Казақ петроглифтері (КӨне тамыры мен сабақтастығЫ) зайнолла самашев жұмаш жетібаев алматы 2005

ҚАН
 
СОНАРДА
 
БҮРКІТШІ
 
ШЫҒАДЫ
 
АҢҒА
. 
Аңшылық— бүл адам баласының ерте игерген кәсіптерінің бірі. Оған көненің көзі — 
археологиялық ескерткіштерді қазып зерттеу барысында табылған жабайы аңдардың сүйектері меп 
жартас беттеріне салынған суреттердің кейбір үлгілері дәлел бола алады. Қазақ петроглифтерінде 
кескінделген аңшылық сюжеттері озінің мағынасы және қүрамы жағынан алуан түрлі (2; 3; 9; 
64—75-суреттер). Олардьщ арасыпан "бес қаруыи" түгел асынып аң аулау арқылы әскери өнерін одан 
әрі шыңдап жүрген салт атты сарбазды (2; 3; 9-суреттер), тазы иттердің көмегімен азық үшін аң аулап 
жүрген шиті мылтықты кәсіпқой аңшыларды (64; 65; 67; 71; 74; 75-суреттер) (бүл жерде айта кететін 
бір жәйт: кейбір коріністе аңшының өзі бейнеленбегенмен оның мылтығынан ұщқан оғы кес кінделсе 
(68—70-суреттер), енді бірінде аңшы тек иттердің көмегімен аң аулап жүр (72-сурет) және "Қан 
сонарда бүркітші шығады аңға, Тастан түлкі табылар аңдығанға", — деп Абай жырлағандай қыран 
қүспен бағалы терісі үшін түлкі немесе қарсақ аулап жүрген қүсбегілерді (73-сурет) көруге болады. 
Алдыңғы коріністердегі ағңнылардың аң аулайтып қаруы болып шиті немесе білтелі мылтық пен 
жебелі садақ бейнеленсе, ал аулап жүрген аңдары — киіктер, арқар мен тау текелер (64; 65; 
67—75-суреттер) және дуадақ (66-сурет). 
Осы сюжеттерден біз шаруашылығы малға негізделген қазақтардың қысы-жазы мал бағып, ат 
үстінде жүріп жартылай жауынгерлік өмір сүріп қана қой-май, қыран қүс, қүмай тазы үстап,
қүсбегі — саяткер болгандығын кореміз. 
Жазба деректерге сүйенсек, қазақтар бағалы терісі үшін бүлғын, суыр, т үлкі, қарсақ;
етін жеу үшін — арқар, елік, тау ешкі, киік қарақүйрық сияқты аңдар мен қаз, үйрек, кекілік, 
дуадақ, қырғауыл, шіл және т.б. һалал етті қүстар-ды; мал шаруашылығына келтіретіп зияны 
үшін аю, қабылан, қасқыр сияқты жыртқьші аңдарды аулаған. 
Қыран қүспен аң аулау — сонау көне замандардан келе жатқан кәсіптердін, бірі. Бүл косіп Орта 
Азия мен Қазақстаи территориясын жайлаған халықтарда, соның ішінде, осіресе, көшпелілер 
арасында кең тараған. Оның негізгі себебі көшпелі мал шаруашылығының бағыты болыи саналады. 
Тарихи-этнографиялық, сондай-ақ бірқатар фольклорлық материалдарға қара-ғанда қыран 
құспен аң аулаү қазақтарда соңғы ортағасырлар дәуірінен басталады (Симаков, 1989, 30—31 б.). 
Қазақтар қыран қүспен негізінде үсақ аңдар мен һалал етті құстарды аулаған. Бірақ та кейбір 
деректерге сұйенсек, қазақтар қыран қүс — қаршығаны, жабайы жылқыларды (Ефремов, 1786, 224 6.), 
сондай-ақ ақ бекендер мен қарақүйрықтар-ды да аулауға пайдаланған (Симаков, 1989, 36 б.). 

66 

68-сурет 
67-сурет 

7 0
-сурет 
68 

69 

75-сурет 
70 

76-сурст 
7 1

жүктеу/скачать 14,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: