дунёда ҳеч бир подшоҳ бизга бас келолмайдур. Мен ёлғиз элчи эмас, совчи ҳам бўлиб келдим. Шаҳаншоҳи олам сенга ғойибона ошиқ бўлганлар. Тўмарис: — Не дединг? Совчи бўлиб? Элчи: — Ҳа, совчи бўлиб — Эринг ўлганига бир йилдан ошди, ҳали ёшсан, гўзалсан. Фақат шаҳаншоҳи олам Кайхисрав каби улуғ ҳукмдорга муносиб қаллиқдурсан. Тўмарис: — Нима, унинг хотинлари ўлиб, ўзи сўққабош бўлиб қолдими? Элчи:— Йўқ, хотинларинииг ҳаммаси соғ-саломат. Ул кишига куёвга чиқсанг, сен бош хотин, барча хотинлари сенинг чўринг бўладилар. Тўмарис: — Шаҳаншоҳ менга эмас, менинг юртимга, бойлигимга ошиқ бўлгандир,— Мен эмас, шу сербарака юртим унга керак бўлиб қолган. Сиз, элчи жаноблари, ўз тождорингизга бориб айтинг: мен унинг таклифини қатъий рад этаман. Мен унга қаллиқ бўлишни, ўз элимни унга қул қилиб топширишни истамайман. Элчи:— Шаҳаншоҳнинг таклифларига рад жавоб боришдан аввал саркардалар ва улуғ оқсоқолларингнинг маслаҳатини олишинг, ўйлашиб кўришинг керак эди Оқсоқол: — Бу тўғрида ўйлаб бош қотиришнинг ҳожати йўқ. Юртимизнинг улуғи рост гапни айтди. Ҳукмдорингга бориб: «Тўмарис сенга хотин, улуси қул бўлишни истамас эмиш», деб айт. Агар шаҳашноҳ бизга меҳмон бўлиб келса, яхшилаб зиёфат қиламиз, оёғига қирқ қўчқор сўямиз. Аммо қилич билан келса, бари аскарларини қириб ташлаб, уларнинг қонини ўзига ичирамиз. Элчи: — Улуғ шаҳаншоҳи Эроннинг шаъниларига ярашмайдиган гап бўлди. Улуғ тождор мени яхши ният билан юборган эдилар. Сизлар улуғ шаҳаншоҳнинг эзгу ниятларини пайқамадингиз. Бунинг оқибати сиз учун хайрли бўлмас. Тўмарис:— Агар элчи бўлмаганингизда, шул гапни айтган оғзингизни қум билан тўлдирар эдим. Қаерда эканлигингизни унутманг, жаноб! Орқа-ўнгингизга қараб гапиринг. Шаҳаншоҳи Эроннинг нияти бизга маълум бўлди. Бошимиздае зар сочганларингда ҳам биз эрқинликни қулликка алиштирмаймиз. Оқсоқоллар:— Рост гап! Рост гап! 2
Кир: — Хўш, уларни тор-мор қилмоқ учун қандай чоралар кўришни тавсия этасиз? Кекса жангчи: Уларни тор-мор қилмоқ учун шундай бир найранг ишлатмоқ керак. Қўшинимизни учга бўлиб, бир қисмини орқада қолдирсак ва уларни озиқ-овқат, шароб-ноб билан мўл кўл таъмин этсак… Қолган икки қисм билан юришни давом эттирсак. Автор: Эй форслар подшохи шухратинг камми Нахот мафқ қилмоқси бўлсанг оламни Одамлар қонини тўкмоққа ахир Нечун жазм айладинг форслар шохи кир
Кир аскариннг учдан икки қисмини бошлаб илгарилаб кетди, орқароқда қолган жангчилари худди зиёфатга тайёрланаётгандай ипак чодирлар қуриб, ер ўчоқлар қазий бошладилар. Ўз айғоқчилари орқали бундан хабар топган Тўмарис асосий қўшиндан ажралиб орқада қолган душман қисмини тор-мор этиш пайига тушди. У аскарларининг учдан бир қисмини ўғли Сипарангизга топшириб, буюрди: 3
