Картография

87 
6
.1
5
–
с
ур
ет
-
Т
ең
бұ
ры
шт
ы
ц
ил
ин
др
лі
к 
пр
оек
ци
яд
ағы
ау
да
нд
ар
изо
ко
лала
ры

88 
6
.1
6
–
с
ур
ет
-
Ә
ле
м кар
та
сы
нд
а ау
да
нд
ар
мен 
бұ
ры
шта
р б
ұр
мал
ан
у из
ок
ол
алар
ы

89 
б) меридиан және параллель бойынша масштабтың алынған шамасын 
эллипсоидтың сәйкес доғалары ұзындықтарына бӛлу арқылы анықтау; 
в) меридиан және параллель бойынша бас масштабқа масштабтарды 
бӛлумен 
т
 
және
 п
шамасын табу. Меридиан және параллель арасындағы 

бұрышы транспортирмен ӛлшенеді. 
т, п
 
және 

мәндер шамалары бойынша есептеу үшін 
a, b, p 
және
 

математикалық картография күрделі емес формула береді: 
- ауданның бұрмалануы 

cos
n
m
p

;
(6.3) 
- ең кіші және үлкен масштабтар 
2
2
2
n
p
m
b
a




; 
2
2
2
n
p
m
b
a




; 
(6.4) 
- 

максималды бұрмалану бұрышы 
.
2
sin
b
a
b
a




(6.5) 
Егер бастапқы бағыттар параллельдер мен меридиандармен сәйкес 
келсе, яғни меридиандар мен параллельдер торлары ӛзара перпендикуляр 
болса, онда 
а = т
, 
в = п 
(немесе
 
а = п, в = т
) және формула түрі мынадай 
болады: 
,
n
m
p

.
2
sin
n
m
n
m




(6.6) 
6 . 3 Физикалық (жалпыгеографиялық) карталар 
Ежелгі және қазіргі кездегі картаны салыстыру картаның сыртқы түрі 
мен бейнелеу әдістері қатты ӛзгергендігін кӛрсетеді. Мұнда жанама ӛз 
уақытының техникалық даму дәрежесі кӛрсетіледі. Ал карта мазмұнын 
элементтер жиынтығы практика жүзінде ӛзгерген жоқ. 
Барлық уақыт және ғасырларда картада сулы объектілер, ірі формалы 
құрғақ жерлер беті, тұрғыншылық және жолдар кӛрсетілген. Мұндай 
мазмұн ежелгі рим Птолемей карталарында, Иоанн Грозный уақытындағы 
Ресей мемлекетінің «Үлкен сызба» карталарында бар болды.
Мұндай түрдегі тұрақтылық карталардың осындай түрі тұтынушыларға 
ыңғайлы екендігін куәландырады, аумақты танып білу қажеттілігін 
қанағаттандырды.

90 
Жалпыгеографиялық карта деп онда объектілердің әлеуметтік-
экономикалық және табиғи негізгі элементтері: рельеф, гидрографиялық 
тор, топырақты-ӛсінді жабындылар, тұрғын пункттері, хабарлау жолдары, 
саяси-әкімшілік бӛлулер бейнелеулерді айтуға болады. 
Мұндай карталарға барлық топографиялық (және кӛрнекті-
топографиялық) және физикалық карталар жатады.
Осындай карталарды қолдану сфералары ӛте кең: объектілерді 
кеңістіктік орналастыру заңдылықтарын бекіту мүмкіндігі, ауданды 
есептеу мен ӛлшеу, оқу, экспедицияларға дайындық, халықтық-шаруашы-
лық жоспарлау, қорғаныс және т.б. Физикалық карта – маңызды оқу 
құралы, қолданбалы карталарды құру үшін негіз және кейде қайнар кӛз 
болып табылады. 
Қолдануы бойынша жалпыгеографиялық карталарды ғылыми-
анықтамалық, анықтамалық және оқу картасы деп бӛледі. Картаны 
қолдану мазмұнды топтастыру дәрежесіне байланысты. 

жүктеу/скачать 5,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: