Казахстан республикасыныњ
жүктеу/скачать 2,41 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- (actiones rei persicutorie
- - геі vindicatio
| 6.2.Талаптардың түрлері.
Талап түрлері әртүрлі негіздер, тиянақтармен бөлінеді. Бірінші тиянақ негізі - жауапкердің тұлғасы бойынша. Осымен талаптар заттық талаптарға (actionеs in rem) және тұлға талаптарға (actionеs in persona) бөлінеді. Заттық талаптарда талапкер претордан әлде соттан тек қана затты қайтаруға сұрайтын, жауапкердің түріне қарамай. Осындай талаптарды виндикациялық талаптар (actions in vindicatio) деп атаған. Тұлға талаптарға жауапкердің тұлғасы алдымен шығады. Талапкер және адамды (тұлғаны) жауапқа тартқан. Сонда зат екінші ретке шығатын. Мәселен, талапкер жауапкерді азамат өзі атқарсын деп претордан қорғау сұрайтын. Екінші тиянақтың негізі - құқықтың қаталдығынан шығады. Осы тиянақпен талаптар қатал құқықты талаптарға (actiones in fona fidei) бөлінген. Қатал құқық деген - өте тиянақты, ешбір жаққа жібермейтін құқық дейміз. Ол заңның әрбірімен әріп, нүктеге қатал қарайды. Dura Lex, sed Lex - румдықтардың мақалы. (заң қатал болса да – бұл заң). Заң ішінде бір рұқсатталмаса ол әрекет заңсыз болып табылады. Адал ниетті құқық алдымен әділеттен шығады. Заң ішінде жеке іс бойынша ерекше әріп табылмаса ондай істі кейбір преторлар, әлде соттар адал ниетімен шешетін. Сондай істерге қарайтын талаптар адал ниетті тарапттар делініп есептелген. Мәселен, мұрагерлік құқық бойынша: бір жетім преторға барып менің ешбір заңды туыстарым жоқ, ал шешім патерфалинастың конкублиясы болған. Патерфамилиас қайтыс болған соң маған ешбір мүлік мұра бойынша берілген жоқ. Осындай іс бойынша қатал құқықпен сол жетімге претор көмек көрсетпейді, ал адал ниетті құқығымен осындай талапты қанағаттандыруға мүмкіндігі болған. Үшінші негізі – талаптардың мақсаты және көмегімен бөлінетін. Бұл негізбен талаптар үш түрге бөлінеді: реперситутор талаптар (actiones rei persicutorie), айыптық талаптар (Actiones poenales ) және аралас талаптар (Actiones mixtae ). 1. Actiones rei persecutoriae - мүліктік құқықтарды бұрынғы қалпына келтіру талаптары; талапкер айрылған затты қайтаруды талап етеді. Мысалы, меншік иесінің заты талап етуі - геі vindicatio деп аталды. 2. Actiones poenales - айыптық талаптар. Олардың негізгі түрлері: а) жеке айыпты төлеу, б) кейде шығынның орнын толтыру, тек қана затты қайтарумен шектелмейді, шығынның орнын толтыру негізделеді. Мысалы, actio doli - алдап шығын келтірген адамға қарсы талап. 3. Actiones mixtae – аралас талаптар. Осындай талаптарда талапкер жойылған құқықты қайтарумен, жауапкерден айыпты да бірге сұрайтын. Құқықтар тең және бір-бірімен байланысты болмауы мүмкін. Осындай жағдайда превенция принципі үстем алады: (құқықты бірінші болып атқарған артықшылықты бірінші болып пайдаланды). Талаптар бәсекесі қандай жағдайда пайда болады? Егерде бір әлде бірнеше адамдар - бір әлде бірнеше адамдға қарсы бірнеше талаптарға ие болса және бұл талаптарға бірдей мақсат қойылса. Бәсекелес талаптардың ішінен біреуі орындалса, басқасы жойылады. Егерде 1 талап толық орындалмаса, 2 талапты қоюға мүмкіндк беріледі (Д. 17. 2.43). Рум құқығында кумулятивтік бәсеке болды, яғни бір заң бұзушылық бойынша екі талапты өткізуге рұқсат беріліді. Мысалы: XII кестелі заңдар бойынша адам айыпты талап етуге құқылы. Ол ұрлаған затты талап ету әлде оның бағасын қайтару - condictio furtiva, сонымен қатар actio furti nee manifest! айыпты талап ету -заттың екі еселі бағасы көлемінде. Бәсекенің екінші түрі - элективтік бәсеке деп аталады. Бір материалдық құқық бірнеше талаптармен қорғалғанда элективтік бәсеке қолданылады. Мысалы, тонаушылықтан кейін зәбірленуші заттардың екі бағасын және 4еселі бағасын талап ету құқылы еді. Екінші талап бойынша (егер бірінші талап орындалса) талапкер тек қана 2 есе бағаны алуға құқылы. Егерде сатып алушы /тұтынушы/ сатып алған заттың кемшіліктерін байқаса, келісімді actio redhibitoria арқылы тоқтатуы мүмкін немесе бағаны кеміту арқылы /actio guanti minoris/. Элективтік бәсекеде 2 талап болуы да мүмкін: condictio furtiva (бір адамға қарсы талап) және виндикaция - затты қайтару талабы. Рум құқығында талаптың түрлері, талаптардың қорғану және қарсыласу, талаптардың бәсекесі қарастырылған. Осы заңдар бойынша Рим мемлекетінде көптеген жылдар бойы дау, талап, жауапкершілік мәселелері шешілген. Рум құқығы - азаматтық құқықтың даму факторы. Мысалы, actio legis Aquiliae - заттарды бүлдіргені үшін оның құнының емес, соңғы жылдағы жоғары бағасы алынады. Заттарды қайтаруға бағытталған жеке талаптар condictiones (Гай 4.5) деп аталды. Рум құқығында несие беруші жағынан қарызды талап етуден қарастырылады (debitum). Әлде жауапты адам басқа затты қайтару керек немесе істеу керек (dare, facere, oportere). Преторлық жарлық жүйе ретінде жеке талаптардың формулярын жариялайды. Олар қолданылатын құқық қатынастарының жүйесіне сәйкес баяндалды. Формулярдық процестің талаптары материялдық жағынан арнайы жеке атауларға ие болған (actio verditi, actio pro socio, rei vindicatio). Осы формулярды қолданған преторлар талаптарды жеке қарастыруға тырысқан. Рум құқығында талаптар жоғарыдағы көрсетілген басқа келесі түрлерге бөлінді: жүктеу/скачать 2,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|