Олис сафар олди тишлар эди нон Ўғлонлар нон тишлар бир тишлам аммо Унинг замирида бир олам маъно Хавотир домида қолди Тўмарис Ахир жангга кирар ўғли Спарангиз Тўмарис келини ночор шу дамда Ёрини кузатти қайғу аламда 4 Автор:Массагет отлиқ аскарлари орқада қолдирилган эронийлар қароргоҳига бостириб кирганларида улар энди овқатларини сузиб, шароб тўла мешларни дастурхон ёнига келтириб қўйган эдилар. Қисқа жангдан сўнг эронийлар орқаларига қарамай қочдилар. Уларнинг бир қисми қиличдан ўтқазилди, бир қисми қўлга туширилди. Асир тушган бир эроний сўроқ вақтида Сипарангизга шундай деди: Эроний:— Улуғ саркарда экансиз, бизни ғафлатда қолдириб, устимизга бало-қазодай бостириб келиб қолдингиз. Биз энди базми жамшид бошлаган эдик. Булар бизга эмас, сизларга насиб қилган экан. Спарангис:— Овқатларингиз, шаробларингиз ўзингизга буюрсин, бизнинг зиёфат емоққа вақтимиз йўқ. Ёш сардорнинг йигитларидан бири — Йигитлар йўл юриб, жанг қилиб чарчади, отлар ҳам толиқди, уларга бир оз дам бермоқ керак. Тамадди қилиб, сўнг дарҳол отланамиз. Йигитлар: — Тўғри, озроқ дам олайлик, тамадди қилайлик, Сипарангиз :— Ҳой, чол.Бошинг учун рост сўйла, овқат ва шаробларга заҳар солинган эмасми? Эроний:— Ўзимиз емоқчи бўлган овқатга нега заҳар солайлик? Нима, ўзимизга ўзимиз душманмизми? Барча худоларнинг худоси Аҳурамаздани шафе келтириб қасамёд этаманки, биз бу ноз-неьматларга заҳри қотил солганимиз йўқ. Сипарангиз :— Сўзларингнинг тўғрилигини исботлаш учун булардан еб-ичиб кўр-чи! Автор: Асир шароб ичиб, товокдаги гўштдан еб кўрсатди. Қўлга туширилган бошқа эронийларга ҳам шароб ичириб, овқат едириб, уларнинг эаҳарланмаганига қаноат ҳосил қилгандан сўнг, йигитлар дастурхонлар ёнига ўтирдилар-да, шаробларни нўш этиб, пишириб қўйилган гўштларни тушира кетдилар. Ўткир шароб умрида ичкилик ичмаган ёшларга дарров таъсир қила қолди. Улар ҳиринглашиб, бир-бирлари билан аския қила бошладилар. Қоровулга қўйилган отлиқлар ҳам бенасиб қолмасинлар, деб уларга овқат ва май обориб бердилар. Бир оз овқатланиб отланмоқчи бўлган йигитлар оғизларига ичкилик тегиши билап хурсандчиликка берилиб, қанча вақт ўтганини билмай қолган эдилар. 5
Кир: — Ҳа, қўлга тушдннгми? Ҳолинг шу-ку, мен билан жанг-жадал қилмоқчимидинг, она сути оғзидан кетмаган тирмизак! Сипарангиз :— Ҳа, сен билан жанг-жадал қилмоқчи эдим, аммо бу бахт менга муяссар бўлмади, Сен очиқ ерда расмана жанг қилишдан қўрқиб, ҳийла-макр билаи бизни қўлга туширдинг. Афсуски, ёшлик қилиб, қилич дастасини ушлаган қўлимга манфур шароб косасини олдим ва тузоққа илиндим. Агар сен номардлардек… Аскарбошилардан бири: — Бас қил, аҳмоқ! Сипарангиз : Кулинг-а, кулинг, кўп ўтмай йиғлайсиз, қон йиғлайсиз. Ҳийла ва макрларингиз энди иш бормайди, арслон терисипи ёпинган тулкилар… Кир: — Биз қаҳр-ғазаб қилишни ҳам биламиз, лутфу-карам қилишни ҳам, Хусусан, биз сен каби болаларга шафқатлимиз. Эҳтимол, онангни соғингандирсан, истасанг, сени қўйиб юборамиз. Сипарангиз : — Қўлимни ечиб қўйинглар. Кир: — Мард йигит экан, Ўлимни номусдан афзал кўрди. Ўлмаганда, эҳтимол, улуғ саркарда бўлар эди. Майли, бўлар иш бўлди, энди мана буларни ҳам, ўз саркардаси ортидан нариги дунёга жўнатинглар. Автор:О йиғла фарёд қил гўзал Тўмарис Ғанимлар қўлига тушмиш Спарангиз Қонхўр Кир қалбидан кезар мудхиш хис Энди бошин эгар қайсар Тўмарис Лек буколмас ботир бошини ғаним Спарангиз хечхақон сотмас ватанин Беадад ғам алам ила Тўмарис Дея олди фақат ўғлим Спарангиз Массагетлар юрти ғам ичра шу кун Малика дардидан оғ чекди маъсум Юрт ахли аламдан нолон тўлғонди Шўрлик она тош маъбуга юзланди Ў муқаддас Мигра қўллагин хақни Ўзинг асрагин элк севар халқни Эй халқим гар озод бўлмоқ истасанг Тезроқ отлан сени кутар улуғ жанг 6
