Картография
Азимуталды проекциядағы материктер картасы
жүктеу/скачать 5,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Kartografiya каз
Негізгі геодезиялық жұмыстар, Zhanasbayeva Matem sauattylyq 3
| 6.2.3 Азимуталды проекциядағы материктер картасы
Азимуталды проекцияда глобус беті немесе оның бӛлігі жобаланатын картографиялық тор суретті жазықтық кӛмегімен құрылады. Антикалық Грецияда б.э. VІғ. бастап перспективалы проекция деп аталатын проекция- лар қолданыла бастады. Бұл проекцияларды ӛңдеген ғалымдардың үздік математикалық білімдері болды және шарлы беттен жазықтыққа ауысудың қарапайым әдістерін табу есептерін алдыға қойды. Перспективалы проекциялар – бұл қатынаста ӛте қарапайым. Жер шары бетінің барлық нүктелері түзу сәулелер жазықтығына жанама ауыстырылады. Бұл проекциялардағы картографиялық торды формулаға сүйенбей, геометрия- лық құру негізінде алуға болады. Глобусты айналдыру варианттары әртүрлі болуы мүмкін және жер шары бетінде оның жазықтығымен жанама нүктесі таңдалуына байланысты болады (6.10 - сурет). Ӛз кезегінде жазықтыққа жанама нүктенің орналасуы, жер бетінің қай аймағына карта құрылатынына байланысты болады. 79 6.10 – сурет - Азимуталды проекцияны құрылуы Егер суретті жазықтық пен глобустың жанама нүктесі жер шарының полюсі болса, онда қалыпты азимуталды проекцияда картографиялық торды аламыз; егер жанасу нүктесі экваторда болса, онда кӛлденең азимуталды проекция құрылады. Егер жанама нүктеге полюс және экватор арасында қандай болмасын нүкте таңдалған жағдайда, қисық азимуталды проекциядағы картографиялық торды аламыз. Жоғарыда аталып ӛткен барлық проекциялардың картографиялық торлар түрлері әртүрлі болады. Полярлы азимуталды проекцияның картографиялық торында полюс нүктемен, ал меридиандар – осы меридиандар бойлықтарының айырымына тең, полюстен бұрыш бойынша алынған түзумен, параллельдер полюста центрмен концентрлік шеңбермен бейнеленеді. Шеңбер радиусы анықталған формула бойынша есептеледі. 80 Азимуталды проекцияның кӛлденең және қисық торлар түрлері, қалыптыға қарағанда ӛзгеше. Ондағы орта меридиан – түзу сызық, бірақ басқа меридиандар – қисық, орташадан дӛңес болып келеді. Әдетте параллельдер қисық сызық болып келеді. Қисық торларда экватор қисық сызық түрінде кӛрсетілген, кӛлденеңде – түзу, орта меридианға перпендикулярлы болады. Солтүстік және оңтүстік жартышарлар карталары үшін, негізінде, қалыпты азимуталды Постел проекциясы қолданылады (6.11 - сурет). Бұл проекцияда меридиандар түзу, полюстан таралады, ал параллельдер – концентрлі шеңбер. Осы проекцияда әдетте Арктика және Антарктида карталарын құрады. Берілген проекция теңшамалы және меридиандар бойынша ұзындықтың бас масштабын сақтайды. Параллельдер бойынша ұзындық масштабы әртүрлі ендікте әртүрлі. Барлық түрлерде нолдік бұрмалану нүктесі жартылайшар центрінде, яғни полюсте орналасады. Мұнда аудан масштабы р =1, ал бұрмалану бұрышы нольге тең. Полюстен жойылған сайын бұрмалану радиус бағыты бойынша барлық жақта бірдей үлкейеді және изиокола түрі шеңбер болып келеді. XVI бастап XIX ғ. аяғына дейін шығыс және батыс жартылай шар карталары үшін бойлық стереографиялық проекция жан-жақты қолданыла бастады, оны б.э.д.ІІғ. Гиппарх ұсынған еді (6.12 - сурет). Ол перспективты азимуталды проекцияға жатады. Меридиандар мен параллельдер – эксцентрлі шеңбер доғалары болып келеді. Меридиандар центрі экваторда, ал параллельдер – орта меридианда жатады. Кӛршілес меридиандар арасындағы арақашықтық орта меридиан бойынша және экватор бойынша меридиандар арасында жартылай шар центрінен екі шетінде екі есе жоғарылайды. Шығыс және батыс жарты шар карталары үшін негізгі проекция XVIII ғ. ұсынылған бойлық азимуталды Ламберт проекциясы болып табылады. Біздің елімізде барлық жарты шарлы карталар осы проекциямен құрылады. Ламберт проекциясы теңшамалы (6.13 - сурет) нолдік бұрмалану нүктесі әрбір жартылай шардың центрінде орналасқан. Центрден жойылған сайын бұрмалану теңшамалы жоғарылайды, сондықтан изоколалар шеңбер түрінде болады (6.14 - сурет). Бұл проекцияда параллельдер түрі қисық, экваторға дӛңес қаралған. Орта меридиан – түзу, ал қалған меридиандар орташадан дӛңес түрінде болып келеді. 81 6 .1 1 – с ур ет - Қал ы пты азим утал ды П ос тел п ро ек ци яс ы 82 6 .1 2 – с ур ет - Бо йл ы қ азим утал ды сте ре огр аф иялы қ п ро екц ия дағы ш ы ғы с- бат ы с жар ты лай ш ар кар та сы 83 6.13 – сурет - Изоколалар бұрышымен экваторлы теңшамалы азимуталды проекциядағы (Ламберт) картографиялық тор жүктеу/скачать 5,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|