Жұмыстың өзектілігі: Жазушы Тахауи Ахановтың «Боран» романының тілдік қолданысын зеріктеу. Жазушы шығармасындағы көркемдік құралдардың қолданылуын айқындау. Жұмыстың нысаны
- Қасболат сенің ыстықтай қабатын
жүктеу/скачать 120,19 Kb.
|
Боран романы
- Бұл бет үшін навигация:
- 40теңеу
- Айқындау, яғни эпитет
| - Қасболат сенің ыстықтай қабатын жерің көп (“ Боран”, 172 бет).
Сенің өмірбаянын жаңа ғана басталған ақ қағаздай (“ Боран”, 175 бет). Жазушы шығарма тілінде қазақ халқының ұлттық – танымдық ерекшелігін танытатын теңеулерді тиімді қолданған. Жазушы Т. Ахтановтың “Боран” романы тілін талдау барысында 40теңеу теріліп, талдауға түсті. Эпитет Ғалым З.Қабдолов өз еңбегінде эпитет жайлы былай дейді: ‟тіл байлығын игеру, сөз қорын молайту бір бар да, сол бай тіл мен мол сөзді әдеби шығармада суреткерлік шеберлікпен қолдану бір бар [36, 204 бет]. Айқындау, яғни эпитет – заттың, құбылыстың айрықша сипатын, сапасын анықтайтын суретті сөз” [36, 245 бет]. Зерттеуші – ғалым А.Д.Есқараева өзінің кандидаттық диссертациясында эпитет туралы былайша тұжырымдайды: ‟тілдің аса пәрменді көркемдеу, бейнелеу тәсілдерінің бірі – эпитеттің құрылымдық, лексика – семантикалық, структуралық ерекшеліктері көптеген зерттеуші – ғалымдардың еңбектеріне арқау болды. Мәселен, эпитете мәселесі орыс тіл білімінде А.Зеленецкийдің, Л.И.Тимофеев, В.Сорокиннің, Д.Э.Розентальдың, қазақ тіл білімінде А.Байтұрсыновтың, Қ.Жұмалиевтің, З.Қабдоловтың, Р.Сыздықованың т.б. еңбектерінде сөз болды. Қазақ тіліндегі тұрақты эпитеттің тілдік табиғатын арнайы қарастырған Г.Ө.Мұхаметқалиеваның кандидаттық диссертациясында эпитетке былайша анықтама беріледі. ‟Эпитет дегеніміз – екі немесе одан да көп компоненттен тұратын, өзара қабыса байланысқан, көркем бейнелі, образды сөз тіркесі. Демек, эпитет – адамның не заттың, не табиғат құбылыстарының өзгеше белгілерін көрсету, олардың бейнесін оқушылардың көз алдына елестету, ой – қиялына әсер ету үшін қолданылатын көркем сөз образы” [35, 11 бет]. Зерттеуші – ғалым С.Ғ. Қанапина ‟Қазақ тіліндегі мақал – мәтелдердің танымдық бейнелілігі (Ғ.Мұстафин, С.Мұқанов шығармалары негізінде)” атты монографиялық еңбегінде эпитетке тоқталып өтеді: ‟академик М.Балақаев өз еңбегінде: ‟Суреткердің өз – өзіне тән тіл шеберлігін сөздің көркемдік қасиетін талдағанда сөз бен образ арасындағы осы бір стильдік нәзіктікті яғни жеке сөздердің қолданылуындағы ерекшеліктердің бәрі жиналып келіп тұтас контекстік мән алатындығы, ойды бейнелі, нақты, шынайы көрсету үшін эпитетсіз елестету мүмкін емес” – деп өте ұтымды тұжырым жасаған. Қазақ тіліндегі эпитеттер басқа тілдегі сияқты негізінен зат есімнен, сын есімнен, есімше, көсемше етістіктері арқылы жасалады. Эпитет туралы А.Байтұрсынов өзінің ‟Әдебиет танытқыш” атты еңбегінде: ‟Бір нәрсені көптен айырып, көзге көбірек түсіретін етіп айтқымыз келгенде ол нәрсенің атына айқын көрсететіндей сөз қосып айтамыз, сондықтан айқындаудың өзге түрі көркейту деп айтылады” – деп эпитетке анықтама берді. Көркейту дегеніміз – эпитет термині ретінде алынған” [4, 43 бет]. Зерттеуші – ғалым К.Қ.Есіркепова ‟1960 – 1980 жылдардағы әйел – ақындар поэзиясының тілі (Ф.Оңғарсынова, М.Айтқожина, А.Бақтыгереева, К.Ахметова шығармалары негізінде)” атты монографиялық еңбегінде эпитетке тоқталып өтеді: ‟эпитет – тіл өрнегіндегі өте жиі көрінетін әрі бояу ерекшелігі де құбыла құлпырып келетін құбылыс. Эпитет, айтарыңды анықтау, әрі нақтылап ерекше, айырма сипат табатын суретті сөз. ‟Халықтың жалпы тілінде болса да, өзіне дейінгі әдебиетте аз қолданылатын сөзбен сөйлемдерді орнықты, заңды, басқаша түрде әдебиетке енгізуді жаңалық деп қарауымыз керек”, - деп ғалым Қ.Жұмалиев жазады. Эпитет жайында айтылып жүрген теориялық пайымдауларда әлі күнге дейін бірізділік жоқ сияқты. Мысалы, Л.И.Тимофеев: ‟Кең мағынада қандай болса да бір ұғымды анықтап, айқындап, сипаттап және тағы басқа тұратын әрбір сөз эпитет болады. Бізде осы уақытқа дейін эпитет – көркем анықтауыш, реңді, бейнелі және тағы сол сияқты, ал жай анықтауыш сөз болғанда мұндай көркемдік болмайды деген есеппен, эпитет деген ұғымды (көркем анықтауыш) анықтауыш сөз деген ұғымнан бөліп қарауға жиі ұмтылу бар...бұл бөлу бұрын ескертілгендей, поэтикалық тілді ерекше, бейнелі деп қарау талабына байланысты. Біздіңше бұл дұрыс емес”, - дейді. Кез келген сөз жеке тұрып та не болмаса алдынан, артынан анықтайтын сөздермен келіп те бейне жасай береді. Олай болса, эпитет – бейнені айқындап, көріктеп тұратын көріктеу құралы. Р.Сыздықова: ‟Эпитет – адамның, заттың, құбылыстың, бір белгісін, сырын, сипатын, қасиетін атап көрсететін сөз, бірақ осы қызметте келетін жай анықтауыш сөзден эпитеттің айырмасы бар. Жай анықтауыш заттың, құбылыстың, адамның өзіне тән қалыпты сынын (белгісін, қасиетін, түрін, түсін т.б.) білдірсе, эпитет өзі атайтын белгіні бейнелеп көрсетеді, өйткені бұл белгі сол заттың, адамның, құбылыстың, табиғи қалыпты белгісі емес”, - дейді” [5, 87 – 88 бет]. Жоғарыдағы ғалымдардың эпитет жайында айтқан пікірлерін ескере отырып, тұжырымдайтын болсақ, эпитет көркем шығарма тілінің бейнелі және айшықты болуына үлкен ықпалын тигізеді. жүктеу/скачать 120,19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|