Жюль верн. Он бес жасар капитан

КОРОЛЬ ПУНШАСЫ
95
Түстен кейін сағат төрттің кезінде үлкен көшенің арғы басынан
гүмпілдеген барабанның, сылдырлаған цимбалдың, тағы басқа
африкалық музыка құралдарының үні естіле бастады. Бұл уақыт
базардың əбден қызып болған кезі еді. Саудаға əбден елігіп алған
саудагерлердің шаңқылдаған ащы дауыстары жарым күндік таласқа,
төбелес пен айқай-шуға қарлығар емес, жалығатын да түрі жоқ.
Алушы жағы əбден қызып алған, бағаны бірінен бірі асырып беріп,
құлдарды топ-тобымен алып жатыр. Қарап тұрсаң Лондон
биржасының қызған күндеріндегі жалдаптар саудасынан ешбір
айырмасы жоқ.
Бірақ əлгі кенет естілген дөрекі концерттің үні аяқталмаған сауда
келісімінің бəрін кейінге қалдыртты, айқайшылардың да үндері өшіп
тыныстай қалды.
Казонде королі Ұлы мəртебелі Муани-Лунга базарды аралап көргісі
келіпті. 
Оның 
қасында 
өзінің 
əйелдері 
мен 
«мемлекет
чиновниктерінен», солдаттар мен құлдардан құралған нөкерлері
болыпты. Альвец пен тағы басқа құл саудагерлері асығып-үсігіп
Муани-Лунганың алдынан шықты. Маскүнем патшаның жарамсақ
сөздерді жаны сүйетінін құл саудагерлері жақсы білетін-ді, сондықтан
да олар патшасынан тəтті сөздерді аяған жоқ.
Король китандасы базар алаңының ортасына келіп тоқтады, сол
сəтте оншақты қызметкер қолтықтап мəртебелі корольге жер
бастырды.
Муани-Лунганың жасы əлі елуге жетпеген, бірақ түріне қарағанда
оны сексенде деуге боларлық еді. Корольдің басында қабылан
тырнағын қадап, бір уыс ақ жүн жапсырған бөрік сияқты бірдеңе бар.
Бұл Казонде əміршісінің «тəжі» еді. Беліне бөкен терісінен тігіп,

інжумен кестелеген екі белдемше байлапты. Корольдің төсі шым-
шытырық мəнерлермен кестеленген. Бұл, тұқым қуалаған корольдіктің
белгісі еді. Егер бұл куəлікке иланатын болсақ, Муани-Лунганың ата-
бабасынан қалған қара шаңырағы талай ғасырдың шаңын жұтқан.
Корольдің жіліншігінде, білегінде жезден жасалған білезіктер қозғалса
болды, сылдыр қағады. Аяғында қонышының аузын сарымен
көмкерген лакейлер киетін етік. Альвец бұл етікті корольге бұдан
жиырма жыл бұрын сыйлыққа берген-ді. Корольдің сол қолында
тұтқасын күміспен қаптаған таяқ, оң қолында сабын инжумен
өрнектеген желпуіш. Əміршінің сəнді киімінің түрі: итальян
майрампаздарының шалбары сияқты, қырық құрау түрлі түсті матадан
тігілген шұп-шұбар қолшатыр көтерген, мойнында Бенедикт
сорлының үлкейткіш əйнегі салақтап жүр, мұрнының ұшына қойып
жүретін көзілдірігін де киіп алған, бар болғаны осы-ақ. Үлкейткіш
əйнек пен көзілдірік Баттың қалтасынан табылып, бұл заттарды
Альвец ұлы мəртебелі корольге сыйлық етіп еді.
Айнала төңірегі жүз миль келетін тұтас бір аймақ елді жалғыз
билеп отырған негр патшасының түр-сипаты міне осындай.
Муани-Лунга өзінің корольдік дəрежеге ие болуын тұп-тура
құдайдың өзі берген бақыт деп түсінетін. Қарамағындағы
бұқарасының бұған шек келтіруге батылдық еткендері болса, мұның
шындығын құдайдың өзінен барып сұраңдар дейтұғын. Муани-Лунга
өзін құдай тектес адаммын деп жариялап, қарапайым адамдардың өмір
сүрулеріне қажетті заттардан аулақпын дейтұғын. Ол, ас жемей-ақ қояр
едім, ұнатқандықтан жеймін, ішімдікті де ішпес едім, халықтың өздері
əкеліп береді, олардың ықласын халас ету, əрине ұят қой, сондықтан
амалсыз ішемін, дейтұғын жарықтық. Расын айтсақ, мəртебелі
тақсырдың арақтан аузы құрғамайтын, оның ішкеніндей пенде баласы
ішіп көрмеген шығар. Корольдік министрлер мүлдем ем қонбайтын
маскүнем болғанымен, əміршісіне қарағанда, олар анағұрлым айық
адамдар сияқты. Ұлы мəртебелі король тырнағына дейін спирттеліп
қалған кісі. Ол күн сайын помбе сырасын, əсіресе арзан бағалы «ямай
ромын» сімірумен болатын, ал корольдік қоймадағы ішімдік қорының
ортайып қалған олқысын Альвец толтырып тұратын-ды.