Музаффар бўлмоқлик ўқу ёй ила Мушкул ишлатмоқ керакки хийла Ёвуз Кир қўшини яна от солди Лекин массагетлар кўздан йўқолди Ғанимлар бу ғолдан бўлдики ҳайрон Кимсасиз саҳрода боқар тўрт томон массагетлар қани кўринмас нечун Кимсасиз саҳрода хечким йўқ дей ул форсийлар адашар холлари хароб Уларга кўринар гўёки сароб Тўмарис қўшини кўринарди гох Шу тахлид кўзлардан йўқолар ногох Шох Кирнинг бошидан учади қуши Тугаб борар эди лашкарин кучи Ниҳоят бир куни тонг отганида Массагетлар турди форслар қаршида Кўз ўнгида пайдо бўлган манзара Қонсираган шохни солди ларзага Токи шафақ узра турар қилт этмай Тўмарис қўшини жангга бўлиб шай Ва ногох рақиблар жангга ташланди Жанггохда беадад қирғин бошланди Гарчи форс лашкари бўлсада кўпроқ Холдан тойган эди бу қўшин мутлоқ Юрт учун эрк учун аёллар хатто Тайёрлар жонини қилмоққа фидо Хақсизлик отига минганлар учун Ўзга бир мамлакат эрур мисли тун Лек юртин асрашга отланган ўғлон Жанггохда музаффар бўлар бегумон Шу он Мигра қўллади ёвуз хоқон Найзанинг зарбидан таслим қилди жон Тўмарис қиличин ўйнатган замон Ғанимлар қўрқувда қочдилар ҳар ён
Тўмарис ҳақдаги ушбу ривоят Ҳайрли сўнггига етти ниҳоят Мана 26 аср бу достон Дилдан дилга кўчиб келади ҳамон Яхшилар тутингиз ёдда бир умр Алқисса ривоят мағзи шу эрур Беҳуда тўкилган ҳарбир қадра қон Хунун талаб қилар бир кун бегумон
Қадим мозий битикларини варақлаган инсонлар дунёнинг ярмини титратган форслар ҳукмдори Кир номини эмас, балки она юртини ҳимоя қилиб босқинчиларни мағлуб этган массагетлар маликаси, мағрур ва қўрқмас Тўмарис номини улуғлайдилар. Бундан қарийб етти аср бурун яшаган, инсониятнинг улуғ даҳоси Данте ўзининг ўлмас “Илоҳий комедия” асарида Турон маликаси жасоратини илк бор шеърда мадҳ этган эди. Кир устидан ғалаба қозонган Тўмарис ҳақида ёзар экан, Данте биз – бугунги авлодлар юрагини ҳаяжонга соладиган сатрларни битади: Пайдо бўлиб гўё даҳшатли ўч қиличи, Кирга ҳайқирганча сўзлар Тўмарис: — Қонга жуда ташна эдинг, энди ич, қонхўр Йигирма олти аср ушбу ривоят Эрк севар қалбларга бахш этар хайъат Кир исмли дунёни забд этган подшо Тўмарис қалбига йўл топмас бироқ Массагет қавмидан бўлган бу аёл Гох Кирнинг ақлини қилганича лол Ул зотнинг инъомин қилдида инкор Бўлайлик деди у дўст ила ҳамкор Баҳор фасли эди халқ эди шодон Келажак балодан қилмасди гумон Наврўзни нишонлар улус ушбу кун Ёш қари ҳайётдан эди кўп мамнун Оламга таралар шўхчан кулгулар Қалбларда барг ёзар эзгу орзулар Лек хушёр балиқчи худди шу дамда Тўмарис қошига шошар аламда Бир йил бурун ёлғиз қолган малика Содиқ эди уни севган халқига Қуёш маъбудига сиғинарди у Бўлсиндея массагетлар озод хур Малика саждага бошини эгар Шу онда айтишар унга шум хабар Наҳот уруш бўлса эй қодир ҳаёт Наҳотки кўкларга ўйласа фарёд Эй форслар подшохи шухратинг камми Нахот