Муани-Лунганың гаремінде кəрі-жасы аралас түрлі дəрежедегі сан
алуан əйелдері тұратұғын. Солардың көпшілігі корольге еріп бір күні
базар алаңына келеді. Ханым атағына ие болған король бəйбішесі
Муана қырықты орталаған қартаң əйел. Оның басында тор көзді шұбар
орамал, үстінде шөптен тоқыған белдемшесі бар, онысын моншақ
қадап сəндеген болыпты. Сирағы, мойны мен білегі сіресіп тұрған
моншақ алқа, сыйғанынша білезік кигізіпті. Таспалап өрген сансыз
бұрымсымағы бала мысықтың құйрығындай селтеңдеп құртымдай
ғана шүршиген бетін көмкеріп тұр. Қысқасы, король ханымын нақ
албастының өзі десе болар еді. Ұлы мəртебелі тақсырдың басқа
əйелдері патшасының əмірін күтіп, міндеттерін дереу орындауға
əзірленіп бəйбішенің артында келе жатыр. Егер король отыратын
болса, əйелдерінің біреуі төрт тағандап тұра қалады да, корольге
жанды орындық бола қалады, енді біреуі жерге жата кетіп аяғының
астына төселген кілем бола кетеді.
Король əйелдерінен кейінгі қатарда Муани-Лунганың министрлері,
əскер бастықтары мен сиқыршылары келе жатыр, өздерінің əміршісі
сияқты олар да мас, аяқ басуға шамалары жоқ. Бұл жабайылардың
бірден көзге түсерлік белгілері бар, бəрінің де бір-бір дене мүшелері
кеміс: біреуінің бір құлағы жоқ — шұнақ, біреуінің мұрны пұшық, енді
біреуінің қолы шолақ, тағы біреулері соқыр. Олардың ішінде он екі
мүшесі түгел бірде-біреуі жоқ. Мұның мəнісі, Казонденің заң
шығарушысы жазалаудың екі-ақ түрін біледі екен. Біреуі өлім жазасы
да, екіншісі дене мүшелерінің бірін жою, алайда жазаның түрі Муани-
Лунганың көңіл-күйіне байланысты көрінеді.
Корольдің қызмет жөніндегі жақын адамдары болмашы ғана кінəсі
үшін кеміс болып денесіне мəңгілік дақ түсіріп алады екен.
Аудан басшылары тегісінен қызыл көкірекше киеді Бастарына
зебра терісінен қалпақ киіп, қолдарына өз өкіметінің белгісі — ұзын
бамбук таяқ ұстайды.
Солдаттары өткір қайралған пышақ, садақ, əдемі оюлаған пальма
сойылдарымен қаруланған, олардың шабуылға да, қорғанысқа да
қолданатын бірден-бір қарулары осы ғана. Мундир дегеніңіз атымен

жоқ, ұлы мəртебелі королі солдат мундиріңе шығынданғысы келмесе
керек.
Салтанатпен келе жатқан корольдің екі жағын сарай сиқыршылары
мен музыканттар қоршаған. (Олардың сиқыршы дегені — бақсы,
құшнаштар.) Ол кезде емшілік міндетін сиқыршылар атқарады екен.
Африкалық жабайылар сиқыршылардың күп-сүбін керемет деп
иланатын. Дегенмен басқа сарай адамдары сияқты сиқыршылардың да
көпшілігі майып. Шамасы олардың берген дəрісінен ешқандай шипа
болмаған соң, корольдің қаһары келіп, сиқыршыларына да өзі білетін
жазаны қолданса керек.
Музыканттар — еркек, əйелі аралас — барабан соғып, дарылдауық
тартып шу көтерді. Барабан соғатын таяқтарының бір басына кішігірім
қауақ байлап алған. Қысқасы, у-шудан құлақ тұнарлық.
Король нөкерлері корольдік ту көтеріп келе жатыр. Жауынгерлер,
Муани-Лунгадан жеңілген іргелес елдердің рəсемдерінің бас
сүйектерін найзаға шаншып алған. Корольді базар алаңындағылар
жаппай шуласа құттықтап қарсы алды. Керуен күзетіп келген
солдаттар мылтықтарын аспанға атып құрмет көрсетті, бірақ мылтық
даусы ызаланған топтың айқай-шуына сіңіп жоқ болды. Хавильдарлар
корольдің аяғына жығылып жатыр.
Альвец алға шығып, корольге үлкен қалбыр темекі ұсынды,
Казондеде темекіні «рахат шөбі» деп атайды. Альвецтің бұл сыйлығы
дəл уақытында берілген тарту болды, өйткені сол кезде Муани-Лунга
не де болса құмар тарқататын бірдеңеге зауқы шауып, ертеден бері
көңілі көтерілмей, тұла бойы құрыстап жүрген.
Альвецтің артынан Коимбра, Ибн-Хамис тағы басқа құл
саудагерлері Казонденің құдіретті əміршісіне шын берілгендіктерін
білдіріп сəлем берді.
«Мархаба!»—деп айқайлады арабтар, алақанымен беттерін сипап,
сосын екі қолын төсіне айқастырып бастарын иді. Орталық
Африканың жергілікті арабтарының тілінде «мархаба» — «хош

келдіңіз» деген мағынада. Уджиджилік будандар қол шапалақтап,
бастары жерге жеткенше иіліп құлдық ұрды.
Бірақ Муани-Лунга өзінің алдында жер өбіп жалпылдап
жүргендерге қараған да жоқ. Басқан жерін ойып жіберердей-ақ, аяғын
алшаңдай басып жүре берді. Сол қалпымен базар алаңын бір айналып,
базарға салынған құлдарды көріп шықты. Мынаны сарайға апарыңдар
деп көңіліне ұнаған кейбір құлдарды меншіктей сала ма деп құл
саудагерлері корольден қорықса, мына қанішер жауыздың қолына
түсіп қалмағай едік деп құлдар одан да бетер қорқуда еді.
Негоро Альвецтен бір адым қалмай еріп, король алдына құл
саудагерімен бірге барды. Олар жергілікті тілде сөйлесіп келе жатыр,
сөйлесті деген тек құр аты ғана, король сиырша мөңірей адам
түсінгісіз əлденені былдырлай береді. Казонде əміршісі бар арағын сол
күні ішіп сарыққан еді, енді соның орнын толтыра гөр деп Альвецке
жалынған сөздеріне ғана түсінуге болады.
— Король Лунга Казонде базарының сый қонағы ғой!— деп
даурықты Альвец.
— Кеңірдегім кеуіп барады! — деп жұлқынды король.
- Жəрмеңке пайдасынан король өз үлесін алады! — деп үстеді
Альвец.
— О, шіркін, жұтатын бірдеңе болар ма еді! — деп тамсанып
король арманын міңгірлей берді.
— Достым Негоро ұзақ уақыт жоғалып кетіп, ақырында аман-есен
корольмен дүз көріскеніне аса қуанышты!..
— Жұтатын бірдеңе бересіңдер ме, жоқ па? — деп ақырды
маскүнем патша, оның аузынан былай да арақ исі мүңкіп тұрған.
— Помбе берейік пе, əлде бал шарабын келтірейік пе, король
қайсысын ұнатар екен? — деп сұрады Муани-Лунганың қандай арақты
сүйсініп ішетінін жақсы білетін жəдігөй саудагер.