мафқ қилмоқси бўлсанг оламни Одамлар қонини тўкмоққа ахир Нечун жазм айладинг форслар шохи кир Вале бу нидони писанд этмай шох Қахр ила амр этти жанг бошланг шу чоғ Қадимий удум бу массагет ўғлон Олис сафар олди тишлар эди нон Ўғлонлар нон тишлар бир тишлам аммо Унинг замирида бир олам маъно Хавотир домида қолди Тўмарис Ахир жангга кирар ўғли Спарангиз Тўмарис келини ночор шу дамда Ёрини кузатти қайғу аламда Массагет юртига айни тонг чоғи Юришин бошлади бешавқат гохин О йиғла фарёд қил гўзал Тўмарис Ғанимлар қўлига тушмиш Спарангиз Қонхўр Кир қалбидан кезар мудхиш хис Энди бошин эгар қайсар Тўмарис Лек буколмас ботир бошини ғаним Спарангиз хечхақон сотмас ватанин Беадад ғам алам ила Тўмарис Дея олди фақат ўғлим Спарангиз Массагетлар юрти ғам ичра шу кун Малика дардидан оғ чекди маъсум Юрт ахли аламдан нолон тўлғонди Шўрлик она тош маъбуга юзланди Ў муқаддас Мигра қўллагин хақни Ўзинг асрагин элк севар халқни Эй халқим гар озод бўлмоқ истасанг Тезроқ отлан сени кутар улуғ жанг Музаффар бўлмоқлик ўқу ёй ила Мушкул ишлатмоқ керакки хийла Ёвуз Кир қўшини яна от солди Лекин массагетлар кўздан йўқолди Ғанимлар бу ғолдан бўлдики ҳайрон Кимсасиз саҳрода боқар тўрт томон Ассагетлар қани кўринмас нечун Кимсасиз саҳрода хечким йўқ дей ул Орсийлар адашар холлари хароб Уларга кўринар гўёки сароб Тўмарис қўшини кўринарди гох Шу тахлид кўзлардан йўқолар ногох Шох Кирнинг бошидан учади қуши Тугаб борар эди лашкарин кучи Ниҳоят бир куни тонг отганида Массагетлар турди форслар қаршида Кўз ўнгида пайдо бўлган манзара Қонсираган шохни солди ларзага Токи шафақ узра турар қилт этмай Тўмарис қўшини жангга бўлиб шай Ва ногох рақиблар жангга ташланди Жанггохда беадад қирғин бошланди Гарчи форс лашкари бўлсада кўпроқ Холдан тойган эди бу қўшин мутлоқ Юрт учун эрк учун аёллар хатто Тайёрлар жонини қилмоққа фидо Хақсизлик отига минганлар учун Ўзга бир мамлакат эрур мисли тун Лек юртин асрашга отланган ўғлон Жанггохда музаффар бўлар бегумон Шу он Мигра қўллади ёвуз хоқон Найзанинг зарбидан таслим қилди жон Тўмарис қиличин ўйнатган замон Ғанимлар қўрқувда қочдилар ҳар ён Тўмарис ҳақдаги ушбу ривоят Ҳайрли сўнггига етти ниҳоят Мана 26 аср бу достон Дилдан дилга кўчиб келади ҳамон Яхшилар тутингиз ёдда бир умр Алқисса ривоят мағзи шу эрур Беҳуда тўкилган ҳарбир қадра қон Хунун талаб қилар бир кун бегумон
Қадим мозий битикларини варақлаган инсонлар дунёнинг ярмини титратган форслар ҳукмдори Кир номини эмас, балки она юртини ҳимоя қилиб босқинчиларни мағлуб этган массагетлар маликаси, мағрур ва қўрқмас Тўмарис номини улуғлайдилар. Бундан қарийб етти аср бурун яшаган, инсониятнинг улуғ даҳоси Данте ўзининг ўлмас “Илоҳий комедия” асарида Турон маликаси жасоратини илк бор шеърда мадҳ этган эди. Кир устидан ғалаба қозонган Тўмарис ҳақида ёзар экан, Данте биз – бугунги авлодлар юрагини ҳаяжонга соладиган сатрларни битади: Пайдо бўлиб гўё даҳшатли ўч қиличи, Кирга ҳайқирганча сўзлар Тўмарис: — Қонга жуда ташна эдинг, энди ич, қонхўр! жүктеу/скачать 37,75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|