— Жоқ... жоқ! — Король айқайлап жіберді.— Отты су беріңдер!
Отты судың əрбір тамшысы үшін мен достым Альвецке...
— Ақ адамның бір-бір тамшы қанын береді! —деп Негоро
корольдің сөзін жалғап жіберді де, Альвецке қарап астыртын ым қағып
еді, құл саудагері оған түсіне қалғандай басын изеді.
— Ақ адамның қаны деймісің? Сонда ақ адамды өлтіру керек пе?
— Муани-Лунга қайталап сұрады. Бұл ұсынысты естігенде оның
жабайы сезіміне жан еніп бірден жадырап сала берді.
— Ақ адам Альвецтің бір аяулы агентін өлтірді,— деп португал
сөзін жалғап қойды.
— Гэрристі өлтірді,— деп Альвец те үстеді.— Біз одан кек
алуымыз керек.
— Олай болса ол қанішерді Заирдың жоғарғы жағындағы Массонго
корольге жөнелту керек. Ассуаның жауынгерлері оны тірідей турап
жейді. Олар адам етінің дəмін əлі ұмытқан жоқ,— деді Муани-Лунга.
Корольдің бұл айтқаны рас еді. Орталық Африкадағы бірсыпыра
руларда адам етін жейтін əдет əлі бар-ды. Ливингстон өзінің жол
дəптеріне, Луалаба жағалауын мекендейтін маньем рулары соғыста
өлген адамдардың етін жегені былай тұрсын, тіптен сойып жеу үшін
əдейі құл сатып алады екен деп жазған болатын. Муэне-бугга деген
адам жегіш руларға Камерон да кездесіпті, ал Стенли адам жегіштерді
Оукустың тұрғын халықтарынан көрген екен.
Бірақ та корольдің Дикке ойлап тапқан жазасы қаншама жан
түршігерлік ауыр болса да, Негороға ұнамады, оның ойы Дикті өз
уысынан шығармау еді.
— Бұл ақ адам біздің досымыз Гэрристі Казонде қаласының өзінде
өлтірді ғой,— деді Негоро.
— Ол осы арада өлуге тиіс,— деп үстеді Альвец.

— Альвец, сен оны қалаған жеріңе апарып өлтіре бер,— деп жауап
қатты король.— Тек қана уəдеңді жұта көрме, ақ адамның əрбір тамшы
қанына сонша тамшы отты су бересің маған.
— Тиісті отты суыңызды аласыз, король! — деді құл саудагері.—
Сіздің алатыныңыз жалыны шықпай жанатын су! Хозе-Антонио
Альвец бүгін корольді пуншамен сыйлайды!
Маскүнем король Альвецтің алақанына құлаштап тұрып шарт
еткізді. Қуанғанынан есі шығып, не болғанын өзі де білмей қалды.
Жабайылар отты судың қалай жанатынын ешқашан көрмеген-ді, отты
суды лаулап жанып тұрған күйінде ішеді деп шамалайтын.
Соры қайнаған Дик! Оған азаптың қандай жан түршігерлік түрін
дайындап қойды екен! Егер мас болса, мəдениетті адамдар да
естерінен танып адам сиқынан айрылады ғой. Ал жабайылар мас
болса, үмітіңді үзе бер!
Ақ адамға берілетін азап тек бұрыннан бас араздығы бap
Негороның қалауынша ғана емес, Альвецтің де, Коимбраның да, тағы
басқа құл саудагерлерінің де қалауымен орындалатын болды.
Əне-міне дегенше болмай күн батып, қаракөлеңке түспей-ақ түн
болды.
Альвецтің ұлы мəртебелі корольге ішімдіктің жаңа түрін ұсынуы
шынында таптырмайтын ақыл еді. Соңғы кездерде Муани-Лунга, отты
су өзінің даңқты атағын ақтамады деп ойлай бастаған-ды. Ақыл
сезімінен айрылып былдырлап қалған корольдің тіліне отты судың
шипа болуы ықтимал.
Сөйтіп, ол күнгі кештің программасына бірінші кезек пунша
қайнату, екіншісі ақ адамды азаптап өлтіру мəселесі енгізілді.
Дик Сэнд жападан-жалғыз қамауда жатыр, бұл арадан тек өлім
жазасын тарту үшін ғана шығуы керек. Базарға салынған еріксіздердің
өтпей қалғандарын айдап апарып баракқа қайта қамады. Кең алаңда
тек қана король, мемлекет қызметкерлері, құл саудагерлері мен

хавильдарлар қалды. Бұлар король мен сарай адамдарынан аз-мұздан
сарқыт қала қойса, пуншадан ауыз тиерміз деп дəмеленіп еді.
Хозе-Антонио Альвец Негороның мəслихатымен пуншаға керекті
заттардың бəрін жеткізді. Құл саудагерінің əмірі бойынша алаң
ортасына кем дегенде екі жүз пента
96 
су сыйғандай бақыр қазан əкеліп
қойды. Оған кішігірім екі-үш кеспек ең төмен сапалы спирт құйды.
Бұл спирт төмен сапалы болғанымен аса күшті еді. Оның үстіне
бұрыш тағы басқа сол сияқты ащы заттар қосты, өзі ащы арақ енді
бұрынғысынан бетер құтыра түсуге тиіс.

Ішкілік мəжілісіне қатысқандар корольді айнала қоршай отырысты.
Муани-Лунга аяғын тəлтіректей басып қазанға барды. Қайнап жатқан
арақ корольді өзіне қарай магнитше тартып бара жатыр. Король ошақ
басына барды да, сүңгіп кеткелі тұрғандай-ақ қазанға үңіле қалды.
Альвец маскүнем патшаны сүйемелдеп тұрып қолына білте
ұстатты да, ұшына от тигізді.
— От! —деп айқайлады ол сиқырлы күлкімен.
— От! — деді де Муани-Лунга жанып тұрған білтені қазандағы
спиртке тигізді. Спирт от алған бойда қазанның бетінде көгілдір
жалын ойнады. Ішімдік күшейген үстіне күшейе түссін деп Альвец
қазанға бір уыс теңіз тұзын таптап жіберді. Қазанды айнала қоршаған
адамдарға, жанған спирттің көгілдір сəулесі түскенде, елес сияқтанып
көрінді. Жабайылар арақты ұрттамай жатып-ақ қайнап жатқан
спирттің исіне де мас боп қалды, қол ұстасып би билеп Казонде
королін шыр айнала өкіріп-бақырып базар алаңын басына көтерді.
Құл саудагері ұзын сапты ожауын қолына алып қазандағы пуншаны
сапырып тұр.
Мəртебелі король қазанға төніп барды да, Альвецтің қолындағы
ожауды жұлып алып, жалындап жатқан пуншаға бір көсіп жіберді де,
толы ожауды сіміріп салып шыңғырып жіберді.
Жастайынан-ақ спиртпен ысталып қалған мəртебелі король, от
алған бензиндей лап етіп тұтанды да кетті. Король денесі алаулап
жанбаса да, сөнбестен күлгірлеп жана берді. Аяқ астынан тап бола
кеткен бұл көңілсіз уақиға сауықшылардың көңіл-қошын быт-шыт
қылды.
Корольдің бір министрі əміршісінің денесін қаулаған отты
сөндіруге қамданып қожайынына жақындай беріп еді, өкінішке орай,
король сияқты, ол да тірілей-ақ спирттеліп қалған екен, сол сəтте-ақ
жана бастады.

Мына үрейлі өлім корольдің сарай адамдарын түгелдей қаусатып
жіберді. Өйткені, министрлердің бəрі түп-түгел маскүнем болатұғын.
Альвец пен Негоро жанып жатқан корольдің отын сөндіруге
батылдық ете алмады. Өйткені, олардың өздері тірілей спиртпен
ысталған жандар еді. Король əйелдерінің үрейі ұшып бет-бетіне қаша
жөнелді. Ал, Коимбра корольге жақындаса-ақ болды, отқа бензин
тамызғандай-ақ, лап ете қалатынын біліп əлдеқашан зытып тұрған.
Король мен министр күйген терідей құрысып əлі шыңғырып, күйіп
жатыр.
Алкоголь еттің майлы тарамына əбден сіңіп алса, жанған кезінде
майлы денеден болмашы ғана көгілдір жалын көрінеді, оны сумен
сөндіру мүмкін емес. Спирт сіңген жанды организм жанса, оны
сөндірудің ешқандай амалы жоқ...
Бірнеше минуттан соң корольдің өзі де, министрі де тіршілікпен
мəңгілік қош айтысты. Бірақ, олардың өлі денесі сөнбестен жана берді.
Кешікпей-ақ пунша толтырылған қазан басында бір уыс күлмен,
жанып бітпеген саудыраған сүйектер ғана қалды.
Казонде королі мен оның бас министрінен қалған жұрнақ міне осы
ғана.

жүктеу/скачать 4,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: